Światowa Organizacja Handlu.doc

Światowa Organizacja Handlu

WTO – inicjator procesów liberalizacyjnych światową wymianę handlową

Pierwszego stycznia 1995 roku powołano do życia Światową Organizację Handlu (WTO), która inkorporowała normy systemu GATT i nadzoruje porozumienia Rundy Urugwajskiej. Działalność jej oparta została na kompleksowym systemie przepisów regulujących wzajemne stosunki państw członkowskich w dziedzinie obrotu towarami, usługami oraz prawami własności intelektualnej. Światowa Organizacja Handlu powstała w odpowiedzi na potrzeby współczesnej gospodarki światowej. Do grona sygnatariuszy WTO należy ponad 140 państw, na które przypada więcej niż 97% łącznych obrotów handlu światowego. Wśród nich znajduje się Polska, która – po przeprowadzeniu przez Sejm procedury ratyfikującej – 1 lipca 1995 roku stała się jej pełnoprawnym członkiem[1].

Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu (GATT)             

Geneza GATT

Idea utworzenia organizacji międzynarodowej do spraw handlu powstała już w okresie międzywojennym, a szczególne poparcie znalazła po II wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych. USA zdobyły wówczas dominującą pozycje w gospodarce światowej i stały się największą potęgą ekonomiczną. Stworzenie warunków do wszechstronnej ekspansji gospodarczej USA stało się przesłanką do stworzenia organizacji, która miała być narzędziem kontroli i podporządkowania sfery handlu międzynarodowego, liberalizacji zasad międzynarodowej wymiany handlowej i ułatwienia wolnego dostępu do rynków poszczególnych krajów[2].

Partnerzy handlowi USA, głównie kraje Europy Zachodniej były również zainteresowane zniesieniem ograniczeń w wymianie międzynarodowej i zwiększeniem w ten sposób korzyści z handlu[3].

Promowana przez Stany Zjednoczone Światowa Organizacja Handlu nigdy jednak nie powstała. Rząd USA, zainteresowany rozpoczęciem procesu liberalizacji wymiany międzynarodowej i poprawą dostępu towarów amerykańskich do rynków głównych partnerów handlowych, zaproponował przeprowadzenie negocjacji w sprawie redukcji stawek celnych. Wyniki negocjacji zapisano w postaci tzw. List koncesji taryfowych poszczególnych krajów i dołączono je do uzgodnionego równolegle tekstu „Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu”( General Agrement on Tariffs and Trade, GATT)[4].

GATT został podpisany 30 października 1947 roku i na mocy protokołu o tymczasowym stosowaniu GATT wszedł w życie 1 stycznia 1948 roku. W założeniu miał on być gwarantem bezpieczeństwa koncesji celnych, wynegocjowanymi między tzw. pierwotnymi członkami Układu, i rozwiązaniem przejściowym, które ułatwi powstanie MOH. Ponieważ nie powołano tej organizacji, więc GATT przetrwał prawie pięćdziesiąt lat[5].

Cele i funkcje GATT

Głównymi celami GATT były liberalizacja handlu międzynarodowego oraz przyczynianie się do jego rozwoju przez obniżanie stawek celnych i znoszenie ich barier, eliminowanie dyskryminacji, ochronę rynku wewnętrznego jedynie przez taryfę celną, ustabilizowanie zasad, na których odbywa się wymiana handlowa[6].

              GATT pełnił przede wszystkim funkcje regulujące i kontrolne, polegające na:

·         analizie i ocenie sytuacji w handlu międzynarodowym oraz poszukiwaniu środków do usuwania przeszkód w jego rozwoju;

·         prowadzeniu rokowań dotyczących redukcji ceł i przeszkód handlowych;

·         rozstrzyganiu sporów dotyczących wykonania zobowiązań przez państwa członkowskie;

·         uchylaniu państwom członkowskim zezwoleń na przestrzeganie niektórych ich zobowiązań;

·         wprowadzaniu zmian do zasady wymiany handlowej[7].

Funkcje kontrolne GATT polegały na dokonywaniu okresowych przeglądów, mających na celu sprawdzenie stanu przestrzegania przez poszczególne kraje członkowskie umów zawartych pod auspicjami GATT.

Funkcje operacyjne miały bardzo ograniczony charakter. Sprowadzały się jedynie do udzielania pomocy technicznej stronom Układu, szczególnie krajom rozwijającym się, w postaci misji ekspertów, organizowania kursów i seminariów[8].

Tekst Układu Ogólnego, obowiązującego do czasu wejścia w życie WTO (tzw. GATT 1947), składał się z Preambuły i 38 Artykułów podzielonych na cztery części[9].

I. Podstawową zasadą GATT była Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania (KNU) obowiązująca między stronami Układu. Jej istotą była niedyskryminacja i równość traktowania partnerów zagranicznych – nie można było przyznać jednemu partnerowi szczególnych korzyści, ponieważ wszyscy mieli do nich jednakowe prawa, oraz dyskryminować jakiegokolwiek członka porozumienia w stosunkach handlowych, lecz udzielić mu wszystkich przywilejów, jakie uzyskali inni. KNU była zawarta w artykule I GATT. Klauzula ta sprowadzała się przede wszystkim do niedyskryminacji przy pobieraniu ceł lub innych obciążeń importowych i eksportowych. Od KNU istniały wyjątki – były nimi Strefa Wolnego Handlu i Unia Celna(artykuł XXIV Układu)[10].

II.         Drugą zasadą GATT była Klauzula Narodowa(KN), zgodnie z którą produkt importowany nie powinien być traktowany mniej korzystnie niż podobne produkty pochodzenia krajowego( artykuł III Układu). Zasada ta dotyczyła obciążeń podatkowych oraz przepisów i wymogów dotyczących sprzedaży, zakupu, przewozu, dystrybucji i użytkowania towarów na rynku wewnętrznym. Klauzula Narodowa dotyczyła nie dyskryminacyjnego traktowania na rynku wewnętrznym kraju, nielegalne były wszelkie zróżnicowania w traktowaniu podobnych towarów krajowych i importowanych[11].

III. Trzecią zasadą była zasada wzajemności zwana też zasadą korzyści i koncesji. Zgodnie z nią żaden członek GATT nie był zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych lub też do udzielenia innych koncesji bez uzyskania wzajemnych ustępstw od partnera. Podczas negocjacji w ramach Układu następowała więc wymiana koncesji uznanych przez partnerów za równoważne. Zasada ta była uzupełnieniem KNU. Miała ona stanowić istotny bodziec dla negocjatorów, zachęcając ich do otwierania własnych rynków na towary zagraniczne. Głównym wyjątkiem od zasady wzajemności (artykuł IV Układu) był tzw. system GSP(System Powszechnych Preferencji Celnych – Generalized System of Preferencies)[12], dający możliwość przyznawania przez kraje rozwinięte preferencyjnego traktowania towarom pochodzącym z krajów rozwijających się[13].

IV. Czwarta zasada GATT przewidywała, że podstawowym narzędziem interwencyjnym w handlu przed ujemnymi skutkami rosnącego importu lub zapewnienia rozwoju nowo powstałych gałęzi przemysłu powinny być cła, a nie inne instrumenty polityki handlowej[14]. Podstawowym wyjątkiem od tej zasady była możliwość stosowania ograniczeń ilościowych w celu ochrony przed szybko rosnącym importem.

Zasady GATT oznaczały podporządkowanie polityki handlowej krajów członkowskich normom i dyscyplinom Układu, co dawało jednak pewne korzyści. Dzięki nim przede wszystkim pewniejszy był dostęp do rynków zagranicznych oraz zmniejszyło się ryzyko zawierania transakcji handlowych, co ułatwiło rozwój handlu. Niestety wielokrotnie strony Układu odstępowały od zasad.

GATT był wielostronną umową międzynarodową, nakładającą na sygnatariuszy określone zobowiązania, gwarantujące pewne prace w zakresie liberalizacji handlu międzynarodowego oraz instytucją międzynarodową, która podejmowała konkretne działania w sferze międzynarodowej polityki handlowej i celnej[15].

Członkostwo w GATT

              W GATT występowały cztery rodzaje członkostwa:

·         członkostwo zwyczajne – po przeprowadzeniu negocjacji taryfowych dokonaniu koncesji celnych, na podstawie decyzji Konferencji GATT i protokołu przystąpienia;

·         członkostwo tymczasowe – członkowie byli przyjmowani decyzją Konferencji na trzy lata lub dłużej, bez możliwości korzystania z KNU;

·         członkostwo de facto – dla byłych kolonii, automatyczne traktowanie jako członków GATT przez trzy lata;

·         członkostwo stowarzyszone – na mocy decyzji Konferencji GATT oraz deklaracji państwa; uczestniczenie w pracach GATT bez możliwości głosowania[16].

Struktura GATT

Początkowo Układ Ogólny nie miał struktury organizacyjnej. System stałych organów wykształcił się z czasem ( w drodze praktyki) na mocy uchwał kolejnych Konferencji. Sesje, które odbywały się co pewien czas, przerodziły się w organ przedstawicielski(organ międzyrządowy), spotykający się periodycznie raz w roku. Konferencja podejmowała decyzje najważniejsze, dotyczące planu pracy, budżetu, spraw członkowskich.

Rolę organu quasi-wykonawczego pełnił początkowo Komitet Międzysesyjny, przekształcony w 1960 roku w Radę Przedstawicieli, która zbierała się kilka razy w roku i zajmowała się bieżącymi sprawami GATT[17].

Na forum GATT powstało wiele stałych komitetów i komitetów powoływanych miarę potrzeby. Do rozstrzygania sporów między krajami członkowskimi powoływano Panele Koncyliacyjne, złożone z niezależnych ekspertów pochodzących z krajów niezamieszanych w spór[18].

Środki finansowe GATT

              Głównym źródłem finansowania Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu były składki członkowskie proporcjonalne do PKB per capita krajów członkowskich oraz ich udziału w handlu światowym[19].

Działalność GATT

Główną metodą działania GATT były rokowania handlowe zwane rundami, odbywające się co kilka lat. Każda następna runda trwała z reguły dłużej niż poprzednia. Wynikało to przede wszystkim z większej liczby krajów w nich uczestniczących, większej ilości towarów poddawanych pod negocjacje oraz coraz trudniejszych do negocjacji przeszkód handlowych. Rundy GATT były instrumentem liberalizacji handlu przez udzielenie ustępstw (koncesji) w trzech formach:

·         redukcję stawek celnych;

·         związania (konsolidacji) ceł na poziomie uzgodnionym w rokowaniach;

·         zobowiązania nie podnoszenia poszczególnych opłat celnych ponad określony poziom[20].

Pod auspicjami GATT odbyło się osiem rund negocjacyjnych(zobacz tabela nr 1).

Tabela nr 1.

Źródło: E. Latoszek, Organizacje międzynarodowe, „Elipsa”, Warszawa 2001, s. 137.

Pierwsza runda GATT była bardzo efektywna, choć nie wszystkie uzgodniona wówczas obniżki ceł weszły od razu w życie. Rokowania te jednak objęły znaczną część handlu światowego oraz wynegocjowano w ich trakcie głębokie obniżki ceł wobec dużej liczby pozycji taryfowych. Rezultaty czterech kolejnych rund były już znacznie skromniejsze, co wynikało z samej techniki rokowań.

Pierwsze pięć rokowań w sprawie redukcji ceł odbywało się na zasadzie „produkt za produkt”(zasada kolateralna). Rokowania te toczyły się między parami krajów i dotyczyły pojedynczych towarów, liberalizacją których były zainteresowane oba kraje(tj. najczęściej towarów, towarów odniesieniu do których kraje te były dla siebie głównymi dostawcami). Zaletą tej zasady była możliwość skoncentrowania się na pojedynczych towarach, które miały istotne znaczenie dla poszczególnych krajów. Nie trudno jednak zauważyć, że była ona technicznie dość skomplikowana i czasochłonna, ograniczała zakres towarów objętych negocjacjami oraz wysokość dokonywanych redukcji taryf celnych. Eliminowała wrażliwe pozycje, którymi nie były zainteresowane kraje składające swe oferty negocjacyjne, jak też towary, których głównym eksporterem nie był żaden z ważniejszych uczestników rokowań[21].

Nowe stawki celne wynegocjowane...