BY Hulecki D., Pomniki pracy wilenskaje myncy paczatku XVI stahoddzia aspiekty wytworczasci, Bankauski wiesnik, nr [333] 2006.pdf
(
869 KB
)
Pobierz
216232592 UNPDF
Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006
åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü
майстроў Віленскае мынцы
пачатку XVI стагоддзя:
аспекты вытворчасці*
ÑÁÏiÚ˚ ÉìãÖñäI
ным парадку, 8 снежня, назваць лiтоўскага князя,
якi ўвайшоў у гiсторыю як Жыгiмонт Стары, поль-
скiм каралём.
У гэты дзень Жыгiмонт знаходзiўся ў Гораднi, дзе
яму здаваў лiчбу Вiленскае мынцы яе дзяржаўца
князь Мiхайла Глiнскi. Як добры гаспадар, новы вя-
лiкi князь у першую чаргу прыняў рахункi з важней-
шых жаролаў дзяржаўнага даходу — мынцы i васкоў-
нi. Краiна была добра забяспечаная манетай, таму,
падзякаваўшы трыюмфатару Клецкае бiтвы за служ-
бу, Жыгiмонт часова замкнуў мынцу.
Наноў яе адамкнуць было пастаноўлена на чэр-
веньскiм сойме 1508 года ў Наваградку. Новым дзяр-
жаўцам мынцы стаў хрышчаны габрэй з Берасця Аб-
рам Езафовiч, якi працаваў у звязцы з Ульрыкам Гозэ
з Кракава. Яны i распачалi бiццё новых лiтоўскiх паў-
грошаў, якое цягнулася безперапынна да 1529 года.
Асаблiва напачатку паўгрошы выбiвалiся ў аграмад-
ных колькасцях, што абумовiла iхнi шырокi распаў-
сюд па абшарах ВКЛ. На доўгi час паўгрош стаў па-
ноўнай грашовай адзiнкай i сродкам гандлю ўсяе
дзяржавы. Другiм важным рашэннем наваградскага
сойму было наданне сталага курсу паўгрошу польска-
му, якi быў прыраўняны да 4 пенязяў лiтоўскiх, у той
час як паўгрош лiтоўскi месцiў 5 пенязяў. Гэта, безу-
моўна, паспрыяла першаму заўважнаму пранiкненню
польскае манеты на землi Вялiкага княства.
У гэты час на Беларусi моцна падвышаецца ровень
таваравытворчасцi. Працягваецца iнтэнсiўны рост га-
радоў, чаму спрыяе ўлада праз iльготы i прывiлеi для
жыхароў, што жадалi займацца рамёствамi. Галоўны
сродак гандлю ў краiне ў XV стагоддзi — праскi грош
— паступова страчвае свае пазыцыi, бо з пачаткам
гусiцкiх войнаў у Чэхii перапынiўся iмпарт гэнае ма-
неты ў ВКЛ. Апошнiя вялiкiя партыi, што траплялi
сюды, былi выбiтыя за Вацлава Чацвёртага, панаван-
не якога скончылася ў 1419 годзе. За такi доўгi час
грошы гэтага ўладара, i так нестаранна бiтыя, страч-
валi не толькi сваё аблiчча, але i меншалi ў вазе. Та-
му, ужо неўзабаве пасля пачатку эмiсii, вiленскiя паў-
грошы апанавалi ўсе сферы жыццядзейнасцi ў нашай
краiне. Гэтыя манеты беспярэчна дамiнуюць у скар-
бах першае паловы XVI стагоддзя ад Падляшша да
Смаленшчыны. Падобную ж пазыцыю займалi яны i
на Украiне. Манетны iнтэрнацыянал, якi курсаваў
там у XV стагоддзi, а гэта джучыдскiя, iтальянскiя,
