1. Wskaż uniwersalne wartości przypwowiści biblijnych
Przypowieści biblijne wchodzą w skład 27 ksiąg Nowego Testamentu, który powstał od 51 do 96 r.n.e
Jezus aby przekazać ludziom swą naukę, używał prostych przykładów- krótkich opwiadanek, które ilustrowały głębszą myśl. I taki właśnie gatunek nazwaną przypowieścią czyli parabolą. Jej fabuła jest tylko pretekstem do ukazania ukrytych, uniwersalnych prawd. Charakter przypowieści może być dogmatyczny i moralny.
Przypowieść O siewcy to krótka ilustracja tego, jakie mogą być losy nauki głoszonej przez Chrystusa. Takie jak losy ziarnka: jedno pada na skałę, drugie przy drodze i wydziobują ją ptaki, trzecie zaś w żyzną glebę – to wykiełkuje i da owoc.
Przypowieść O robotnikach w winnicy porusz poczucie sprawiedliwości. Zapłata powinna być adekwatna do wykonywanej pracy. Tymczasem mamy tu do czynienia z sytuacją, w której właściciel winnicy płaci tyle samo robotnikom pracującym cały dzień co połowę dnia. Funkcjonuje tu zasada, że ci którzy przyjdą później będą tak samo hojnie obdarzeni Królestwem Bozym jak ci, którzy byli wcześniej wierni Bogu.
Przypoweiść O miłosiernym samarytaninie to parabola ilusrująca słabość przykazania „Miłuj bliźniego twego jak siebie samego”. Samarytanin to człowiek dobry, miłosierny, litościwy, uczciwy. Każdemu potrzbującemu należy podać pomocną dłoń należy kochać bliźniego ja siebie samego, a blixnim jest każdy człowiek.
Przypowieść O symu marnotrwanym ma następujące znaczenie: wszyscy ludzie wierni Bogu są mu bliscy, lecz ci, którzy odeszli i powrócili na jego łono także mogą liczyć na jego miłość i radość. Tak samo wszystkie dzieci będące w życiu popełniające zło, dążą do jego naprawy czym przynoszą szęście rodzicom.
2. Zinterpretuj symbole określonych postaci i dążeń ludzkich na przykładzie Ikara, Demeter, Prometeusza i Syzyfa.
Mitologia to zbór mitów, które wyrażają wierzenie danej społeczności. Mitologia grecka powstawała przez wieki. Była to podjęta przez starożytnych Greków próba zrozumienia otaczającego ich świata. W mitach spotykamy się z opisem różnorakich postaw ludzkich i ich oceną. Bohaterami są najczęściej bogowie, ale sposób ich przestawienia powoduje, że odnosimy wrażenie, jakby byli oni ludźmi. W mitach zostały ustalone pierwowzory typowcyh postaw i zachowań ludzkich czyli archetypy. Z mitologii pochodzą takie postacie jak: Ikar, Demeter, Prometeusz i Syzyf, które stanowią ponadczasowe symbole postaw i dążeń ludzkich.
Ikar to uosobienie młodzieńczego marzycielstwa posuniętego do szleństwa i ryzyka. To także odwieczny przykład dążeń człowieka do poznania świata, do przekroczenia barier możliwości. Ikar nie posłuchał swojego ojca - Dedala wzbił się zbyt blisko słońca, które stopiło wosk. Bohater spadł i zginął. Stąd mój wniosek że młodzi ludzie częściej kierują się emocjami niż zdrowym rozsądkiem, co bywa przyczyną kłopotów.ludzkie Marzenia o nieśmiertelności znalazły swe odzwierciedlenie w micie O Syzyfie. Syzyf to plotkan, który nadużył zaufania bogów o nie tylko stracił uprzwilejowaną pozycję, ale został skzany na pracę, która nie ma końca, jest mnie możliwa do spełnienia. Syzyf musaił wtaczać głaz na szczyt góry, a gdy już był u kresu pracy, głaz spadał w dół. I tak właśnie wygląda syzfowa praca.
Prometeusz po dziś dzień sybolizuje postawę poświęcenia się dla ludności oraz buntu jednostki przeciw władzy. Postawa prometejska jest postawą humanitarną pełną miłości do człowieka. Prometeusz kochał ludność – stworzył człowieka z gliny i łez, i ukradł dla niego ogień z Olimpu. Został za to okrutnie ukarany: przybito go do skały Kaukazu i tam zgłodiały sęp wyjadał mu wciąż wyratającą wątrobę.
Demeter to bogini urodzajów i płodów ziemi oraz symbol miłości macierzyńskiej, która może być silniejsza niż śmierć.
Wydaje mi się, że mitologia do dzisiaj stanowi niewyczerpującą skarbonicę pomysłów. Mity powracają na karty dzieł literackich. Prometejską będziemy nazywać postawę Konrada Wallenroda, Konrada z „Dziadów” Mickiewicza, poniekąd Kordiana, a także Judyma. Mityczni bohaterowie często powracają w literaturze kolejnych epok po antyku. Stają się wzorem postaci, postaw, oraz budulcem lub motywem wielu dzieł sztuki.
3. Porównaj kreacje świat w Biblii i Mitologii. Wskaż podobieństwa i różnice.
Biblia powstawała od XIIIw. p.n.e – Iw. n.e (Stary Testament) i od 51-96r.n.e (Nowy Testament). Święta
Księga wyjaśnia stworznie świata, opisuje także jego koniec jak apokalipsę. Zwiera ogółnoludzki kodeks moralny. Biblia jest źródłem kultury europejskiej. Inspiruje literaturę, malarstwo, rzeźbę, muzykę. Księga ta jest zapisem historii – obyczajów, zdarzeń i osób sprzed wieków. Nade wszystko Nowy i Stary Testament to wielka opwieść o człowieku, o jego uczuciach, naturze, namiętnościach.
Mitologia to zbiór mitów, czyli opowieści o bogach, sworzeniu świata i człowieka, o dziejach rodów, o ludzkich uczuciach. Mity Mity wyrażają wierznia danej społeczności, obrazują odwieczne emocje i postawy ludzi. Zbór mitów starożytnej Grecji jest fascynującym zbiorem baśni, wyobraźni starożytnych ludzi.
Między tymi opisami można odnaleźć liczne związki i róznice. Ja spróbuje je wskazać.
W obu utworach świat powstaje z chaosu, pustki, ciemności. W podobnej kolejności pojawia się światło, niebo, ziemia, zwirzęta, rośliny, ziemia ukazana została jako płaska, nad którą roztacza się niebo. Wydaje mi się że naistotniejszą różnicą w kosmogonii mitycznej i biblijnej jest wiara: monoteistyczna czyli w jednego Boga, a w Biblii politeistyczna czyli wielu Bogów w mitach. W Mitologii świat powsatł samoistnie, pierwsi bogowie wyłaniają się z chaosu oraz wody i nie są doskonali. Bóg w Biblii istaniał zawsze, a świat stworzył w 6 dni słowem, nadając im nazwy. Bóg jest doskonały. Według mitów Prometeusz ulepił figurkę ludzką z gliny iłez i tchnął w nią życie człowieka.Człowiek ten jest niedoskonały i słaby.Biblijna istota ludzka stworzona przez Boga jest doskonała. Bóg powierzył jej świat. Mitycznym swiatem ziemskim rządzą Bogowie, którzy za swoją siedzibę obrali Olimp.
4. Ustosunkuj się do stwierdzenia: współczesny człowiekpowinien znać Biblię nie tylko ze względów religijnych.
Biblia czyli sacrum to świeęta księga dla chrześcijan i w części Starego Testamentu dla wyznawców judaizmu. Składa się z 46 ksiąg Starego Testementu, który powstawał od XIIIw.p.n.e do Iw.n.e oraz z 27 ksiąg Nowego Testmentu pisanego przez uczniów Jezusa (Mateusza, Marka, Łukasza i Jana) od 51-96r.n.e.
Biblia jest autorytetem religinym – wyjaśnia stworzenie świata, opisuje też jego koniec. Lecz oprócz tego że jest świętą księgą dla częsci ludzkości, jest też wybitnym dziełem powstającym przez wieki. Nie może być obojetna dla wyznawców innych religii lub ateistów. Zawiera przecież uniwersalny, ogólnoludzki kodeks moralnyczyli Dziesięć Przykazań Bożych. Dekalog nie jest jednym punktem Bilbii w którym odbiorva jest postawiony wobec zagadnień etyki, często są tam problemy dyskusyjne, postawy sporne. Myśle że wspólczesny człowiek Biblię powinien znać nie tylko z powodów wyżej przeze mnie wymienoinych. Wydaje mi się że każdy powinien wiedzieć że jest ona źródełem kultury europejskiej. Inspiruje literaturę, malarstwo, rzeźbę, muzykę. Stanowi natchnienie dla artystów, pisarzy, poetów. Dlatego ten kto nie zna w ogóle Biblii nie rozumie większości dzieł naszej cywilizacji. Może nie pojąć zwykłej mowy, bo wile zwrotów frazeologicznych pochodzi właśnie z tego dzieła. Myślę, że najważniejszym powodem aby znać Pismo Święte jest to że ta księga jest wielką opwieścią o człowieku, o jego archetypowych uczuciach, ozłożoności jego natury, o jego namiętnościach. Przedstawia i tłumaczy najbardziej ludzkie lęki i postawy. Na najtrudniejsze pytania, te o powstaniu życia, o Bogu, o śmierci, - daje odpowiedź. Można w te wyjaśnienia niewierzyć ale nie można przejść obok nich obojętnine. Dla znawcy literatury Biblia jest dziełem które obfituje w partie o niezwykłym artyzmie i urodzie języka (Pieśń nad Pieśniami). Jest zbiorem wielu przeróżnych gatunków literackich, udoskonalonych przez wieki.
Myślę, że są to ważne powody aby znać Psimo Święte. Dzięki niemu możemy poprawić i udoskonalić swoją mowę. Czytelnikowie dowiadują się jakie źródla mają różnorodne gatunki literackie. Warto też wiedzieć że Stary i Nowy Testament jest zapisem historii- obyczajów, zdarzeń i osób sprzed wieków, a każde z tłumaczeń i zmnian także są wartością dla historyków. To także zbiór refleksji i zagadnień egzystencjalnych dla filozofów.
Mam nadzieję że przkonałem do tego iż współczesny człowiek powinien znać Biblię nie tylko ze względów religijnych. Zawiera ona odwieczne, uniwersalne wartości, które służą ludzkości. Pismo Święte to wielkie i ważne dzieło czego dowodem są liczne nawiązania literatury. W poezji -dawnej i współczesnej – znajdujemy wiele utworów poświęconych różnym motywom biblijnym. Biblia jest także kluczem powieści Mickiewicza przedstawia obraz dziejów na wzór męki Chrystusa w Dziadach. Słowacki nawiązuje w Balladynie do motywu Kainowej zbrodni. Tematy biblijne przywołuje także Jan Kasprowicz w Hymnach, Tadeusz Konwicki w Małej Apokalipsie, także Bułkakow w Mistrzu i Małgorzacie oraz wiele innych pisarzy i poetów.
5. Miłośc człowieka najważniejszym przesłaniem Biblii. Uzasadnij temat w odniesieniu do Nowego Teatemntu.
Biblia inaczej Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu to zbiór ksiąg religijnych uważanych przez chrześcijań za święte. Strary Testament to mowa przymierza które Bog zawarł z Izraelem czyli stare przmierze, a Nowy Testament to nowa przymierze, zawierające obietnice błogosławieństwa dla wszystkich narodów ziemi przypieczętowania krwią Chrystusa. Myślą przewodnią Starego testamentu jest obraz nieskończonej miłości do narodu wybranego, a w Nowym Testamencie – miłość Boga do całego rodzaju ludzkiego, do wszystkich ludzi, które w nią wierzą, bez względu na ich narodowość, rasę czy wcześniejsze przekonania. Stary Testament bejmuje 45 ksiąg i przedstawia okres od powstania świata do narodzin Chrystusa. Nowy Testament zawiera 27 ksiąg i opisuje czasy od narodzin Chrystusa po Apokalipsę św. Jan. Najważniejszym przesłaniem Biblii jest miłóść człowieka. Ja postaram się uzasadnić w odwołaniu do Nowego Testamentu.
Ewangelia czyli dobra nowina , bowiem dobrą nowiną dla ludzkości była – wg. apostołów – zjawienie się Chrystusa na ziemi, jego dzieje i odpuszczenia grzechów. Nowy Testament zawiera 4 ewangelie:św. Marka, Jana, Mateusza, Łukasza. O miłości człowieka mówi ‘Hymn o miłości” który pochodzi z I listu do Koryntian, napisnay w Iw.n.e przez św. Pawła z Tarsu. Szczególny utwór Nowego Testamentu jest w zgodzie z tytułem – wielką pochwałą miłości, sytuuje to właśnie uczucie na samym szczycie wśród wartości i cnót. Miłość króluje nawet nad nadzieją i wiarą. Św. Paweł najpierw zestawia obraz ubóstwa cżłowieka, który nie zna miłości choć jest może prorokiem, ma wielką wiarę, zna języki aniołów i potrafi oddać majątek ubogim – bez miłości jest niczym. Potem autor opisuje to uczucie – używa do tego określeń zaczerpnietych ze sfery duchowej, przymiotami takimi jak:łaskawość, cierpliwość,, nadzieja, doskonałość. Podkreśla jej siłę, dobro, szlachetność i trwanie. Miłość sławiona w hymnie to miłóść Chrystusa do wszystkich ludzi. Jest ona najdoskonalsza na świecie. Świadomość tego uczucia stanowi podstawę wiary człowieka.Miłość jest wartością nadającą sens życiu ludzkiemu. Taka cnota powinna łączyć ludzi i kierować ich działaniami. Miłość Boga jest potężna i trwała, natomiast ludzka czy do Boga, czy do człowieka jest tylko słabym małym i niedoskonałym jej odbiciem.
Wzór prawdziwej miłości bliźniego przekazują nam także przypowieści. O Miłosiernym samarytaninie daje przykład postawy moralnej człowieka miłosiernego i litościwego, pouczający że bliźnim jest każdy człowiek bez względu na narodowść rasę czy stopień pokrewieństwa. Jest to przypowieść moralna, zawierająca także terści dogmatyczne o miłosiernym umiłowaniu grzeszników przez Boga. To parabola ilusrtująca słuszność przykazania „miłuj bliźniego jak siebie samego”. W tej przypowieści został pokazany przykład miłości rodzicielskiej i umiejętności wybaczenia przez ojca synowi. Obrazten ma następujące znaczenie wszyscy ludzie wierni Bogu są mu bliscy, lecz ci którzy odeszli i powrócli na jego łono także mogą liczyć na jego miłość i radość.
Miłość człowieka przedstawiona w Nowym Testamencie jest wyskopostawionym ważnym uczuciem. Jest ona doskonała, dobra. Powinniśmy miłować Boga bliźnich bo jest to źródłem szczęśliwego życia. Chrystus głosi ideę miłości jako najwyższą.
6. Wyjaśnij na czym polega konflikt tragiczny w Antygonie Sofoklesa
Antygona to tragedia gecka Sofoklesa z czasów antyku. Podstawową cechą tragedii oprócz trzech jedności(czasu, miejsca, akcji) i zasady decorum(czyli odpowiedzialność tematu i stylu) jest występujący konflikt tragiczny. Tragizm jest kategorią estetyczną dzieła współdziałającego z wniosłością. Sytuacja ludzka jest tragiczna przez uwikłanie między wartością i koniecznością. Bohater nie może dla siebie pomyślnego wyboru. Spośród dwóch równorzędnych, przciwstawionych racji, każdy wybór prowadzi do katastrofy. Daremność działania bohatera zdeterminizowana jest przez siłę wyższą-los. Ironia tragiczna polega na tym że dziłąjący nie wie że popełnia zbrodnię.
Konflikt w Antygonie polega na sporze między Antygoną i Kreonem. Spór jest w pewnym sensie nie do rozwiązania i objoje bohaterów prowadzi do tragicznego finału. Córka Labolakidów została obdarzona tak samo nieszczęśliwym losem jak cały narór. Podjęła się jednak czynu którego słąwa przetrwała tysiąclecia. W imię praw boskich i miłości siostrznej pogrzebała ciało brata Polinejkesa uznanego za zdrajcę ojczystych Teb. Antygona musiała dokonac wyboru między dwoama racjami, z których oba są ważne ale również i sprzeczne ze sobą. Bohaterka wybiera posłuszeństwo Bogom ale wchodzi w konflikt z prawem państwowym. Łamie zakaz Kreona i za to zostaje skazana na śmierć. Popełnia samobójstwo nie widząc dla siebie innego wyjścia. Kreon Kreon sprzeniewierząjąc się niepisanemu prawu Bogów i broniąc utrzmania swojego autorytetu jako króla ponosi osobistą klęskę. Uległ zaslepieniu i zbyt późno zrozumiał swój bład. Zostaje ukarany przez Bogów traci żonę, syna i przyszłą synową. Konflikt dwojga głównych bohaterów jest konsekwencją tragimzu innych osób. Samobójstwo popełnia syn Kreona Hajmon i matka Hajmona Eurydyka, która nie potrafiła znieśc bólu pośmierci syna. W itworze występuje także konflikt interesów państwa i jednostki. Kreon to władca bezkompromisowy. Wedłu niego jednostka ma działać dla dobra ogółu w imię zasad demokracji. Konflikt prawa rozumu i uczuc. Kreon to racjonalista Antygona zaś kieruje się zasadą miłości.
Na istote tragizmu składa się splot wydarzeń zwieńczony śmiercią lub klęską bohaterów. Uobecnia się on nie tylko w tragediach lecz innych dziełach. Różne są jego odbicia. Konflikt między interesem jednostki a dobrem ogólu występuje w Odprawie posłów greckich Kochanowskiego. Są to relacje odwrotne niż w Antygonie. Różnica między pragnieniem osobistego szczęścia a obowiązkiem wobec zbiorowości w Konradzie Wallenrodzie A. Mickiewicza.
7. Wymień przedstawicieli literatury starożytnej i scharakteryzuj ich twórczość.
Mianem Antyku określmay kulturę starożytnego świata Grecji i Rzymu. W tym okresie krystalizują się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Dorobek starożytnej literatury obejmuje twórczość Greków i Rzymian. Przestawicielami Gracji był Homer, Sofokles, Safona, Anakreont, Tyrtajos, Symonides. Za najwyższy autorytet w literaturze uznaje się Homera. Pisarz żył w VIII w.p.n.e i stworzył dwie wielkie eposy: Iliadę i Odyseję.
Iliada to powieść o Ilonie czyli o Troi i przedstawia obraz wojny Greków z Trojanami. Głównym motywem Iliady jest gniew Achillesa oraz jego zgubne skutki dla Achajów. Epopeja daje w wierny obraz życia, kultury materialnej i duchowej narodu. (od tej pochodzisłynne bardzo roznudowane porównania homeryckie).
Odyseja opowiada o tyłaczce Odyseusza który wraca do domu do Itaki po zakonczeniu wojy trojańskiej. Podróż trwa 10 lat i jest źródłem licznych i niezwykłych przygód. Odyseusz pozosał symbolem bohatera działającego z przebiegłością (to on wumyslił podstęp z Koniem Trojańskim)
Sofokles to wielki twórca tragedii greckiej- autor Antygony i Króla Edypa. Sofokles wprowadził na scenę teatru trzeciego aktora. Antygona to dramat nawiązujący do mitu o Labdakidach. Zawiera konflikt tragiiczny i porusza ogólnoludzkie i ponad czasowe problemy jak: miłość siostrzana, walka o włądzę, uczucie i obowiązek, szacunek dla zmarłych, ból po stracie najbliższych.
Safona to poetka grecka, mieszkała na wysoie Lesbos gdzie prowadziłą szkołe dla dziewcząt. To do nich kierowała większość swojej liryki. W swoich utworach wyraża miłość i radość życia. Jej poezja stanowi wyraz włąsnych uczuć i doznań.
Innym poetą greckim był Tyrkajos który stworzył wzór poezji patritycznej, nawołującej do walki w obronie ojczyzny, Jego twórczość stała się popularna w Polsce w okresie zaborów. Od imienia tego twórcy powstała pieśń tyrtejska, która miała zagrzewać do boju.
Do poetów grackich należał także Symonides. Uprawiał różne gatunki liryczne jak: epigramat, tren. Epigramat to krótki utwór wyrażający myśl filozficzną lub moralną nawet dowcip. Starożytni cenili go za umiejętność wzbudzenia litości i szlachty patos.
Anakreont to poeta od którego imienia pochodzi nazwa gatunku – anakreont. To lekki, krótki utwór poetycki, sławiący uroki życia, wino i biesiady.
Do przestawicieli liryki starożytnego Rzymu należał Horacy, Wergiliusz.
Na twórczość Horacego składają się: Epody czyli krótkie utwory o charakterze zaczepnym, często o treści politycznej. Satyra który które poruszają tematy z życia rodzinnego, politycznego i osobistego, Stworzył Carmina czyli pieśni. Pisął także listy poruszające zagadnienia folozoficzne. Horacy luboawał się w erotykach, pieśniach wierszach miłosnych. Opisywał wesołe biesiady, przyjaźń, ojczysty kraj oraz snuł refleksje folozoficzne. W swych wierszach zwrócił się do konkretnych lu fikcyjnych osób, jakby z nimi prowadził rozmowę. Jako liryk Horacy szukał wzrów w poezji greckiej. Swój pogląd opierał na filozofii Greków, zwłaszcza na epikureiźmie i stoicyźmie. Horacy zalecał życie spokojne i beztroskie. Zalecał zachowanie umiaru i radości z tego co niesie życie< jako poeta wierzył że jego twórczość zapewni mu nieśmierteną słąwę i pamięć u potomnych.
Znakomitym poetą rzymskim był Wergiliusz. Stworzył on Eneide jest to poemat epicki wzorowany na Homerze. Stała się narodową epopeją rzymian. Opisał tu wędrówki Eneasza po upadku Troi. Celem poema™ów była gloryfikacja Rzymian. Spuścizna literacka Wergiliusza obejmuje także Buholiki to pieśni w których poeta naśladował sielanki. Teokrytyka oraz Georgiki czyli poeamat dydaktyczny zachęcający do pracy na roli i w gospodarstwie, rozwijający trud rolnika.
8. Biblijna apokalipsa w interpretacji Czesława Miłosza(Piosenka o koncu świata) i Tadeusza Konwickiego(Mała apokalipsa)
Apokalipsa to rodzaj utworu biblijnego, opisującego tajemnicę czasów ostatecznych i sens dziejów. Święty Jan przkazuje wyznawcom Chrystusa wizję upadku świata, koniec historii świętej. Apokalipsa św. Jana jest najbardziej tajemniczą częścią Nowego Testamentu, ponieważ sens dziejów świata i zagadki rzeczy ostatecznych qutor wykłada poprzez wizję symboliczne. Objawienie ujęte jest w formie siedmiu wizji poprzedzonych siedmioma listami, skierowanymi do siedmiu kościołów symbolizujących całe chrześcijaństwo. Św Jan mówi że zanim nastąpio dzień gniewu pojawią się zwiastuny w postaci klęsk, spadnie grad i ogień, spłonie trzecia częśc ziemi, spadnie gwiazda Piołun i pomrze wielu ludzi bo rzeki stanął się gorzkie. Nowy Testament kończy się ostateczym przygotowaniem na nadejście Pana. Święty Jan zamyka swoją apokalipsę zapowiedzią „Zaiste przyjdą niebawem”. Apokalipsa jest jednym z najczęściej przywoływanych i wykorzystywanychw literaturze tematów biblijnych. Wystarczy przpomnieć współczesną Małą Apokalipsę T. Konwickiego oraz Piosenkę o końcu świata Czesława Miłosza.
Czesław Miłosz w Piosence o końcu świata przedstawia wizję czasów ostatecznych w sposób zupełnie inny niż przyzwyczaiła nas do tego tradycja kulturalna. Poeta przełamuje tu tradycje stereotypy i schematy. Nie jest to obraz przepełniony apokaliptycznymi wizjami, znanymi z tradycji biblijnej Apokalipsy św. Jana. Dzień w którym nastąpi koniec świata, nie wyróżnia się niczym innym spośród wszystkich innych dni. Obrazy opisujące świat przedstawiany kojarzą się raczej z sielanką niż z ostanimi chwilami istnienia rodzaju ludzkiego. Przyroda zdaje się nie dostrzegać nadciągającej zagłady. Również ludzie zachowują się normalnie. Nastrój słonecznego, pogodnego dnia udziela się wszystkim. Nikt nie może uwierzyć w to że świat się kończy. Jedyną osobą która zachowuje godność i spokój w obliczu śmierci jest staruszek. On wie że śmierć jest nieuchronna i przychodzi w sposób niezauważalny. Według widzenia Czesłąwa Miłosza Koniec świta to nie zawsze musi być katastroficzna wizja.
Tadeusz Konwicki ukazuje w Małej Apokalipsie wizją społeczeństwa znajdującego się w stanie całkowitego rozpadu przede wszystkim moralnego i psychicznego. Już sam tytuł książki stanowi nawiązania do biblijnej Apokalipsy. Mała Apokalipsa ponieważ koniec świata nie następuje od razu jak twierdził św. Jan. Zło i nieszczęście rozłożone jest na wszystkich ludzi. Konwicki uważa że zło istnieje w każdym człowieku a świat nie kończy się na huku. Świat kona, powoli psuje się od wewnątrz, rozpada. Któregoś dnia przestanie istnieć. Autor mówi „oto nadchodzi koniec świata (...). Koniec mego osobistego świata” . To nie jest tylko koniec istnienia ludkości ale także mała apokalipsa bohatera- narratora oraz wszystkich ludzi żyjących w czasach PRL-u w których nastąpił kryzy, zawalił się system moralności wszelkich wartości. Konwicki apeluje do społeczeństwa które jest z obojętnością przyjmuje swoje życie w takim systemie i które godzi się na dokonujące się w kraju apokalipsę. Według pisania świat jednych można zapobiec ale trzeba zacząć od siebie, trzeba być aktywnym w swej walce ze złem.
Dochodząc do wniosku mogę stwierdzić że biblijny konieć świta inaczej wygląda w iterpretacji Miłosza i Konwickiego. Nie zawsze musi być to katastroficzna wizja z miastami w postaci klęsk, ognia i śmierci. Apokalipsa gości w literaturze nie tylko w znaczeniu zagłady świata lecz także jako zgodność z dziełem orginału, jako zapowiedź jego odrodzenia.
9. Zaprezentuj na wybranych przykłądach polską średniowieczną lirykę świecką.
Wiek XV przynosi obok wierszy religijnych w języku polskim pierwsze wiersze świeckie. Świadczy to o pewnym upowszechnieniu wykształcenia, umiejętności czytania i pisania staje się dostępne nie tylko księżom. Zarazem tematyka utworów staje się bardziej urozmaicona. Wprawdie nadal jest to twórczość niemal wyłącznie anonimowa ale z samych utworów pośrednio można dowiedzieć się czegoś o twórc, o jego poglądach i zyciu, które go otaczało.
Polsak literatura świecka w średniowieczu przedstawia się niezwykle ubogo. Zawierta ona zaledwie kilka wierszy świeckich jak O zachowaniu się przy stole, Satyra na leniwych chłopów, Piseśń o zamordowaniu Jędrzeja Tęczyńskiego, Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią.
Daleko od życia życia dworskiego przenosi nas powstała w drugiej połowie XV wieku, Satyra na leniwych chłopów. Utwór daje nam zaledwie cień obrazu panującyh w średniowieczu stosunków szlachty-chłop. Autor niewątpliwie szlachcic, piętnuje lenistwa i opieszałość chłopów, uchylających się od pracy pańszczyźnianej. Według niego chłop jest już z samej swojej natury sprytny i fałszywy, pracuje bardzo źle, nie dba o narzędzia ani o dobytek swojego pana. Wiersz nie jest pozbawiony komicznych obrazów. Twórca Satury na leniwych chłopów reprazentuje poglądy typowe dla średniowiecznej szlachty. Uważa że obowiązkeim chłopa jest praca. Swej oponii nie wyraża wprost, posługujesię satyrą kontrastem.
Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią to przykład dialogu a także literackiej dance makabre(tańca ze śmiercią). Śmierć ukazuje się Polikarpowi by jasno i skitecznie ukazać mu kruchość i marność ziemskiego istnienia oraz włąsną potegę. Tematyka wiersza jest szczególnie charakterystyczna dla średniowiecza. Głosi on zgdnie z nauką kościoła, pogardą dla życia doczesnego. Literatura tego okresu pełna jest motywów smierci. Pbrazy takie miały uświadomić nieuchronność śmierci, budzić lęk. Lęk ten miał skłonić ludzi do życia cnotliwego i przygotowania się do zbawienia. Utwór nosi również znamiona satyry społecznej, wymierzonej przeciwko różnym stanom i grupom zawodowym lecz przede wszystkim atakującej duchowieństwo. Elementy satyryczne, plastycznie przedstawiony ówczesny życia to szczególna cecha tego wiersza.
Charakter satyryczny i dydatktyczny ma również najstarszy zachowany polski liryk należący do poezji dworskiej. Jest to utwór Przecława Słoty O zachowaniu się prz stole. Wiersz zawiera pochwałę biesiady, przy których zapomina się o troskach. Podaje on zbiór przepisów jak neleży zachować się przy stole, aby nnie okazać się prostakiem i żarłokiem. Słota nakazuje szacunek dla kobiet i tym samym krzewi kult damy. Autor wspomina o potrzebie służenia paniom i dawaniu im pierszeństwa przy stole. Wiersz poucza ludzi średniowiecza ale część zachowań wcale nie straciła na aktualności. Jak choćby to żeby myć ręce przed jedzeniem, nie rzucac się na jadło, lecz lecz spokojnie subtelnie się najeść.
Wiersze świeckie świadczą o tym że w literaturze polskiej okresu średniowiecza po kilku wekach zdecydowanej przewagi kościelnego piśmiennictwa religijnego w języku łacińskim, coraz doraźniej dochodziły w języku ojczystym zagadnienia społeczne i obyczajowe. Myśle, że utwory te mają znaczne duże znaczenie jako odbicie ówczesnego życia.
10. Scharakteryzuj co najmniej dwa średniowieczne wzorce osobowe odwołując się do wybranych utworó(Legenda o św. Aleksym, Pieśń o Rolandzie, Kronika Galla Anonima)
Średniowiecze to epoka która w Polsce obejmuje czasy od powstania państwa do schyłku XV wieku. W tym czasie zaczyna się kształtować i rozwijać piśmiennictwo w języku polskim. Pierwsze powstające utwory literackie w dużym stopniu opierają się na wzorach zachodnioeuropejskich. Nie tylko tematy i formy dzieł przejmowane były z zachodu przez polskie średniowiecze. W Europie rozpowszechniane były pewne wzory osobowe. Najbradziej charakterystyczne to wzór: rycerza doskonałego, świętego-ascety, dążącego do doskonałości poprzez udręczenie duszy i ciała oraz wzorce włądcy także kochanka.
Przykładem doskonałej postawy świętego jest św. Aleksy, św Jerzy walczący ze smokiem, św. Szymon Słupnik oraz św. Kinga. Wzorzec świetego buduje literatura bliska kościołowi „Legenda o św. Aleksym” opisuje opowieść o życiu świętego. Bohater to człowiek wysoko urodzony, który aby poświecić się służbie Bogu, rezygnuje z bogatego życia, słąwa, zaszczytów, szczęścia u boku żony. Swe pieniądze rozdaje żebrakom, cierpi nędzą i poniżeniem. Szesnaście lat siedział pod schodami przy domu swego ojca gdzie wylewano na niego nieczystości. W tej legendzie poznajemy ideał ascety dla którego ważny jest tylko Bóg i zycie wieczne. Jego życie nie służy nikomu. Z utworu wynika przkonanie ludzi średniowiecza że umęczenie ciała jest grarancją wieczną szczęśliwości po śmierci. Legenda o św. Aleksym nie jest utworem o wielkiej wartości literackiej ale stanowi cenne świadectwo epoki, pozwala poznać obyczaje i sposób myślenia tego okresu.
Innym wzorcem godnym naśladowania jest ideał rycerza. Przykładem tej postawy jest Tristan, Roland z Pieśni o Rolandzie oraz bohaterowie Okrągłego stołu np. Lancelot. Pieśń o Rolandzie to jedno z najsłynniejszych dzieł średniowiecznych epiki rycerskiej. Tytułowy bohater stanowi wzór rycerza- ideał epoki- postępujacy według wysokich zasad etycznych. Roland żył w czasach Karola wielkiego i nalezał do grona królewskich pzryjaciół. Był pieknt, szlachetny i odważny do szlaeństwa oraz wierny Bogu i ukochanemu władcy. Bohater uczestniczył w wyprawie przeciw Saracenom, dowodził tylnią stażą. Wojska Marsyla napadają na tylnią straż Karola Wielkiego. Roland ginie. Walczył o wiarę i ojczyznę – był więc pobożnym patriotą. Roland miał nadludzką siłę, świetnie włądał mieczem- Durendalem. Był człowiekiem honoruufał w siłę swoją i swoich towarzyszy, modlił się za nich. Bohater ten był pewny siebie i gotowy na śmierć. Przed śmiercią prosił o przebaczenie i modlił się o swoją duszę.
Gall Anonim w swych kronikach opisuje bohaterstwo i szlachetność dwóch polskich królów: Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego. W kronice zosały przedstawione dwa wzorce osobowe doskonałych władców. Bolesław Chrobry ukazany został jako dobry, sprawiedliwy i kochany przez poddanych. Po jego śmierci „złoty wiek” zamienił się w ołowiany. Bolesława Krzywoustego, Gall Anonim przedstawia jako wzorzez króla- rycerza. Krzywousty jest świetnym dowódcą budzącym strach i panikę w szeregach wroga. Cechuje go odwaga, wytrwałość i siła, wiara w siłe swoją i swioch towarzyszy. Nazywany jest Bolesłąwem który nie śpi. Kronika należy do epiki rycerskiej.
Średniowiecze jako każda epoka ma niejedno oblicze. Literacki dorobek tej epoki daje przykłady ludzkich postaw z których niektóre budzą podziw lub współczucie a niektóre są tak odległe od rzeczywistości.
11. Przedstaw Bogurodzicę jako pomnik najsarszej polszczyzny
Jednym z najwcześniejszych a zarazem najbradziej ważnym utworem w języku polskim jest Bogurodzica. Jest to średniowieczna polsak pieśń religijna zachowana w różnych odpisach rękopiśmiennych z XV i pierwszej połowy XVI wieku. Legenda głosi że autorem Bogurodzicy jest św. Wojciech. Najdawniejszy odpis tzw. Krakowski I pochodzi z 1407 roku i obejmuje dwie pierwsze zwrotki zakończone refrenem Kyrieelejson. Tekst Krakowski II powstał w 1408 liczy 14 zwrotek. Zwrotki dwie pierwsz poszerzono tu o Pieśń Wielkanocną i Pasyjną a w późniejszych tekstach o litanijne wezwanie do różnych świętych.
Pirwszy druk Bogurodzicy „Sattucie Łaskiego” Kraków 1506 jest najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim. Według Jana Długosza śpiewano Bogurodzicę jako Carmen patrium w 1410 pod Grunwaldem. Był też hymnem koronacyjnym pierwszych Jagielonów.
Bogurodzica stanowi najstarszy ze znanych tekstów całkowicie polskich i dotsrcza cennych informacji o dawnym języku polskim. Informacje te dotyczą słownictwa, odmiany, głosowni i skałdni.
Z wyrazów na pierwszy plan wysuwają się trzy: jednym z nich jest Bogurodzica, wyraz niewatpliwie pochodzenia staro słowiańskiego, który należał do najstarszej grupy terminów kościelno-religijnych. Wyraz ten nigdy się w Polsce nie upowszechnił. Dwa inne najgłębsze archaizmy słownikowe to „dziela” i „bożycze”, które się w ogóle się ich nie spotyka bowiem w żadnym innym języku.Wystepują historyczne formy gramatyczne: brak półgłosu polskiego np. Zwolena, sławiena; dawne formy trybu przypuszczającego: zyszczy. Inne przykłądy archaizmów to zbożny(bogaty, dostatni), przebyt(przebywanie), gospodzin(pan) Bozyc (sun Boga), Bogiem sławienna(przez Boga sławiona). Krzciciel (chrzciciel).
Strofy kończą się słowami Kyrie elejson (Panie zmiłuj się). W perwszych wiekach po w prowadzeniu chrześcijaństwa lud włączył się do nabożeństwa odprawianego w obcym języku przez powtarzanie chóralne tych właśnie słów greckich. Wprowadzeie Ktrie elejson do Bogurodzicy jest jeszcze jednym dowodem jej prostarego pochodzenia.
Bogurodzica zapoczątkowuje literaturę kościelną coraz liczniejszą w XIV i XV wieku. Składają się na nią tłumaczenia modlitw, pieśni kościelne, kazania, psałtarze. W porównaniu z literaturą innych narodów liczba tekstów jest niewielka. Czego powodem jest zniszczenie ich na skutek wojen, pożarów czy innych okoliczności. Warto pamiętać że to co zachowało się, stanowi tylko pewien szczątek.
12. Przedstwa cechy Bogorodzicy decydujące o tym że uznajemy ją za arcydzieło poezji średniowiecznej
&#...
amber440