Czułość.pdf

Czułość

- Jeżeli jest jakieś słowo naprawdę oddające atmosferę naszego domu i naszej rodziny,

to tym słowem jest czułość. Czułość, miłość, wzajemne oddanie. Odczuwaliśmy to przez

całe życie. Ja w stosunku do mojej matki i ona do mnie, mój ojciec do niej, do mnie,

mama do niego.

Wstawaliśmy w nocy i słuchaliśmy, czy ta druga, kochana osoba oddycha, a żadne z nas

nie chrapało, spaliśmy cichutko, więc czasem taki lęk był uzasadniony. Jako dziecko

pewnie najmniej go odczuwałam. Ale wszyscy zawsze mieliśmy myśli skierowane ku tej

drugiej osobie. W rodzinie panował wzajemny zachwyt. Wiedziałam o tym, że mama jest

najpiękniejsza, wiedziałam, że tatuś ma najpiękniejsze oczy i że oboje są dobrzy.

- We „Wspomnieniach", które są wspaniałą lekturą, ale przede wszystkim pomnikiem

wystawionym matce, pisze pani tak: „Dla mamy ojciec nigdy nie przestał być żywy, nie

oddalił się w przeszłość, nie stworzyła mu kapliczki, w której byłby odległym obiektem

uwielbienia. Kochała go nadal gwałtownie i wiernie, słuchała go i przymierzała wszystkie

sprawy do jego zdania i sądu. Ja robiłam tak samo, wierząc w jego wzrok, miłość, jego

rękę czuwającą nad nami".

- Tak było. Niedawno jakaś pani, która też przyszła z prośbą o wywiad, powiedziała: Pani

musiała bardzo kochać swojego ojca. Zdumiałam się. Jak to musiałam kochać! Kiedy?

Ja go ciągle kocham, tak samo, czy on żywy, czy nieżywy. Wiem na pewno, że nie

przeżyłybyśmy tej wojny, gdyby nie jego opieka. Czułam to zupełnie wyraźnie.

W 1939. podczas oblężenia Warszawy miałyśmy twardą poduszkę z fotela, którąśmy

gdzieś znalazły, i wtedy jak się na nas waliły głownie płonące, tośmy z mamą ciasno się

obejmowały i kładłyśmy sobie tę poduszkę na głowy. Pewnie można by było i z nią być

zasypaną, ale poza tą poduszką, nad nią, były jeszcze jakieś ręce nad nami złożone. On

nas chronił. Bo przecież nie ma żadnego wytłumaczenia, dlaczego ja, kiedy zawalił się

cały dom za mną i przede mną, stanęłam w progu i uratowałam się. Coś raptem

zatrzymało mój następny krok. Powiem tak: nie ma żadnej racji na to, żeby czyjaś wielka

miłość, myśl stale skierowana na kogoś, którą się czuje dokoła siebie za życia, opieka,

żeby to wszystko kończyło się razem z jakąś pękniętą żyłką czy chorymi nerkami.

- Obecność ojca odczuwa pani także chodząc po Rzymie, a dokładnie stojąc pod Łukiem

Tytusa

o takiej godzinie, jaka musiała być, sądząc z układu światła, wtedy, gdy Stefan Żeromski

tam się kiedyś sfotografował, i widząc to, na co on wówczas patrzył, pisze pani, że może

się jeszcze w taki fizyczny sposób spotkać z ojcem i odczuć taką bliskość i czułość,

jakby dotknęła jego cieplej ręki.

- Muszę powiedzieć, że było błogosławieństwem, iż miałam takich rodziców, tak się

kochających, tak mnie kochających. Jeśli chodzi o ojca, wchodziła także w grę sprawa

straty syna, którego straszliwie kochał; jego życie stało się rozłupane przez śmierć

Adasia. I potem nadeszło szczęście, przyszło dziecko zdrowe, zwyczajne. Miał także

żonę, kobietę piękną, światłą, wykształconą, bezgranicznie go uwielbiającą. Odtąd

wszystkie kobiety w jego powieściach zmieniły się w nią, bo Salomea Brynicka z „Wiernej

rzeki" jest dokładnym portretem mamy, zewnętrznym i wewnętrznym; tam są jej

dowcipki, jej piosneczki, jej sposób zachowania się, ruchy głowy, wszystko. Ja widzę

mamę jako Salomeę i Salomeę jako mamę. l potem wszystkie Taniusie, Salusie,

Kseniusie to są Haniusie w gruncie rzeczy. Ostatnie słowo ojca było: Haniusiu.

- Jakich cech charakteru nabyta pani dzięki ojcu?

- Opisałam to we „Wspomnieniach", w których nic nie wymyśliłam, bo ja nie mam

wyobraźni, mam tylko pamięć. Na całe życie zostało we mnie to, że nie wolno kraść.

Któregoś dnia, kiedy wyszliśmy z ojcem ze sklepu kolonialnego Szelechowa na Nowym

Świecie, pokazałam mu orzech wioski, który trzymałam w ręce. Ojciec zapytał, kto mi go

dał, czy ten pan za ladą. Powiedziałam, że sobie wzięłam z worka pełnego takich

orzechów. Ojca to zbulwersowało, zrobił się nieuśmiechnięty, kazał mi wrócić i oddać

orzech z wyjaśnieniem, że go ukradłam. Po mojej gwałtownej reakcji, płaczu,

zdecydował, że wrócę do sklepu sama i położę orzech, skąd wzięłam. Zapamiętałam też

wzburzenie ojca, kiedy na dwu brzozach w ogrodzie w Konstancinie wyryłam jego i swoje

imię i nazwisko. Ojciec bardzo się na mnie rozzłościł za chęć upamiętnienia się w taki

właśnie sposób i za zranienie drzew.

- Więc był surowy?

- Ach, skąd! Wspominam o tych dwu wypadkach, kiedy był surowy i miał rację. Byt

jeszcze trzeci raz, kiedy dostałam od niego w skórę, bo byłam niegrzeczna wobec babki.

Mama gniewała się na mnie dużo częściej, dostawałam czasem po łapach, klapsa, burę,

ale pewnie słusznie, bo byłam dzieckiem żywym, nie rozpuszczonym wprawdzie, ale

chowanym swobodnie, zawsze z innymi dziećmi, żebym, jak mówili rodzice, nie wyrosła

na sobka. Jak się tego słowa trochę bałam, bo kojarzyło mi się ze snopkiem-chochołem.

Miałam koleżanki, córki przyjaciół rodziców; w Konstancinie było aż dziewięcioro wnucząt

naszego ogrodnika Kępki. Mama w aksamitny sposób czuwała nad tym, aby nie było

wrzasków pod oknem ojca, gdy pisał. Jego sen, spokój, praca były najważniejsze, ale

bez przesadnych rygorów, bo gdy tylko gosposia krzyknęła: „zupa na stole", on już szedł

myć ręce i siadał przy stole, aby pani Jadwiga nie czekała. Był niezmiernie, w piękny

staroświecki sposób uprzejmy. „Czy byłaby pani tak łaskawa, czy zechciałby pan, czy

mógłbym prosić - takich używał zwrotów.

- Jak wyglądały pani dobranocki?

- Nigdy nie było bajek opowiadanych do snu. Były czułości, chichoty, gonitwy, zabawy,

po czym szłam do łóżka, dobranoc kochanie, gasiło się światło, zamykało drzwi. Gdy

byłam trochę starsza, po zgaszeniu światła sama opowiadałam sobie bajki, w których

odgrywałam rolę bohaterskiej, odważnej dziewczyny. Miałam wtedy siedem i więcej lat, a

w tych marzeniach ładny profil i szlachetny nos, a nie taki, o jakim mój ojciec mówił: cóż

to za nos, toż to karetą w cztery konie można by było w nim obrócić. Zaraz całował mnie

zresztą w ten nos na pociechę.

- Od dziecka wzrastała pani wśród książek...

- I w wielkim dla nich szacunku. Pracowałam razem z ojcem w jego bibliotece. Miał

niesłychanie zręczne ręce, był np. wspaniałym tapicerem, potrafił fotel obić, był świetnym

introligatorem. Razem lepiliśmy teczki na broszury, na różne druki ulotne. On przycinał

tekturę, oklejał marmurkowymi papierami, jak mu wszystko podawałam,

przygotowywałam. Ojciec malował w domu parapety, okna, futryny, balustrady na

tarasie, na balkonie, tak że po jego śmierci - Boże, ile lat upłynęło -wszystko już trochę

obłaziło z farby, a myśmy z mamą mówiły, jeszcze nie pomalujemy, jeszcze nie

zeskrobiemy, bo to tatuś malował.

- To właśnie tutaj, w domu w Konstancinie, który Stefan Żeromski kupił w 1920 r., a gdzie

teraz rozmawiamy, powstało wiele jego utworów.

- Większość tego, co napisał bezpośrednio po wojnie i co moim zdaniem powinno

znajdować się dzisiaj na biurku każdego polityka, zwłaszcza ekonomisty, bo są to rzeczy

niesłychanie mądre, światłe i nowoczesne. „Początek świata pracy", „Organizacja

inteligencji zawodowej", „Snobizm i postęp" i jeszcze te wojenne „Bicze z piasku"

zawierają wskazania społeczne dla rządzących, dla ludzi, którzy decydują o prawach, o

ustawach. Nie mam nic przeciwko „Siłaczce" jako lekturze szkolnej, siłaczki są i dzisiaj,

ale właśnie utwory, które wspomniałam, powinny być czytane przez młodzież klas

wyższych.

- Wróćmy jeszcze raz do pani „Wspomnień". Ukazały się już trzy tomy, miały kolejne

wydania, czwarty tom spodziewany jest w czerwcu. Wiem, że otrzymała pani naprawdę

setki listów od czytelników. Które z nich szczególnie panią ujęły?

- Niektóre ujmowały czułością, serdecznością, wdzięcznością. Pewien starszy pan z

Krakowa napisał, że kupił sobie plan Rzymu, którego nie zna i do którego chyba już nie

pojedzie, aby z tym planem chodzić tam, gdzie ja, bo ja niemal każdą ulicę, każdy plac

opisałam. Pisze też młoda dziewczyna, że jej stosunek do rodziców nie był czuły,

prowadzili życie obok siebie, a gdy przeczytała, jakie może być życie rodzinne, zupełnie

inaczej patrzy teraz na rodziców, zmieniła się i widzi, że dzięki temu oni także są inni w

stosunku do niej. To bardzo dla mnie ważne. Ja stale odbieram ludzką życzliwość,

serdeczność jako wdzięczność dla mojego ojca za to, co ludzie dzięki jego utworom od

niego otrzymali. Pada na mnie to światło odbite od niego, światło wdzięczności. Często

mówię, że świecę tym światłem odbitym. Spotykam uśmiechy, nie spotykam złych ludzi.

- A szczęście, czym jest dla pani?

- Szczęście to miłość bliskich, moja do nich i ich do mnie. To, że nie mam - Boże, strach

powiedzieć - po ich utracie wyrzutów sumienia, które zawsze dręczą, może nawet

niesprawiedliwie, przesadnie, ale wypływają z pamięci jakieś wspomnienia - a po co to

powiedziałam, a może trzeba było postąpić inaczej. Szczęście to być ze swoimi bliskimi.

Prof. Borowy wydał po wojnie, w tomie „Elegie", nowele ojca:

„Pomyłki" o Konstancinie - o jednym naszym tutaj spacerze, a przede wszystkim „Wilgę",

mój największy skarb, o ptakach w ogrodzie, o mnie, o tym domu w Konstancinie, w

którym był szczęśliwy. Bo to jest szczęśliwy dom.

- Bardzo pani dziękuję za rozmowę właśnie tutaj, w tym domu.

Rozmawiała HALINA CENGLOWA

opr. TG/PO

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: