Grażyna Kubik Wykład on-line nr 9.
ZARZĄDZANIE FAZĄ ROBÓT BUDOWLANO-MONTAŻOWYCH
WPROWADZENIE
Kolejną fazą cyklu inwestycyjnego, po fazie wstępnej (wykład nr 7) i przygotowawczej (wykład nr 8) jest faza robót budowlano-montażowych, czyli potocznie określana „budową”. Na realizację tej fazy składają się liczne działania wynikające z przekształcenia projektu inwestycyjnego w konkretny obiekt. W trakcie realizacji tej fazy zaangażowanych jest wiele osób pełniących określone funkcje związane z ich miejscem w całym procesie budowlanym. Każda z nich ma określone obowiązki i prawa regulowane przez Prawo budowlane.
Jednym z pierwszych działań jakie muszą być podjęte w ramach fazy robót budowlano-montażowych jest określenie metody realizacji budowy. W zależności od typu obiektu oraz od sposobu finansowania można realizować budowę samodzielnie czyli „systemem gospodarczym” czy też wynająć firmę, która zrealizuje całość „pod klucz”.
Budowa tzw. systemem gospodarczym to cykl inwestycyjny w którym inwestor staje się sam dla siebie przedsiębiorcą budowlanym i sam organizuje budowę. W przypadku zlecenia robót firmie budowlanej inwestor „jedynie” podpisuje umowę na wykonanie obiektu na określonych warunkach i po zapłaceniu ustalonej ceny otrzymuje gotowy produkt. W przypadku wybrania wariantu polegającego na zleceniu prowadzenia robót firmie budowlane występuje problem wybrania firmy wykonawczej. W zależności od źródeł finansowania inwestycji trzeba, lub nie , poddać się rygorom Prawa zamówień publicznych lub wyłonić wykonawcę na podstawie spełnienia istotnych dla inwestora kryteriów (np. czas realizacji budowy).
W trakcie realizacji budowy prowadzona jest pełna dokumentacja działań podejmowanych na placu budowy. Prowadzenie jej pozwala na realizację robót, opisuje przebieg prac jak i pełni funkcję kontrolną w stosunku do osób zaangażowanych w realizację procesu budowlanego.
W prawidłowej realizacji procesu budowlanego ważną rolę odgrywa dobra organizacja pracy. Istnieje wiele metod wspomagających te działania począwszy od metod analitycznych poprzez graficzne aż do systemów informatycznych.
Wiedza poprzedzająca
Zalecane jest zapoznanie się z treścią wykładu nr 8 (Zarządzanie fazą projektowania), a przede wszystkim pkt.4 – pozwolenie na budowę oraz pkt.5 – wytyczenie i zagospodarowanie placu budowy.
PLAN WYKŁADU
TREŚĆ WYKŁADU
1. Metody realizacji budowy.
Realizacja obiektu budowlanego jest procesem bardzo złożonym i wieloetapowym. Można podzielić na różne fazy, części czy okresy, w zależności od tego jakie kryterium podziału zostanie przyjęte. Sam proces wznoszenia obiektów budowlanych dzieli się na trzy podstawowe części[1]:
- produkcję elementów konstrukcji obiektu, półfabrykatów oraz elementów wyposażenia, instalacji i wykończenia budynku,
- transport zewnętrzny elementów, wyrobów i materiałów budowlanych,
- roboty budowlano – montażowe wykonywane na budowie (wraz z transportem wewnętrznym).
Rysunek 1
Wykład ten poświęcony jest zagadnieniom związanym z trzecią częścią procesu wznoszenia obiektu budowlanego. Składają się na nią następujące prace budowlane:
- roboty przygotowawcze i zagospodarowania terenu,
- uzbrojenie terenu wznoszonego obiektu,
- roboty ziemne,
- roboty betonowe i żelbetowe,
- roboty montażowe,
- roboty instalacyjne,
- roboty wykończeniowe i pokrywcze,
- urządzenie i zagospodarowanie terenu wzniesionego obiektu.
Omówienie wszystkich elementów składających się na fazę budowlano – montażową, to przy złożoności i obszerności występujących zagadnień, nie jest możliwe do przedstawienia na jednym wykładzie. W tym miejscu zajmiemy się jedynie podstawowymi zagadnieniami jakie występują w trakcie realizacji fazy budowlano – montażowej.
Realizacja obiektu budowlanego to połączenie w jeden ciąg różnych procesów budowlanych, czyli zgodnie z definicją podaną w Encyklopedii Powszechnej PWN „ukierunkowany łańcuch (ciąg) zdarzeń następujących po sobie w czasie i stanowiący stadia, fazy, etapy” składający się na wykonanie programu budowlanego. Celem takiego procesu jest wytworzenie[2], budowa (rozumiana, zgodnie z art.3 pkt.6 Prawa budowlanego, jako wykonanie obiektu budowlanego w określonym miejscu), a także odbudowa, rozbudowa oraz nadbudowa takiego obiektu. Proces budowlany obejmuje również działania związane z remontem, a nawet rozbiórką budowli. Obiektem budowlanym[3] może być budynek na przykład mieszkalny, biurowy, szkolny oraz budowla inżynierska czyli na przykład wiadukt, tunel, nasyp. Najogólniej ujmując obiektem budowlanym można określić[4] rzecz, która stanowi całość wyodrębnioną w przestrzeni, połączoną z gruntem w sposób trwały. Prawo budowlane definiuje obiekt budowlany jako[5]:
- budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi,
- budowlę stanowiącą całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami,
- obiekt małej architektury.
Produkcja budowlana charakteryzuje się określonymi cechami wynikającymi z jej specyfiki. Są to[6]:
- nieruchomość produktów,
- ruchomość środków produkcji,
- stosunkowo (w porównaniu z produkcją innych produktów) długi cykl produkcyjny,
- zmienność miejsca produkcji,
- zaangażowanie wielorakiego transportu,
- sezonowość.
Jednocześnie należy pamiętać, że trwałość oraz okres użytkowania obiektów budowlanych w znacznym stopniu przewyższa trwałość innych wytworzonych dóbr.
Cecha sezonowości w dobie obecnych osiągnięć technicznych i technologicznych została prawie całkowicie wyeliminowana, co pozwoliło na znaczne skrócenie cyklu produkcyjnego, lepsze i efektywniejsze wykorzystanie pracowników zaangażowanych w realizację procesu budowlanego. Ma również wpływ na wykorzystanie maszyn i urządzeń oraz możliwość lepszej synchronizacji produkcji materiałów budowlanych z potrzebami wykonawstwa budowlanego. Te wszystkie efekty wdrożenia postępu techniczno – technologicznego zaowocowały zapewnieniem ciągłości robót, co ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia wysokiego tempa produkcji budowlanej.
Rysunek 2.
Na etapie projektowania przedsięwzięcia inwestycyjnego dokonuje się wyboru technologii w jakiej ma być zrealizowany obiekt budowlany. Wynika to między innymi z tego jakich środków produkcji (materiałów, półfabrykatów, prefabrykatów, maszyn, urządzeń budowlanych itp. w tym również siły roboczej) trzeba użyć przy realizacji określonego zadania budowlanego.
Przez technologię budowania rozumie się sposoby wznoszenia konstrukcji budowlanych razem z przygotowaniem elementów i materiałów budowlanych. Można wyróżnić wiele technologii budowania między innymi[7]:
- z cegły lub bloczków,
- konstrukcje monolityczne,
- z prefabrykowanych elementów betonowych i żelbetowych,
- z drewna i materiałów drewnopochodnych,
- z elementów metalowych.
Wyróżniamy technologię tradycyjną (stosowaną obecnie tylko do budowania niewielkich obiektów), oraz uprzemysłowioną polegającą na montażu gotowych wielkowymiarowych elementów oraz wykorzystaniu na dużą skalę mechanizacji, automatyzacji i sprawnej organizacji w całym procesie realizacji budowy.
Często intuicja oraz doświadczenie inżynierów technologów podpowiada jakie należy przyjąć rozwiązanie. W sytuacjach, gdy mamy do czynienia ze złożonymi problemami technicznymi, które związane są ze znacznymi nakładami finansowymi, intuicja to zdecydowanie za mało, należy sięgnąć do metod ułatwiających podjęcie obiektywnej decyzji przy określonych kryteriach oceny.
Istnieją różne metody pozwalające na wybór najlepszych metod wykonywania robót budowlanych[8]:
Najogólniej można te metody podzielić na:
- jednokryterialny wybór technologii,
- wielokryterialny wybór technologii.
Do opisania tych metod używany jest aparat matematyczny wykorzystujący modele programowania liniowego binarnego, które jest szczególnym przypadkiem programowania liniowego w liczbach całkowitych. Zmiennymi w tych modelach są środki produkcji (czyli materiały, prefabrykaty, maszyny i urządzenia a także siła robocza) oraz warianty realizacji procesu budowlanego. Przy projektowaniu realizacji budowy podstawowymi kryteriami podejmowania decyzji są bardzo często minimalizacja kosztów[9] i czasu realizacji robót. W takim przypadku mamy do czynienia z wyborem dwukryterialnym czyli kosztowo-czasowym. Przy tak postawionych kryteriach stosowane SA różne wyspecjalizowane metody i modele matematyczne. Na przykład metoda MK-ps zajmująca się między innymi zależnością pomiędzy kosztem wykonania procesu budowlanego od czasu jego realizacji.
Te wszystkie wybory są dokonywane na etapie projektowania procesu budowlanego. Inwestor staje przed kolejnym dylematem jakim jest określenie sposobu realizacji procesu budowlanego.
Mamy do wyboru dwa podstawowe systemy realizacji fazy budowlano – montażowej:
- tak zwany „system gospodarczy”,
- wynajęcie firmy realizującej cały cykl budowlany.
W przypadku „systemu gospodarczego” inwestor staje się sam dla siebie przedsiębiorca budowlanym i sam organizuje budowę. Oczywiście nie oznacza to, że sam wykonuje wszystkie prace występujące na poszczególnych etapach budowy. Najczęściej wynajmuje wykwalifikowanych pracowników do realizacji poszczególnych prac. Jednakże zaangażowany jest w znacznym stopniu organizując cały cykl budowlany. Może uczestniczyć w wykonywaniu prac nie wymagających określonych kwalifikacji, minimalizując w ten sposób koszty robocizny. Jednocześnie może zajmować się zakupem materiałów budowlanych. Taki system pozwala na dostosowanie tempa realizacji budowy do możliwości finansowych inwestora. Należy jednak pamiętać, że im dłuższy cykl budowy tym zazwyczaj większe koszty.
Rysunek 3.
Przystępując do realizacji budowy w „systemie gospodarczym” należy bardzo wnikliwie przeanalizować w jakim stopniu możemy być osobiście zaangażowani bezpośrednio w trakcie całego cyklu, ile czasu będziemy mogli poświęcić budowie, jakie są realne możliwości finansowania kolejnych etapów cyklu produkcyjnego.
Zupełnie innym rozwiązaniem jest zaangażowanie firmy budowlanej – wykonawcę robót budowlano – montażowych. Firma taka realizuje cały proces budowlany w oparciu o projekt przedstawiony przez inwestora. Wykonawca (firma budowlana) jest odpowiedzialny za prawidłowe wykonanie obiektu zgodnie z przedstawionym projektem. Bardzo często wykonawca ten nie jest w stanie wykonać wszystkich niezbędnych prac. Chodzi tutaj o wysoko specjalistyczne roboty, takie jak instalacje gazowe, wodno-kanalizacyjne czy elektryczne. W celu zrealizowaniu tych prac „wynajmuje” inne firmy specjalistyczne, które stają się podwykonawcami w procesie budowlanym. W takim przypadku możemy mówić o instytucji generalnego wykonawcy[10], który ma za zadanie organizowanie i integrowanie wszelkich prac wykonawczych na placu budowy.
Wybór metody realizowania budowy zależy od kilku elementów między innymi od:
- wielkość obiektu,
- stopnia złożoności projektu,
- możliwości finansowych,
- okresu realizacji.
Projekty budowlane, które nie są projektami złożonymi (na przykład domy jednorodzinne), a jednocześnie finansowanie ich może (lub musi) być rozciągnięte w czasie (na przykład z powodu braku możliwości finansowych inwestora), najprawdopodobniej będą realizowane w „systemie gospodarczym”, gdzie inwestor ponieważ sam organizuje proces budowlany, może w dowolny sposób kształtować intensywność realizowanych prac. Oczywiście przy wykonywaniu konkretnych prac może zatrudnić firmy specjalistyczne, ale decyzja kiedy i do jakich robót wynajmie firmę należy wyłącznie do niego (inwestora).
Sytuacja przedstawia się zupełnie inaczej w przypadku realizowania przedsięwzięć skomplikowanych, wielkoobiektowych, wymagających dużych nakładów finansowych czy też skomplikowanych pod względem technicznym. W takim przypadku inwestor „wynajmuje” firmę budowlaną, której zleca pełen zakres prac związanych z realizacją projektu budowlanego. Taka decyzja powoduje, że inwestor jest zwolniony z ponoszenia niezliczonych uciążliwości związanych z budową. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że jest to metoda droższa i zakłada szybkie finansowanie.
Produkcja budowlana jest produkcją tak odmienna od innych funkcjonujących w gospodarce działalności wytwórczych, że nie można określić jednej standardowej metody wykonawczej. Omówione powyżej sposoby realizacji budowy są najczęściej stosowanymi metodami. Uzupełniają je jeszcze[11]:
- metoda rzemieślnicza – polegająca na wykonaniu elementów budowlanych przez wykwalifikowanych rzemieślników ciągle w innym miejscu (na przykład budowa pieców),
- metoda uprzemysłowiona – produkowanie elementów budowlanych na terenie budowy,
- prefabrykacja – wytwarzanie elementów budowlanych poza miejscem ich wbudowania (poza placem budowy).
Metody te mogą być zastosowane zarówno w „systemie gospodarczym” jak i przy zleceniu realizacji budowy głównemu wykonawcy.
Pytania do pkt. 1
1) Obiekt budowlany to:
a) Budynek wraz z instalacjami (T)
b) Wiadukt kolejowy (T)
c) Kapliczka (T)
2) Roboty budowlano – montażowe to:
a) Zagospodarowanie placu budowy (T)
b) Roboty ziemne (T)
c) Produkcja prefabrykatów (N)
3) Cechy charakterystyczne produkcji budowlanej to:
a) Ruchomość produktu (N)
b) Nieruchomość środków produkcji (N)
c) Sezonowość (T)
2. Wybór wykonawcy.
Rozpoczęcie fazy budowlano – montażowej, to przede wszystkim wybór wykonawcy. W przypadku, gdy przedsięwzięcie jest realizowane metoda chałupniczą (systemem gospodarczym) organizacja całego cyklu budowlanego jest realizowana bezpośrednio przez inwestora. Może jedynie zlecić firmom zewnętrznym wykonanie tych prac, których nie jest w stanie samodzielnie wykonać. Przy wyborze podwykonawcy kieruje się kryteriami, które dla inwestora są najistotniejsze. Mogą do nich należeć:
- cena usługi,
- termin wykonania,
- opinia na rynku,
- rzetelność w wywiązywaniu się z podjętych zobowiązań.
Pomocne jest także zapoznanie się z e zrealizowanymi pracami potencjalnego wykonawcy, tak aby wyrobić sobie zdanie o jego możliwościach wytwórczych, realizacji określonych robót. Po przeanalizowaniu wszystkich tych elementów inwestor podejmuje decyzję z kim, w jakim terminie, na jaki zakres robót oraz za jaką cenę zleci wykonanie określonego zakresu robót budowlanych. Etapem końcowym wyboru wykonawcy jest podpisanie umowy.
W przypadku, kiedy inwestor decyduje się na wynajęcie firmy budowlanej, tryb wyboru wykonawcy zależy od sposobu finansowania inwestycji. Jeżeli inwestycja jest finansowana ze źródeł publicznych, to analogicznie jak przy wyborze projektanta (wykład nr 8), wykonawcę wybiera się pod rygorem Ustawy Prawo zamówień publicznych[12]. Do stosowania Ustawy są zobowiązane instytucje publiczne, agencje, fundacje i stowarzyszenia, których inwestycje w ponad 50% finansowane są ze środków publicznych, a także ze środków kredytowych na które Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego i samorządowe jednostki organizacyjne udzieliły poręczeń, gwarancji lub dofinansowały koszty udzielenia kredytu.
Konkurs i tryb zamówień publicznych został omówiony na wykładzie poprzednim – Zarządzanie fazą projektową.
Wybór wykonawcy pod rygorem Ustawy Prawo zamówień publicznych.
Na podstawie: dokumentacji projektowej, przedmiaru robót, przyjętych założeń wyjściowych, przeciętnych cen jednostkowych robocizny, materiałów, pracy sprzętu oraz kosztów pośrednich i zysku, inwestor sporządza kosztorys inwestorski. Jest on dokumentem „wyjściowym” opracowywanym w trakcie przygotowań do przetargu na wykonanie robót budowlanych. Kosztorys ten określa przybliżony koszt realizacji inwestycji budowlanej i stanowi podstawę do określenia wartości szacunkowej zamówienia[13].
Dla potrzeb przetargowych, kosztorys inwestorski zostaje pozbawiony cen przeciętnych (robocizna, materiały, sprzęt) i otrzymuje się tak zwany kosztorys ślepy, który pozwala poszczególnym potencjalnym wykonawcom, po wprowadzeniu „swoich” cen sporządzić kosztorys ofertowy. Dzięki takim zabiegom inwestor ma możliwość porównania ofert różnych firm budowlanych na wykonanie dokładnie określonego zakresu robót opartych na tym samym obmiarze robót przedstawionych w kosztorysie ślepym.
Ustaw o zamówieniach publicznych pozwala na nałożenie na wykonawcę dodatkowych wymagań. Można wykluczyć z postępowania przetargowego oferentów, którzy między innymi[14]:
...
chomikSGHowy