BAZOWY SŁOWNIK POLSKO–PRUSKI.pdf

Mikkels Klussis

B~ZISKAS PRÛSISKAI–PÔLISKAS WIRDEÎNS

PER T~LAISIN LAKSIKIS REKREACIÔNIN

(SEMBAS DIALAKTS)

BAZOWY S - OWNIK POLSKO–PRUSKI

DLA DALSZEGO ODRODZENIA LEKSYKI

(DIALEKT SAMBIJSKI)

2007

Institut Européen des Minorités Ethniques Dispersées

Ku pamiæci mego Pradziadka Ks. Karola Henkla

(Warszawa, 1841– Konin, 1915)

WSTÆP

Jæzyk pruski jest jæzykiem staro÷zytnych Prusƒow – plemion ba\tyckich, ktƒore mieszka\y

od Pomorza Gdaƒnskiego do Wægrapy i od Mierzei Kuroƒnskiej do Dzia\dowa, walczy\y

przeciwko katolickim misjonarzom polskim i w latach 1231–1283 zosta\y ujarzmione

przez Zakon Krzy÷zacki, ktƒory ksià÷zæ Konrad Mazowiecki zaprosi\ dla obrony od

Prusƒow i ktƒoremu podarowa\ w tym celu Ziemiæ Che\miƒnskà. Staro÷zytni Prusowie,

ktƒorzy walczyli przeciwko Zakonu, zostali fizycznie zniszczeni lub upaƒnszczyƒznieni,

lecz ci, ktƒorzy walczyli na stronie Zakonu, zostali albo magnatami krzy÷zackimi, albo

ch\opami wolnymi i witingami (÷zo\nierzami) zakonnymi. Szlachta pruska zmieni\a

swƒoj jæzyk na niemiecki ju÷z w XIV wieku, ale wolni ch\opi mƒowili po prusku jeszcze

do XV wieku, kiedy podczas upadku paƒnstwa zakonnego uciekali do zgermanizowa-

nych miast, ÷zeby nie zostaƒc sprzedanymi razem ze swojà ziemià za d\ugi zakonne

wobec dowƒodcƒow najmitƒow. Ostatni Prusowie paƒnszczyƒzniani mƒowili po prusku a÷z

do wymarcia po wielkiej d÷zumie w poczàtku XVIII wieku. Lecz we wsze czasy i

nawet w okresie wielkiej kolonizacji zachodniej XVIII wieku panowa\y we wsiach

pruskich kultura i tradycje miejscowe ukszta\towane na podstawie staro÷zytnej kultury

pruskiej i zmieszanych z nià kultur wczeƒsniejszych kolonistƒow litewskich (zwanych

Litewnikami) i polskich (Mazurƒow). W taki sposƒob rozwija\a siæ nowa kultura ba\-

tyjsko-pruska, ktƒorej reprezentantami w XX wieku sà takie osobistoƒsci literackie, jak

pisarz niemiecki Hermann Sudermann, pisarz litewski Vydûnas czy poeta polski Erwin

Kruk. Zakoƒnczeniem tej kultury by\o wyniszczenie i deportacja autochtonƒow ziemi

pruskiej po 1945 r. przez komunistƒow wed\ug umowy ja\taƒnskiej. W tej czæƒsci ziem

staro÷zytnych Prusƒow, ktƒora zosta\a pod administracjà rosyjskà, nie tylko nie pozostali

poprzedni mieszkaƒncy, ale nawet wszystkie historyczne nazwy miejscowe, ktƒore sà

wspƒolnà europejskà spuƒsciznà kulturalnà, zosta\y zmienione na sztuczne sowiecko-

rosyjskie.

Teraz w czasie jednoczenia siæ Europy powinniƒsmy uczciƒc pamiæƒc tej tragicznej

ziemi, jej historii, kultury i autochtonƒow. Miædzynarodowe Bractwo “Prusa” proponuje

za\o÷zyƒc tam ekologiczne osiedle-skansen, gdzie by\by oƒsrodek pruski i mieszka\yby

osoby, ktƒore chcà identyfikowaƒc siebie z Prusami Ba\tyjskimi i odrodziƒc fragment

integralno-historycznej kultury tej ziemi w o÷zywionym jæzyku pruskim. Tak

moglibyƒsmy pokazaƒc zjednoczonej Europie, jej m\odzie÷zy i pokoleniom przysz\oƒsci,

jaka to by\a ziemia, co Europa w niej utraci\a i co na niej mog\o by byƒc dzisiaj.

Razem z martwymi ju÷z jæzykami kuroƒnskim i jaƒcwieskim nale÷zy jæzyk pruski

do zachodnioba\tyjskiej grupy jæzykƒow ba\tyjskich. ÷ Zywe jæzyki litewski i \otewski

sà jæzykami wschodnioba\tyjskimi, historycznie m\odszymi ni÷z jæzyki zachodnioba\-

tyjskie. Wed\ug Vytautasa Maþiulisa, prajæzyk zachodnioba\tyjski kszta\towa\ siæ w

tym samym areale ba\to-s\owiaƒnskim, w ktƒorym kszta\towa\ siæ prajæzyk s\owiaƒnski.

Wed\ug bia\oruskiego slawisty Wiktora Martynowa, jæzyk pruski z jæzykami s\o-

wiaƒnskimi \àczy wspƒolny ingredient italijski, ktƒorego nie ma w jæzykach wschod-

nioba\tyjskich. Dlatego i z powodu swego pochodzenia jæzyk pruski ma wiæcej daw-

nych cech wspƒolnych z jæzykami s\owiaƒnskimi ni÷z majà z nimi jæzyki wschodnio-

ba\tyjskie.

Poczàtkiem eksperymentu odrodzenia jæzyka staropruskiego by\o memoran-

dum Letasa Palmaitisa i s\ynnego prusologa W\adimira Toporowa “Od rekonstrukcji

staropruskiej do odtworzenia nowopruskiego” w “Badaniach Ba\to-S\owiaƒnskich” z

roku 1983. Od poczàtku by\a to idea naukowego odtworzenia jæzyka elitarnego jako

moralnego wyrƒownania zgubionemu narodowi europejskiemu wed\ug znanej tezy

Toporowa, ÷ze ƒsmierƒc dawnych Prusƒow jest stratà dla ludzkoƒsci i cz\owieczeƒnstwa.

Ale ju÷z w tym samym roku wyjaƒsni\o siæ, ÷ze na Litwie, - otwie, w Polsce, Niemczech

i nawet wƒsrƒod Rosjan obwodu Kaliningradzkiego sà osoby, ktƒore chcà siebie

identyfikowaƒc z Prusami Ba\tyjskimi i czæƒsƒc ktƒorych uwa÷zajà siebie za ich potomkƒow.

Poniewa÷z te osoby okaza\y zainteresowanie o÷zywieniem etnicznoƒsci staropruskiej,

pojawi\a siæ nadzieja posiadania praktykƒow odrodzonego jæzyka i wymieniony

eksperyment otrzyma\ kierunek praktyczny.

Nieuniknionym zadaniem by\a unifikacja fonetyczna i tworzenie nowej ortografii

dla leksyki pruskiej. Poniewa÷z najwiækszym zabytkiem tekstowym jest Katechizm

III, fonetyka nowopruska jest unifikowana wed\ug zamlandzkiej fonetyki tego

pomnika, a ortografia systematyzuje jego ortografiæ. Dlatego te÷z na przyk\ad s\owo

‘go\àb’, ktƒore w S\owniku Elblàskim jest zapisane Poalis E 761, sta\o siæ tutaj pûlis,

w ktƒorym zapis û znaczy, ÷ze ta sylaba jest 1) d\uga, 2) akcentowana. D\ugoƒsƒc mo÷ze

istnieƒc tylko w pozycji akcentowanej, wszystkie nieakcentowane d\ugoƒsci sà skrƒocone.

Tak s\owo ‘para’ (w S\owniku Elblàskim Pore E 40) ma nieakcentowanà koƒncƒowkæ

i d\ugi akcentowany rdzeƒn w bierniku liczby pojedynczej: pûrin , ale skrƒocony

nieakcentowany rdzeƒn i d\ugà akcentowanà koƒncƒowkæ w mianowniku liczby

pojedynczej: purç . Poniewa÷z w jednym wyrazie mo÷ze byƒc tylko jeden (g\ƒowny) akcent,

nie istniejà wyrazy z kilkoma d\ugoƒsciami. W normalnym wypadku w jednym wy-

razie mo÷ze istnieƒc tylko jedna d\ugoƒsƒc i musi ona byƒc akcentowana. Dla oznaczenia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: