Szabat_-_opis.doc

Szabat /tb#/
[wśród Żydów aszkenazyjskich używana jest wymowa SZABAS]

Pochodzenie
       Szabat jest dla Żydów świętem najważniejszym. Jest wymieniony w Dekalogu jako czwarte przykazanie. W Księdze Wyjścia napisano: "Pamiętaj o dniu Szabatu, aby go święcić. Sześć dni będziesz pracował i wykonywał wszelką swoją pracę. Ale siódmego dnia jest Szabat Pana, Boga twego: nie bedziesz wykonywał żadnej pracy ani ty, ni twój syn, ani twoja córka, ani twój sługa, ani twoje służebnice, ani twoje bydło, ani obcy przybysz, który mieszka w twoich bramach. Gdyż w sześciu dniach uczynił Pan niebo i ziemię, morze i wszystko co w nich jest, a siódmego dnia odpoczął. Dlatego Pan pobłogosławił dzień Szabatu i poświęcił go" (Wj 20, 8-11).
       Szabat jest świętem na cześć Boga Stworzyciela i Przymierza, które zawarł z Izraelem. Ma również przypominać Żydom wyzwolenie z niewoli egipskiej. W przykazaniu o Szabacie padają niezwykłe słowa, jak na drugie tysiąclecie p.n.e. Jest tam mowa o równości prawa do odpoczynku dla niwolnika, właściciela i obcego!
       Żydzi uważają Szabat za największy dar, jaki otrzymali od Boga. Jest to dla nich dzień harmonii, wewnętrznego uspokojenia i pokoju. Ogromne znaczenie ma również jego mistyczna interpretacja. W Dekalogu określenie święty odnosi się tylko do jednego pojęcia - właśnie Szabatu. Wyznacza mu to najwyższą pozycję w żydowskim życiu religijnym.

Zakaz pracy
       Powstrzymanie się od pracy w Szabat stanowi akt wiary. Praca bowiem nierozerwalnie łączy się z ujarzmianiem przyrody, podporządkowywaniem sobie natury. Prowadzi ona człowieka do poczucia, że jest on jedynym panem i stwórca. Szabat ma mu uzmysłowić, że prawdziwym Panem i Stwórcą tego świata jest Bóg.
        Zasadniczym problemem przy omawianiu istory Szabatu, jest zdefiniowanie pracy. Nie zawsze oznacza ona bowiem wysiłek fizyczny. Pracę kreśla się jako działanie, które powoduje zmiany w otoczeniu, a więc działanie często utożsamiane jest z władzą człowieka nad przyrodą. Na podstawie tekstów biblijnych sformułowano listę 39 prac zabronionych w Szabat, po hebrajskau zwanych melahot:

       Powyższy zbiór zakazanych prac został w Talmudzie poszerzony o tzw. chazerot. Są to czynności, które same w sobie nie łamią zakazu pracy w Szabat, ale są bardzo zbliżone do zakazanych i nie powinny być wykonywane, aby przez nieuwagę nie przekroczyć tej cienkiej bariery (i nie naruszyć nakazów Tory).
       Choć melahot w swej pierwotnej formie brzmią nieco archaicznie, to jednak ich współczesna interpretacja i poszerzenie o chazerot pozwala na skuteczne stosowanie w dzisiejszym świecie. Na przykład praca 3. - żniwa. Oznacza ona każde usunięcie rośliny z miejsca, w którym wyrosła, do czego możemy zaliczyć: ścinanie, zrywanie kwiatów, liści, gałęzi, jagód, grzybów, owoców, wyrywanie krzewów rosnących w ziemi lub w doniczkach. Jesli poszerzymy tę kategorię o chazerot, w jej skład będą wchdzić także np. wchodzenie na drzewo (bo można przy tym złamać gałąˇ, a to oznacza zrywanie gałęzi, liści), opieranie się o drzewo (bo przez to może spaść owoc - co byłoby czynnością zakaaną), jazda konna (bo w jej wyniku mógłby zostać wyrwany grzyb lub strącony owoc z gałęzi), etc.

Odpoczynek
       Szabat nie polega jednak wyłącznie na przestrzeganiu zakazów. W czwartym przykazaniu powiedziane jest "siódmego dnia Pan odpoczął". Odpoczynek po hebrajsku nazywa się menucha, co oznacza również pogodę, ciszę, pokój, wytchnienie. Menucha to stan, w którym nie istnieje konflikt, walka, nie ma strachu i nieufności. Spełniając przykazania Szabatu religijny Żyd może ten stan osiągnąć.
       Szabat jest świętem podnioslym, ale i radosnym. Ma stanowiś przedsmak raju, życia w bliskości Boga. Wg Talmudu w tym dniu dna jest człowiekowi dodatkowa dusza - neszama jetera, która przydaje świętości należnej temu dniowi i opuszcza go wraz z zakończeniem święta.

Obyczaje
       Na przygotowanie Szabatu należy poświęcić co najmniej jedną czwartą, ale nie więcej niż połowę, pieniędzy wydawanych w ciągu tygodnia. Ewentualna pożyczka na ten cel powinna być nieoprocentowana i zwrócona - jako dług honorowy - w pierwszej kolejności. W przygotowaniach powinni brać udział, choćby symbolicznie, wszyscy członkowie rodziny. Przed Szabatem ortodoksyjni Żydzi dokonywali twila - rytualnej kąpieli w mykwie (specjalnym basenie). Wszyscy tego dnia starali się wyglądać czysto i odświętnie. Ze względu na nakaz powstrzymania się od pracy na czas Szabatu zatrudnia się do pomocy nie-Żyda (zwanego "szabes-gojem"), który staje się zazwyczaj blisko związany ze swoimi pracodawcami, badąc traktowany niemal jak członek rodziny.

       Przed rozpoczęciem szabatu, w piątkowe popołudnie mężczyˇni spotykają się w synagodze na nabożeństwie Kabalat Szabat (hebr. "przyjęcie szabatu"). Obchody szabatu rozpoczyna się rozpaleniem (w piątek, na 20 minut przez zmierzchem) i błogogsławieństwiem świec. Dokonuje tego zawsze kobieta, zazawyczaj pani domu. Następnie pan domu (po powrocie z synagogi) błogosławi żonę i dzieci, po czym wspólnie zasiadają do stołu. Na stole, przykrytym najlepszym obrusem, stoją dwie swiece, wino i dwie chałki przykryte serwetą. Następuje kidusz (błogosławieństwo wina) i każdy uczestnik wieczerzy upija po łyku z kielicha wina. Kolejny etap to obmywanie rąk i dalsze błogosławieństwa. Póˇniej ojciec rodziny błogosławi chałkę i każdy bierze po kawałku do zjedzenia. Potem zaczyna się wieczerza.
       Tradycyjnie w szabat spożywa się trzy posiłki - w piątkowy wieczór, sobotnie południe i na koniec szabatu, w sobotni wieczór. Szabatowe menu obejmuje najczęściej: ryby (zwykle faszerowany karp lub śledzie), siekana wątróbka z jajkiem, rosół z knedlekami lub farfelkami , kugel (potrawa podobna do anglosaskiego puddingu), cymes (danie z owoców i warzyw) oraz - najbardziej charakterystyczny - czulent (gorące danie z mięsa, ziemniaków, pęczaku, fasoli, cebuli i innych).

       Szabat jest świętem radosnym, przeznaczonym dla odpoczynku, rodziny i Boga. Na czas jego trwania zapomina się o codziennych problemach i kłopotach, a koncentruje na tym, co przyjemnego miało miejsce w kończącym się tygodniu. Szabat jest równiez okazją do studiowania pism religijnych, ze szczególnym uwzględnieniem talmudycznego traktatu Pirke Avot (Nauki Ojców).

       Szabat kończy się o zmroku w sobotę uroczystościa zwaną hawgada (hebr. "oddzielenie"). Odmawia się wtedy błogosławieństwa nad światłem winem i wonnymi ziołami oraz zapala dwie cienki i splecione hawdalowe świece. Spożywa się róznież trzeci z szabatowych posiłków - seuda szliszit (skromny, tradycyjnie składający się z chałki, śledzi i piwa). Spiewa się rówież zmirot - pieśni podobne do weselnych, żegnające odchodzącą "królową Szabat".