бiзантыйскiя, кiеўскiя, галiцкiя, вугорскiя манеты i
ëfl·‡
Å·ÛÒ͇„‡
ÌÛÏiÁχÚ˚˜Ì‡„‡
Ú‡‚‡˚ÒÚ‚‡
1. 臟„Ó¯˚ Ü˚„¥ÏÓÌÚ‡ ëÚ‡Ó„‡ flÍ ‡ÒÌÓŸÌ˚
ÒÓ‰‡Í „‡Ì‰Î˛ Ÿ ÇflÎ¥Í¥Ï ÍÌflÒÚ‚Â ã¥ÚÓŸÒÍ¥Ï
Û Ô¯‡È Ô‡ÎÓ‚Â XVI ÒÚ‡„Ó‰‰Áfl. ßı ÍÛÒ‡‚‡ÌÌÂ
̇ Ú˝˚ÚÓ˚¥ ͇¥Ì˚ ¥ Á‡ ÏflÊÓÈ
Пачатак XVI стагоддзя, якое сталася стагоддзем
рэнесансу, асветнiцтва i рэфармацыi на тэрыторыi Бе-
ларусi, вызначыўся для Вялiкага княства Лiтоўскага
цяжкiмi вайскова-палiтычнымi выпрабаваннямi. У
апошнiя гады праўлення Аляксандра пашырылiся на-
бегi крымскiх татараў Менглi-Гiрэя на паўднёвыя i
паўднёва-заходнiя землi краю, агрэсiўную захопнiц-
кую палiтыку на ўсходзе праводзiў маскоўскi князь
Іван Трэцi. У 1506 годзе, знаходзячыся ў Лiдзе i буду-
чы цяжка хворым, вялiкi князь склаў дастамент, дзе
абвясцiў малодшага брата, Жыгiмонта Казiмiравiча,
сваiм спадкаемцам на лiтоўскiм пасадзе. Калi вестка
аб смерцi Аляксандра дасягла Глогава ў Сiлезii, дзе на
той час князяваў Жыгiмонт, апошнi ў жнiўнi гэтага ж
году рушыў на радзiму, дзе сустрэўся з найважней-
шымi службоўцамi ВКЛ у Гораднi i Вiльнi. Як вядо-
ма, паводле унiй памiж Польшчай i Вялiкiм княствам
Лiтоўскiм вялiкi князь i кароль мусiў абiрацца з зго-
ды абодвух бакоў. Адлi, ужо 20 лiстапада лiтоўскiя
паны-рада без згоды польскае кiроўнае элiты абвесцi-
лi Жыгiмонта Казiмiравiча вялiкiм князем. Гэтым па-
казвалася iх адмоўнае стаўленне да навязванага праз
палякаў аб’яднання. Апошнiм заставалася ў спеш-
* Друкуецца на мове прадстаўленага аўтарам арыгiнала з захаваннем стылю i арфаграфii.
34
П
омнікі працы
Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006
åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü
нават збольшага праскiя грошы, — цалкам саступае
сваё месца на карысць лiтоўскага паўгроша. Паўгро-
шы польскiя таксама маюць тут распаўсюджанне, але
толькi на захадзе краiны, у той час як лiтоўскiя суст-
ракаюцца ў скарбах па ўсёй тэрыторыi.
Арэал шырокага курсавання паўгрошаў амаль аб-
мяжоўваецца землямi ВКЛ. У Польшчы скарбы па-
чатку XVI стагоддзя, якiя iх месцяць, складаюць сцi-
плую частку з памежных з ВКЛ тэрыторыяў — у вуз-
кiм поясе ад Падолля да Мазовii. У нязначнай коль-
касцi сустракаюцца паўгрошы ў скарбах сучасных
Латвii i Эстонii. Дзеля метралагiчнай несумяшчаль-
насцi, натуральна, не былi яны шырока распаўсюджа-
ныя i ў Маскоўскай дзяржаве. Трапiлi паўгрошы i ў
“далёкае” замежжа, а наймя ў Сямiграды, Славаччы-
ну, Малдову, але ўжо ў канцы XVI стагоддзя, калi з
абраннем на велiкакняскi пасад Сцяпана Батуры па-
шырыўся адток польскае i лiтоўскае манеты ў гэтыя
землi. Знаходкi лiтоўскiх паўгрошаў у iншых краiнах
носяць хiба выпадкавы характар.
ся да замяшання фiнансавае сыстэмы ВКЛ. Ён, разам
з падаражэннем срэбра, вёў да штогадовага змяншэн-
ня прыбытку ад бiцця вiленскiх паўгрошаў. У 1528
годзе была адчыненая новая мынца ў Тарунi, якая ме-
ла бiць грошы па польскай стапе, што адпавядала
планам палякаў аб унiфiкацыi грашовых сыстэмаў. З
гэтых прычынаў у 1529 годзе было пастаноўлена вi-
ленскую мынцу зачынiць, што азначала канец 21-га-
довага перыяду бiцця тут лiтоўскiх паўгрошаў.
3. í˝ı̥͇ ¥ ‰˝ÙÂÍÚ˚ ·¥ˆˆfl χÌÂÚ‡Ÿ
На пачатку XVI стагоддзя адзiная мынца Вялiкага
княства Лiтоўскага карысталася заходнiмi методы-
камi бiцця манеты, якiя вынаходзiлiся ў Нямеччыне,
Італii, Францыi, а пасля пераймалiся нашымi мынц-
майстрамi “за, альбо без” тэхнолагаў. Часта на най-
важнейшыя пазыцыi запрашалiся самыя адмыслоўцы
з-за мяжы, амаль вылучна немцы.
Тэхналогiя падрыхтоўкi манетнага срэбра застава-
лася нязменнай праз доўгiя часы. Коратка паслядоў-
насць дзеянняў можна апiсаць наступным чынам.
Срэбнае ламаццё рознага кшталту ператаплялася ў
агульнай печы, пры гэтым з дапамогай пэўных мето-
дык ад яго аддзялялiся прымешкi iншых коваў. Ат-
рыманае чыстае срэбра легавалася меддзю да азнача-
нае ардынацыяй пробы. Гэты працэс жорстка кантра-
ляваўся вардайнам — дзяржслужбоўцам, непаднача-
леным кiраўнiцтву мынцы. Срэбра патрэбнае якасцi
адлiвалася ў пруткi. Вышэйзгаданы тэхпрацэс мог ад-
бывацца i па-за межамi мынцы, забяспечваючы апош-
нюю, як i iншых замоўцаў, унармаванымi па вазе i
пробе пруткамi кову.
Далей пруткi раскоўвалiся ў пласткi срэбра да таў-
шчынi будучае манеты. Гэты працэс быў вельмi пра-
цаёмкi, бо ў разгляданым выпадку бiцця паўгрошаў
ад дакладнасцi такой аперацыi цалкам залежала вага
манеты. У першай чвэрцi XVI стагоддзя быў вынай-
дзены валцавальны варштат, што сталася рэвалюцый-
най тэхналогiяй для названае аперацыi, але абсалют-
на неверагодна, каб ён выкарыстоўваўся ў Вiленскай
мынцы ўжо для бiцця паўгрошаў Жыгiмонта Старога.
Затое вядома, што наступная аперацыя выконвалася
не самаруч, а на высокатэхналагiчнай прыладзе таго
часу. Раскаваныя i разрэзаныя стужкi срэбра падава-
лiся на прабойнiк — механiчнае прыстасаванне для
выцiнання манетных кружкоў. Вынаходнiцтва гэтага
варштату звязваецца з iмем Леанарда да Вiнчы
(1452—1519). Выкажу меркаванне, што прабойнiк
быў уведзены ў Вiленскай мынцы не адразу, а каля
1522 года, калi з’яўляюцца манеты з дэфектамi бiцця,
характэрнымi для яго выкарыстання (пра гэта нiжэй).
Наступным этапам была праверка адпаведнасцi
вагi кружкоў норме. Для паўгрошаў тарнаваўся
прынцып “al-marco”, што азначала абавязанне выбiць
канкрэтна вызначаную колькасць манетаў з грыўнi
срэбра, без аглядкi на вагу кожнае манеты асобна.
Так, з грыўнi брутта норма выбiцця складала 158
паўгрошаў.
Расфасаваныя па партыях кружкi выбельвалiся i
палiравалiся. Рэдчыня манетаў Жыгiмонта Старога,
якiя б мелi люстраны бляск, сведчыць аб недаскана-
ласцi тагачаснае тэхналогii аперацыi палiравання.
Апошняя аперацыя — выбiццё, альбо прэгаванне,
выконвалася малатковай методыкай. Споднi штэм-
2. Ä„‡Ì¥Á‡ˆ˚fl Ô‡ˆ˚ Ç¥ÎÂÌÒ͇ Ï˚̈˚
Ÿ 1508—1529 „‡‰‡ı
Наваградскi сойм 1508 года, пастанавiўшы выбi-
ваць лiтоўскую манету па даўняй стапе, адпрэчыў iм-
кненне палякаў да поўнае грашовае унii. У тым жа
годзе Вiленская мынца была арганiзаваная Ульрыкам
Гозэ i пачала сваю дзейнасць пад кiраўнiцтвам Абра-
ма Езафовiча. Вядомыя i два тэхнолагi манетнае вы-
творчасцi (мынцмайстры) — лiцьвiн Андрэй Цiхi з
Вiльнi i немец Генрык Шлёгер. Падскарб’i Хведар
Храптовiч, а затым Богуш Багавiцiнавiч не кантраля-
валi працы мынцы.
Нас найболей цiкавяць мясцовыя кадры, якiя пра-
цавалi ў вытворчасцi манетаў. Падобна, што iм была
адведзеная роля майстроў нiжэйшага рангу, у той час
як штэмпелi рэзалi майстры-немцы. Такая практыка,
дарэчы, была звычайнай i ў суседняй Польшчы. Да
таго ж праца разьбяра штэмпеляў вымагала б ад лiць-
вiна неабыякой адукаванасцi, бо легенды наносiлiся
не на звыклай яму дзяржаўнай старабеларускай мове,
а на лацiне. У той жа час вялiкая колькасць памылак
у размяшчэннi лiтараў у словах легенды можа свед-
чыць якраз аб тым, што вучнi майстра-гравера (а на-
нясенне гэтых элементаў на штэмпель выконвалi ме-
навiта яны) не былi добра знаёмыя з лацiнскiм пiсь-
мом. Таму магчыма прыпiсаць гэтыя пасады нашым
суайчыннiкам. Вышэйзгаданы Андрэй Цiхi, вядомы
таксама з арганiзацыi васкоўняў i мытняў, “валей”
займаў высокую пасаду ў мынцы i спецыялiзаваўся
на забяспечаннi i падрыхтоўцы манетнага срэбра.
У наступным годзе Езафовiч змянiў Багавiцiнавiча
на пасадзе вялiкага падскарб’я лiтоўскага (мiнiстра
фiнансаў), якую i займаў да сваёй смерцi ў 1519 годзе.
Ён жа сумесна з Гозэ кiраваў працай мынцы. Яна
прыносiла неблагi прыбытак, а наймя 53 паўгрошы з
кожнае грыўнi чыстага срэбра па звестках на першую
палову 1509 года.
Па смерцi Езафовiча пасаду падскарб’я iзноў заняў
Багавiцiнавiч, а аднаасобным кiраўнiком i дзяржаў-
цам мынцы застаўся Гозэ. Навязаны польскiм бокам
эдыкт 1515 года, якi раўнаваў у правох польскi i лi-
тоўскi паўгрошы, нiколi не выконваўся ўсур’ёз у
жыццi, бо быў вiдавочна бессэнсоўны, але прычынiў-
35
Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006
åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü
пель (у нашым выпадку негатыў рэверсу — мы ўбачым
гэта пазней) замацоўваўся ў цяжкiм бервяне (што бы-
ло абумоўлена ягонымi амартызацыйнымi ўласцiвас-
цямi) i заставаўся нерухомы. На яго клаўся манетны
кружок, да якога згары прыкладаўся другi штэмпель.
Па рукаятцы апошняга i наносiўся выцень малатком.
Характэрнымi дэфектамi бiцця паўгрошаў менава-
най методыкай ёсць:
а)
Падвойнае адбiццё:
— абодвух бакоў мала пасунутымi адбiткамi штэм-
пеляў у вынiку адскоку вышняга штэмпеля (
мал. 1
).
Гэта магло адбывацца, калi споднi штэмпель замацоў-
ваўся не ў бервяне, а ў металёвай аснове, якая не за-
бяспечвала патрэбную амартызацыю;
Малюнак 2
Манета, адбiтая двойчы
з выразнымi слядамi першага адбiтку на аверсе
б)
Аднабаковыя манеты тыпу “пазытыў/негатыў”
(
мал. 3
), з добрым адбiткам нерухомага штэмпеля (рэ-
верс) i з чэзлым негатыўным адбiткам гэтага ж штэм-
пеля на другiм баку. Гэта адбывалася, калi манета за-
ставалася ў вышнiм штэмпелi i адпадала, толькi калi
прэгер бiў наступную. У вынiку на апошняй адбiваўся
толькi рэверс, а замест аверсу атрымлiвалiся вiдары-
сы рэверсу папярэдняе манеты. Такiя хiбы дапамаглi
нам вызначыць, якi штэмпель быў для паўгрошаў ру-
хомым.
Малюнак 1
Падвойнае адбiццё манеты,
выклiканае адскокам штэмпеля
— толькi рэверсу, калi пры выбiццi манета застала-
ся ў штэмпелi i дзеля таго, каб адчапiць яе, майстар
прыклаў вышнi штэмпель яшчэ аднойчы, вядома, не
трапляючы дакладна ва ўжо адбiты малюнак, i другi
раз выцяў малатком. Такi эфект магчымы i ў выпадку,
калi майстар, адняўшы вышнi штэмпель, адразу заў-
важаў пэўны хiб у ягоным адбiтку i дзеля яго выпраў-
лення цяў яшчэ раз. Гэткiя дэфекты сустракаюцца
рэдка, што можна патлумачыць высокай ступеняй
“аўтаматычнасцi” працы майстра, для якога адначасо-
выя праверкi якасцi сваёй работы былi б неэфектыў-
нымi;
— абодвух бакоў моцна пасунутымi адбiткамi
штэмпеляў у вынiку паўторнага вытню па няўдала
выбiтай манеце (
мал. 2
). Верагодна, што вынiкi працы
прэгера падлягалi выхадному кантролю якасцi i най-
менш удалыя адбiткi вярталiся на папраўку. Майст-
ры, якiя перабiвалi бракаваныя кружкi, не марнавалi
часу на тое, каб дакладна трапiць у малюнак першага
адбiтку, што зразумела, бо ў выпадку iдэальнае моцы
i дакладнасцi другога першы адбiтак ставаў нябачны.
Аднак тае самае дакладнасцi i моцы iм не заўжды ста-
вала, сведкамi чаго ёсць манеты з моцна пасунутымi
восямi абодвух адбiткаў, i нават такiя, дзе кожны з
бакоў нясе часткi выяваў i аверсу, i рэверсу. Апошнi
факт пацвярджае i тое, што хiбы на манетах выпраў-
лялiся не адразу, а пасля кантролю.
Паўгрошы з “гатычным” дызайнам (бiтыя да 1519
года) маюць гэты дэфект нашмат часцей за паўгрошы
больш познiх эмiсiяў, што сведчыць пра пэўныя тэх-
налагiчныя перабудовы ў мынцы ў гэтым цi папя-
рэднiм яму годзе.
Малюнак 3
Манета тыпу “пазытыў/негатыў”
в)
Мясцова неадбiтыя манеты (
мал. 4
). Яны паўста-
валi, калi прэгер няроўна прыкладаў вышнi штэм-
пель. Такiм чынам, моц ягонага вытня нераўнамерна
размяркоўвалася па полi манеты, што прычынiлася
да адсутнасцi малюнку з абодвух бакоў. Паўгрошы з
не дужа завялiкiм неадбiткам звычайна не адкiдалiся
кантролем.
г)
Манеты, неадбiтыя па дыяметры (
мал. 5
). Утва-
ралiся на манетным кружку, якi быў нязначна выгну-
ты пад прабойнiкам. Падчас прэгавання кружок раў-
няўся, але штэмпель прыкладаўся да розных бакоў
манеты нераўнамерна. Паўгрошы з такiмi хiбамi вя-
домыя пераважна з 1522—1529 гадоў.
З iншых аспектаў выбiцця манетаў малатковай
тэхнiкай варта адмецiць, што восi аверсу i рэверсу
нiколi адмыслова не вытрымлiвалiся. Гэта добра
вiдаць па месцах неадбiтасцяў (
мал. 4
). Выбiццё
вялiкае колькасцi манетаў вымагала ўсталявання
некалькiх паралельных працоўных месцаў прэге-
раў.
36
Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006
åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü
Малюнак 4
Манета, мясцова неадбiтая
Малюнак 6
Паўгрош лiтоўскi 1509 года. Варыянт з похвай (тып І)
Ён выкананы хiба на вышэйшым мастацкiм роўнi,
акуратна прарысаваная постаць вершнiка, апошнi
мае похву для меча, традыцыйную для Пагонi з часоў
Аляксандра. Рагi крылаў арла выгнутыя ўгару, у ад-
розненне ад выяваў на лiтоўскiм паўгрошы другога
тыпу (
мал. 7
), глогаўскiм грошы (
мал. 8
) i каронным
паўгрошы Жыгiмонта (
мал. 9
). Раздзяляльнiкамi сло-
ваў у легендзе тыпу І ёсць адзiнкавыя колцы, як i на
даўнейшым аляксандравым паўгрошы (
мал. 10
), а для
тыпу ІІ — падвойныя, уласцiвыя польскiм эмiсiям.
Малюнак 5
Манета з неадбiтасцямi па дыяметры
Найбольш тонкаю працай у мынцы было выразан-
не штэмпеляў. Таму мынцмайстры часта выкарыстоў-
валi пунсоны з пазытыўнымi выявамi асобных эле-
ментаў малюнку манеты. З дапамогай пунсонаў на
штэмпель наносiлiся лiтары, лiчбы, знакi, абводкi,
дзяржаўныя гербы. Пасля гэтага мынцмайстру заста-
валася толькi падправiць, калi трэба, драбнiцы — i
штэмпель быў гатовы да ўжытку.
4. 臇ŸÌ‡Î¸Ì˚ ‡Ì‡Î¥Á ‰˚Á‡ÈÌÛ Î¥ÚÓŸÒÍ¥ı
Ô‡Ÿ„Ó¯‡Ÿ Á ‰˚Á‡ÈÌ‡Ï Ú‡„‡˜‡ÒÌ˚ı χÌÂÚ‡Ÿ
͇¥Ì-ÒÛÒ‰ÁflŸ
У адрозненне ад манетаў Аляксандра Казiмiравiча
лiтоўскiя паўгрошы Жыгiмонта Старога стылiстычна
мала розняцца ад каронных. Гэта сталася ў вынiку
цэнтралiзацыйнае палiтыкi караля, праз якога право-
дзiлi ўнiфiкатарскiя задумы вярхi польскае дзяржа-
вы. Натыкаючыся на адпорнасць вярхоў ВКЛ, Жыгi-
монт мусiў iсцi на саступкi, як у выпадку з стапой ма-
нетаў, але польская партыя разумна выкарыстоўвала
свае перавагi, мэтанакiравана пасоўваючы пазыцыi
лiтоўскiх паноў-рады ў драбнiцах.
Як уладар манетнае рэгалii, кароль i вялiкi князь
мог цалкам кантраляваць iдэалагiчныя аспекты пра-
цы мынцы, што мы i бачым пазней у выпадку выбiц-
ця здзеклiвых у дачыненнi да супрацiўнiкаў унii тра-
якоў ягоным сынам Жыгiмонтам Аўгустам. Менавiта
з гэтай нагоды ў 1509 годзе iснавалi 2 праекты дызай-
ну паўгрошаў.
Першы з iх (
мал. 6
) не быў раней апiсаны ў нумiз-
матычнай лiтаратуры.
Малюнак 7
Паўгрош лiтоўскi 1509 года (тып ІІ)
Малюнак 8
Грош глогаўскi Жыгiмонта Старога 1506 года
Яшчэ адна асаблiвасць першага тыпу паўгроша
1509 года, якая лучыць яго з паўгрошамi Аляксанд-
ра, — крыж з аздобна выгнутымi канцамi, у той час
як другi тып i польскiя манеты маюць просты, неаз-
37
Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006
åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü
Малюнак 9
Паўгрош польскi Жыгiмонта Старога 1507 года
Малюнак 11
Грош праскi Уладзiслава
пачатку XVI стагоддзя
Малюнак 10
Паўгрош лiтоўскi Аляксандра 1492—1506 гадоў
добны крыж. Разам з гэтым выява Пагонi на абодвух
манетах ужо зусiм iншая. За яе прататып можна аб-
раць выяву з глогаўскага гроша Жыгiмонта.
У якасцi шрыфта ў абодвух варыянтах абраны го-
тык, незважаючы на рэнесансавы шрыфт каронных
эмiсiяў i распаўсюджанасць паўгрошаў Аляксандра з
гэтым шрыфтом. На гэты выбар магла паўплываць
звыкласць пiсьменных карыстальнiкаў манеты да го-
тыку ў краiне, галоўным сродкам абарачэння ў якой
яшчэ так нядаўна быў вылучна гатычны праскi грош
(
мал. 11
).
Рэканструяваць падзеi можна наступным чынам:
маючы прыклады глогаўскага гроша i кароннага паў-
гроша, якiя былi выбiтыя да 1508 года, Жыгiмонт за-
прасiў новага майстра з сваiм камплектам пунсонаў з
Нямеччыны, якi i падрыхтаваў штэмпель пробнага
паўгроша 1508 года. Верагодна, гэта была адзiнкавая
замова, пра што сведчыць выкшталчаная праца i ад-
менны крой гатычнае лiтары A ў гэтай манеце, якi не
паўтараўся потым у паўгрошах анiколi. У гэты час го-
тык шырока тарнаваўся ў дызайне манетаў як Тэўтон-
скага Ордэну (
мал. 12
), гэтак i iншых дзяржаваў ня-
мецкамоўнага свету (
мал. 13
). Манетныя майстры За-
ходняй Еўропы ўмелi выконваць высокамастацкiя
штэмпелi (яшчэ адзiн прыклад на
мал. 14
), але Жыгi-
монт абмежаваўся замовай даволi простага дызайну
паўгроша дзеля невялiкага памеру манеты i, у пер-
шую чаргу, аднастайнасцi з кароннымi эмiсiямi.
Штэмпелi для паўгрошаў з 1509 года налета рэзалi
ўжо майстры з Сiлезii цi Кракава, а таксама засталыя
ў мынцы з часоў Аляксандра. Апошнiя i кiравалiся ў
працы даўнейшай традыцыяй, ужываючы адзiнкавыя
колцы ў якасцi раздзяляльнiкаў i выразаючы вершнi-
ка з похвай, а першыя дакладна следавалi ўзорнаму
штэмпелю з 1508 года. Рэдчыня тыпу І паўгроша
Малюнак 12
Грош крыжацкi Фрыдрыка
1498—1510 гадоў
Малюнак 13
Бацэн (вага 3 г) зальцбурскi
Леанарда Койтшаха 1511 года
Малюнак 14
Грош нiскi (м. Нiса) Яна Турзо
1507 года
38
Plik z chomika:
Romaniek
Inne pliki z tego folderu:
EN Perkins C. H., Collectors' Coins Great Britain 2008, 35th edition, 2008.pdf
(1914 KB)
EN West P., Perkins C. H., Collectors' Banknotes 2008 Treasury and Bank of England, 15th edition, 2008.pdf
(5599 KB)
EN British Commonwealth Coins.pdf
(59216 KB)
RU Konros, Moniety RSFSR, SSSR i Rossii 1921-2009 godow. Katałog-sprawocznik, Redakcija 26, Sankt-Pietierburg mart 2009.pdf
(26435 KB)
RU Dienisow A.E., Bumażnyje dienieżnyje znaki RSFSR, SSSR i Rossii 1924-2005 godow. Czast' 2. Gosudarstwiennyje dienieżnyje znaki SSSR i Rossii 1925-2004 godow, Moskwa 2005.pdf.pdf
(34905 KB)
Inne foldery tego chomika:
Pliki dostępne do 19.04.2020
Anatomia człowieka
ANDROID
Automatyka - CNC, PLC, Roboty
DLA DZIECI
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin