Rodziewiczówna Maria - Ryngraf.pdf - Radziewiczówna - mitokarl

M ARIA R ODZIEWICZÓWNA

R YNGRAF

1895

Mieszkali o miedzę; osieroceni wcześnie, spojeni braterstwem od pacholąt, młodzieńcami

spojeni jeszcze ściślej związkiem serc, który ich miał połączyć w jedną rodzinę.

Młodszy miał babkę, spartańskich cnót kobietę, wzrosłą w chwale, dojrzałą w przewrotach,

osiwiałą we łzach i krwi.

Z rodziny jej, co dębem było, padło od gromów, ognia lub niszczącej siekiery; co

bluszczem, zwiędło i uschło, strawione tęsknicą, zawodem, troską beznadziejną.

On jej został. Młody i piękny, oraz siostra jego, podlotek, dojrzała nad lata gorącym a

krwawym tchnieniem owego wieku.

Starszy w pustym teŜ domu siostrę jedyną chował, co mu została jak skarb wątły a drogi,

zdany przez pomarłych rodziców.

Gotowały się gody weselne w ich sercach i domach. W jeden dzień u ołtarza stanąć mieli,

w jeden dzień szczęściem zaludnić oba dwory modrzewiowe.

I oto z oddali dźwięk trąbki ich zaleciał. W kraj cały, w kąty i zakąty, dźwięk biegł z

pamięcią ojców synom zrosły, w tradycji kaŜdego serca świeŜy i pobudkę, wichrami gnaną,

niósł młodym na inne, szersze, świetniejsze gody i wesela… I oderwały kobiety od serc

swoich, co miały drogiego i wstrząsnęli się młodzieńcy pod warem ojców krwi. Zerwały się

młode orlęta do lotu w stare szlaki. Nikt nie jęczał, nie chełpił się z ofiary. Bo naprawdę nie

własna wola ich wiodła, ale wiekowe dziedzictwo, nie jak ludzie szli, ale jak siła tajemnicza,

wraŜona w miliony istot jednym czarodziejskim imieniem: Bonaparte!

Tylko, gdy się Ŝegnali, staruszka — ryngraf, co moŜe Cecorę pamiętał, dała wnukowi i

dwiema łzami go pokropiła.

— Tyś moja cała wiara i nadzieja! Kamień węgielny pod budynek spustoszonego domu

naszego. Idź, a nie wracaj bez chwały i bez tego ryngrafu, co morze krwi widział, a sromu

nigdy!

A narzeczona szkaplerzyk mu dała i białymi ramiony u szyi zawiesiwszy, szeptała, tłumiąc

łkanie:

— O sercach, co tu pana wspominać będą, proszę pamiętać i wracać do swoich, wiernym i

prawym. U Boga ja wymodlę, by was kule mijały.

A potem staruszka i tego drugiego, co miał jej wnukiem zostać, do piersi przygarnęła i

głowę krzyŜem znacząc, prosiła:

— Pilnuj mi Stacha i ile mocy osłaniaj. Wszystkie moje łzy on ze sobą zabiera, Ŝeby

zmazać i wszystkie radości kochania, Ŝeby powrócić: on mi jeden, jeśli go co złego spotka,

ratuj! Tyś starszy i hartowniejszy, jak ojcu ci go oddaję, odprowadź mi go chwalebnym!

Przysięgnij!

— Przysięgam, Ŝe wam go zwrócę takim, jakim chcecie, albo sam z nim padnę.

— Dokąd pan pójdzie i duch mój będzie, a gdzie pan padnie i memu Ŝyciu kres będzie. Nie

ginie, kto umiera, ginie, kto się podli! Pan nie zginie i Stach Ŝyw będzie! — mówiła mu

narzeczona.

— Nie zginiemy! — potwierdzili uroczyście młodzi.

Siwe koniki zrywały się do biegu, a trąbka grała, grała po rozłogach, po gajach, po

strugach, w sercach całej młodości. Zerwali się i oni, dosiedli wierzchowców, raz jeszcze na

strzemionach stojąc, obejrzeli swe zagrody oraz kochania i pognali do komendy, na gody! Ej,

gody to były, gody!

Wszerz i wzdłuŜ Europy, przez piaski Brandenburgii, przez Gallów bogate ziemie, pod

słońcem Italii, aŜ tam na śnieŜne Pireneje, między winnice i granaty, stare klasztory,

mauretańskie zamki i czarnookie dzieci cudnej Iberii.

* * *

W pierwszym pułku ułanów, w pierwszym szeregu szli obok siebie zawsze. Nie

rozdzielało ich nic: ani trudy marszu, ani dym potyczek, ani choroba. W biwaku, po skwarze

dziennym, siadali u jednego ogniska i warząc nędzny posiłek, rozmawiali o kraju, a zmorzeni

trudem, usypiali obok siebie w płaszcze owinięci, głowa przy głowie, zawsze nierozłączni. U

tych biwaków Stach rozweselał kolegów Ŝartami i śpiewem; Konstanty dobył niekiedy z

tłumoczka starą ksiąŜkę, wytartą uŜyciem, i przy blasku ognia oraz jasnej nocy czytywał,

powaŜny i surowy, Ŝywoty Plutarcha.

Kochano Stachową Ŝywość i swobodną pustotę, uchylano głowy przed brutusową maturą

drugiego! W ogniu bitwy, gdy najeŜał pułk lance i porwany wichrem gnał na baterie i

piechotę, przez góry i doliny, przez winnice i rzeki, Stach czerwieniał, dyszał i szalał;

Konstanty bladł, spod szerokiego czoła oczy mu się zapadały dzikim zarzewiem! Jeden, w

swym zapale oślepły, kul i śmierci nie czuł i nie widział; drugi — liczył je, ale pogardzał.

Jednego dnia awansowano ich na podporuczników, a w tydzień potem — na poruczników.

TegoŜ dnia w opuszczonej Vencie, gdzie na noc stanęli, znaleziono ukryte wino, chleb, oliwę

i mięso.

Urządzono ucztę. Stach w upojeniu radości pił i śpiewał, Konstanty przypatrywał się

biesiadzie, palił fajeczkę i łagodnie się do przyjaciela uśmiechał.

Spod uchylonego munduru na piersi młodzieńca złocisty ryngraf babki przebłyskiwał, a

towarzysz, w tę pamiątkę zapatrzony, miał widzenie dalekich stron i kobiet rzęch,

wyczekujących z wielką wiarą ich powrotu.

Przed Ventą, gdzie starszyzna biesiadowała, biwakował pułk, rozrzuciwszy wokoło

placówki. Konie chrupały kukurydzę, przy ogniach ruszały się sylwetki szeregowców,

gwarne, jak rój pszczół. Głos Stacha rozbrzmiewał daleką legionową piosenką.

Dwa czarne punkty były w tym obrazie. Na lewo namiot rannych, mieszający dysonans

wycia i jęków w wesoły gwar i śpiewy, na prawo — pod słodkim kasztanem — gromadki

pokaleczonych, powiązanych jeńców. Gierylasy, tłuszcza róŜnolita, dzika, błyskająca

czarnymi ślepiami w stronę dobytych pałaszów straŜy.

— Porucznik Konstanty! — zawołał ordynans przez drzwi pokoju, gdzie sztab obradował.

Wezwany wstał pośpiesznie i zniknął wewnątrz domu.

— Porucznik Stanisław! Zmieniać patrole!

Piosenka się urwała. Rozległa się komenda, potem brzęk broni i miarowy kłus

oddalających się koni.

Biesiada się przerwała. U ognisk milkły i osuwały się do snu sylwetki Ŝołnierzy, tylko

okno sztabu świeciło, jak gwiazda stała. Z daleka dobiegały od placówki do placówki krótkie

hasła i tupot wierzchowców. Pułk „piekielny”, jak go zwali Hiszpanie, usypiał.

Gdy Stach wrócił, przyjaciel, u ognia wyciągnięty, czytał w swej wytartej ksiąŜce, z

jeszcze surowszym wyrazem oczu i ust.

— Coś cię spotkało nieprzyjemnego? — zagadnął Stach, rzucając się na ziemię.

Wlepione w kartę źrenice podniosły się powoli.

— Jutro o świcie kazano mi tych wszystkich ludzi rozstrzelać! — odparł spokojnie.

— Co do nogi?

Konstanty głową skinął, odłoŜył ksiąŜkę i począł machinalnie końcem buta poprawiać

płonący nawóz.

— Szkoda! Myślałem, Ŝe dłuŜej nam towarzyszyć będą i Ŝe nauczę się od nich trochę

języka. To głupio nic nie rozumieć.

— Po co ci ta znajomość? śołnierz, gdy rozumie przysięgę i komendę, dosyć umie!

— Mnie to bynajmniej nie wystarcza. Chciałbym umieć ich pieśni i się rozmówić na

kwaterunkach. Mam nawet zdobycz: widzisz, „Don Kichota” w oryginale znalazłem na

ostatniej kwaterze w Gualeho! CóŜ mi z tego! Lada pastuch moŜe mnie zawstydzić. Kiedy

wrócimy do swoich, chcę się pochwalić grą na gitarze, fandangiem i mową Hidalgów.

Pysznie będzie!

— Pochwalisz się krzyŜem i ranami. Nie czas nam tu tańczyć i śpiewać, ale słuchać

komendy i zbierać wawrzyny. Pastuch cię w tym nie zawstydzi.

— Eh, czytaj juŜ lepiej swego Plutarcha i nie bój się o mnie! Wstydu ci nie źrebię i w tyle

nie zostanę!

— Wierzę w to, jak w Boga! — odparł powaŜnie Konstanty. Ogień przygasł i chłód

zaraźliwy ogarniał ich znuŜone członki.

Przysunęli się, jak zwykle, do siebie blisko, otulili się płaszczami i usnęli, ogrzewając się

wspólnie oddechem. O świcie Konstanty się zerwał. Obóz jeszcze spał. Dziesięciu ułanów

wzięło między siebie jeńców i poprowadziło opodal, za ostatnie straŜe, między winnice.

Słońce połową tarczy wyjrzało za ziemię. Pierwszą pobudkę zagrały trąbki sygnalistów; na

drodze zadudniły kopyta kuriera, pędzącego cwałem.

Przyparto więźniów do płotu. Patrzyli z osłupieniem na lufy karabinów, opadali ze

zmęczenia i strachu.

— Pal! — zakomenderował porucznik.

Kanonada regularna odbiła się o dalekie góry, budząc stokrotne echa. Winne krzaki

obluzgała krew, pogniotły je martwe ciała. Rozkaz był spełniony.

Gromadka jeźdźców zawróciła do obozu, gdzie nagłe rozległa się inna, pośpieszna

pobudka.

— Marsz! spiesznie! — zamruczeli ułani zdziwieni.

Kurier ich znowu wyminął, na spienionym, pysznym arabie wracał, oddawszy rozkazy.

Pułk się sformował z szybkością i energią sobie właściwą. Konstanty dopadł dowódcy, zdał

raport, ostrogami spiął siwego i jak wiatr pognał na swoje miejsce w pierwszym szwadronie.

Oczami poszukał Stacha, skinął mu głową i ruszył z kopyta. Pułk się rozwinął, jak barwna

wstęga, kamienną drogą w stronę czarnych gór. Z wyŜyn tych śledziły jego ruchy dzikie oczy

brygantów, zza szczelin i głazów czekały ich długie, błyszczące lufy. Sępy–gierylasy

czatowali na tą krew młodą. Po godzinie marszu dosięgli wąwozu, ciasnego jak tunel,

wąskiego jak czarna, złowieszcza szpara. Z góry poczęły padać strzały, echem zdwojone,

groźne.

— Naprzód, dwójkami!

Pierwszy szwadron wpadł w tą przepaść, za nim nieprzerwaną falą płynęli inni. Kule

gwizdały gęsto, konie utykały na kamieniach. Siwek Konstantego, trafiony w sam grzbiet,

zwalił się, jak raŜony gromem. Szeregowiec podał mu luzaka. Dosiadł go i ruszył dalej, wciąŜ

trzymając oczy niespokojnie utkwione w Stacha.

Padali ludzie i konie, zastawiano trupy i ranionych, nie zatrzymując się na jęki kolegi, na

wołanie o ratunek brata. Jak deszcz teraz szły kule, dobrze kierowane. Nagle dojrzał

Konstanty, Ŝe Stach się zawahał w siodle, do szyi siwego się pochylił, puścił cugle i jak

dębczak podcięty zwalił się na bok z głuchym stęknięciem. Sekunda — a przyjaciel juŜ stał

nad nim i w ramiona porwał. Ujrzał pierś na wylot otwartą, twarz śmiertelnie bladą, oczy

zamknięte. śył jeszcze, ale słabo. Kolega z siłą nadludzką na konia go wciągną i na piersiach

trzymając, osłaniając ramieniem — ruszył dalej, juŜ na nic niepomny. Za kaŜdą kulą zakrywał

go sobą i patrzył w martwą twarz, dłonią tuląc ranę, z której jasna krew buchała na nowo za

kaŜdym ruchem. Dobije go prędka jazda!

Porucznik stanął i zsiadł z konia. Dym, wystrzały, groza tej pułapki oślepiła ułanów,

pędzili pod gradem ołowiu, byle się prędzej wydostać na czyste pole; nie poznawali nikogo.

Konstanty nie wołał pomocy. Ranionego, jak tłumok, wziął na plecy i widząc ścieŜynę w

skale, kozi ślad zaledwie — ruszył, uginając się pod swym cięŜarem, zlany potem, ogłuszony

hukiem, mimo, Ŝe sam, draśnięty w policzek, cierpiał nieznośnie. Gdzie go zaprowadzi ślad

nie wiedział, gdzie ratunek znajdzie, nie kombinował, tylko instynktownie unosił ten skarb

sobie zlecony od kul i śmierci. Upał osłabił go do reszty, a bezwładny ranny ciąŜył mu

ołowiem. Nie ustawał jednak i szedł, cudem nie tracąc równowagi, sto razy potykając się nad

zawrotnymi głębiami. śeby źródło, cienia trochę, wody kropla, zamiast kamieni. ŚcieŜka

zygzakiem zbiegała w dół, ale pochód trwał w pojęciu Konstantego wieki i myślał z rozpaczą,

Ŝe do piekieł chyba zejdzie… Kurz i pot pokryły mu ranę na twarzy, piekła go ona ogniem.

Ręce mdlały, a ust spalonych nie mógł zamknąć, języka zeschłego poruszyć. Chwilami

bezbrzeŜna rozpacz go ogarniała na myśl, Ŝe padnie i skona — nadaremnie. Chrapał, jak

zadławiony. A Stach nie jak ołów juŜ mu ciąŜył, ale jak Góra, jak całe Pireneje!

Wtem ścieŜka zwróciła się raptownie na lewo i głuchy okrzyk wydarł się z gardła

Konstantego. Przed nim o kilkaset kroków, wśród winnic i kasztanów, leŜała spora osada.

ŚcieŜka biegła między winnice i dobiegała domów. Nad domami wznosiła się wieŜa kościoła.

Zwracając się, jak pijany, dobywając resztki sił, młody oficer dowlókł się do pierwszego

domu i padł na rozpalone kamienie z głuchym jękiem. Na galerii nad nim rozległ się okrzyk

trwogi. Oprzytomniał i podniósł oczy.

Ujrzał utkwione w siebie ostre, świdrujące oczy starego Hiszpana i obok czarne równieŜ

ale nad wyraz piękne źrenice młodziutkiej dziewczyny. Chciał coś powiedzieć, ale nie dobył

głosu, więc tylko, powstając, pokazał ranę leŜącego i ruchem o wodę błagał. Hiszpan

porozumiał się kilku słowy z kobietą i nie kwapiąc się wcale, zszedł na dół.

Dziewczyna znikła równieŜ, ale po chwili ukazała się z wodą.

Konstanty zbryzgał twarz Stacha i obmył ranę. Hiszpanie przyglądali mu się, szepcząc

między sobą. Nie zwaŜał na nich, stroskany i nieszczęśliwy. Gwałtem wlał rannemu wody do

gardła i patrzał nań z bezmiernym niepokojem.

Serce biło — strzał je nie zaczepił — ale moŜe to były ostatnie odgłosy agonii?

Dziewczyna — zaciekawiona i przelękła — pochyliła się nad nim. Raz pierwszy widziała

takie płowe włosy i jasne wąsy sarmackie; odskoczyła, gdy omdlały rozwarł nagle swe

wielkie, błękitne oczy i nieprzytomnie powiódł nimi dookoła. Konstanty odetchnął. Otarł

twarz z potu i krwi, resztę wody wypił i przemówił do Hiszpana, dotykając grzecznie

kaszkietu:

— Wróg to wasz, ale ranny! Wyniosłem go z bitwy. Dajcie mu przytułek, jeśli w Boga

wierzycie! Nie mam siły odnieść go do swoich.

Nie wiadomo, czy stary zrozumiał. Wodził oczami od leŜącego do niego, od niego do gór i

palił spokojnie cygaro. Dziewczyna rzuciła mu słów kilka, ruszył ramionami. Konstanty się

zniecierpliwił.

— Ludzie jesteście, czy nie! Nie widzicie, Ŝe mu śmierć zagląda w oczy i ratować trzeba.

Zapłacę wam, ile zechcecie, ale dajcie mi go uratować, opatrzyć, złoŜyć gdzie w bezpiecznym

miejscu.

Stary poruszył się i chudym palcem wskazując góry — odparł łamaną francuszczyzną:

— To moi ludzie go zabili. Jestem Alcad z El Pahul! Ty wiesz, co to znaczy?

— Bądź sobie sztanem, ale przyjmij go w swój dom.

— Nie boisz się?

— Nie! — odparł spokojnie porucznik.

— Więc wejdź! — rzekł stary uroczyście.

Raniony znów omdlał. Kolega wziął go na ręce i wniósł ze starym do wnętrza domu.

Dziewczyna zamykała pochód i ogarnięta litością — podtrzymywała bezwładną głowę wroga.

Konstanty się obejrzał.

— Dziękuję wam! — rzekł łagodnie.

W pokoju na dole, na macie, złoŜono Stacha. Hiszpan wydał córce rozkazy i po chwili

przyniosła wina i płótna do opatrunku. Jak mógł i umiał, Konstanty mu ranę obwiązał,

posłanie poprawił, napoił i usiadł nad nim, z czułością ojca śledząc znaku Ŝycia.

Z daleka stary przyglądał się im ciągle, świdrując oczkami.

Rodziewiczówna Maria - Ryngraf.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: