Od Abrahama do Chrystusa Daniel Ros Prze�o�y�a Zofia Starowieyska-Morstinowa INSTYTUT WYDAWNICZY PAX WARSZAWA 1995 Tytu� orygina�u Histoire sainte. Le peuple de la Bible � Copyright by La Librairie Artheme Fayard, Paris � Copyright for the Polish translation by Andrzej Morstin, Warszawa 1995 Projekt ok�adki i strony tytu�owej Jerzy Grzegorkiewicz Na ok�adce fragment obrazu Wilhelma Kotarbi�skiego Powr�t z Golgoty Redaktor wznowienia Barbara Harassek Spis tre�ci Cz�� pierwsza - PATRIARCHOWIE I. POS�ANNICTWO ABRAHAMA. Abram, Semita z Ur w Szinear, na wezwanie Boga opuszcza miasto rodzinne, zabieraj�c ze sob� swoj� rodzin�. Mezo- potamia oko�o roku 2000 przed Chrystusem; dawno�� r�nych jej cywilizacji; kolejne fale Sumer�w i Semit�w; panowanie Hammurabiego. Plemi� Abrama w drodze: Charan, pierwsze przej�cie przez ziemi� Kanaan, Sychem; pobyt w Egipcie i powr�t do Kanaanu; B�g w cudowny spos�b daje Patriarsze potomstwo, zawiera z nim Przymie- rze, zmienia imi� Abram na Abraham i nakazuje zwyczaj obrzezania. Zniszczenie Sodomy i Gomory. Ostatnia pr�ba: ofiara Izaaka. �mier� Abrahama. II. �YCIE PATRIARCHALNE. Przez trzy wieki, korzystaj�c z r�wnoczesnego zmierzchu pot�gi Egiptu i Mezopotamii, ziemia Kanaan nie nale�y do nikogo (2000-1700); potomkowie Abrahama prowadz� tu �ycie koczownicze nie mieszaj�c si� z tubylcami. Ma��e�stwo Izaaka z Rebek�. Ich synowie Ezaw i Jakub: historia z misk� soczewicy, jej znaczenie. Jakub; sen o drabinie si�gaj�cej nieba, pobyt u Labana, powr�t i walka z Anio�em. �ycie patriarchalne; jego charakter: prostota, wiara, po- czucie wsp�lnoty. Historia J�zefa sprzedanego przez braci; jego powodzenie w Egipcie. �cis�y zwi�zek mi�dzy opowia- daniem biblijnym i wydarzeniami historii egipskiej; najazd Hyksos�w; funkcjonowanie pa�stwa faraon�w. J�zef osadza swych braci w Delcie i sprowadza swego starego ojca (1750?). III. WIARA I TRADYCJA. . . . 51 Pos�annictwo Patriarch�w; podobni do mistyk�w czynu s� natchnieni przez Boga i wyra�aj� Jego wol�. Monoteizm istotn� podstaw� ich my�li religijnej. Tradycja dotycz�ca pocz�tk�w ludzko�ci: stworzenie �wiata i cz�owieka; raj utracony; potop i Noe; wie�a Babel i rozproszenie narod�w. Psychologiczna g��bia i pi�kno tych wielkich w�tk�w. Zestawienie z mitami sumeryjskimi i semickimi (Noe i Gil- gamesz); hipotezy podsuwane przez archeologi�. Tradycja taka, jak� podaje Biblia, jest wy�sza od starych ba�ni mezopotamskich tak przez sw�j absolutny monoteizm, jak i przez swe dok�adne a trafne uj�cie przysz�o�ci ludzkiej. Jak tradycja ta zosta�a przekazana: pismo klinowe i pami��. Cz�� druga - MOJ�ESZ I ZIEMIA KANAAN I. W�DZ. . , Pobyt Izraela w Egipcie: ziemia Goszen. Faraonowie, kt�rzy wyp�dzili Hyksos�w, prze�laduj� wszystkich Azjat�w, zw�a- szcza Hebrajczyk�w. B�g nakazuje Moj�eszowi, by nar�d wybrany - stra�nika Obietnicy - wyrwa� z egipskiej tyranii. Problem dat: kiedy umiejscowi� Wyj�cie z Egiptu? Czy oko�o roku 1440? czy 1225? Stosunek tego wydarzenia do historii egipskiej w obydwu wypadkach. Czy Egipt wywar� wp�yw na Izraela? Wyruszenie ku Ziemi Obiecanej. Epizody tego Wyj�cia: cudowne przej�cie przez Morze Czerwone, liczne cuda; na g�rze Synaj B�g daje Moj�eszowi Tablice Przykaza�. Izrael, "lud o twardym karku": jego grzechy, jego bunty, jego kary i d�ugie b��dzenie po pustyni. Nawet sam Moj�esz zostaje ukarany przez Boga i umiera przed wej�ciem do Ziemi Obiecanej. Zagadnienie pisma: czy Moj�esz by� jednym z protagonist�w alfabetu? II. ZAKON I ZIEMIA. . . Moj�esz daje ludowi hebrajskiemu organizacj� polityczn� i prawo, a przede wszystkim zapewnia religii siln� pod- budow�. Objawia imi� Boga; jest nim imi�: Jahwe. Og�asza Dekalog, organizuje kult. Doprowadza Izraela do bram Ziemi Obiecanej. Po�o�enie ziemi Kanaan pod wzgl�dem geograficznym, ekonomicznym i historycznym. Gdy Heb- rajczycy przychodz� do niej, jest to znowu kraj bez pan�w; donios�o�� inwazji aryjskiej w tej epoce. Jacy b�d� nie- przyjaciele Izraela? Filistyni, Kananejczycy, przer�ni Be- duini. III. JOZUE I S�DZIOWIE Epopeja wojenna Izraela w wieku XII i XI. cudowne przej�cie Jordanu i zdobycie Jerycha (r�wnocze�nie wojna troja�ska). S�dziowie: epizody chronologiczne nie powi�za- ne a maj�ce na celu uwypuklenie warto�ci moralnych i duchowych. Prorokini Debora; wyprawa Gedeona; c�rka Jeftego; bohaterskie czyny Samsona. Problemy, kt�re staj� przed Izraelem. Rosn�ce pragnienie jedno�ci, Samuel przy- gotowuje kr�lestwo. Po�r�d wszystkich tych epickich gwa�- t�w zachwycaj�cy epizod, mo�e przenikni�ty znaczeniem religijnym: Rut. Cz�� trzecia - OD CHWA�Y DO WYGNANIA I. MAJESTAT KR�LEWSKI Przez przeci�g jednego wieku (1040-935) rozwija si� pot�ga Izraela; gdzie indziej zmierzch wielkich mocarstw, straszliwy najazd Dor�w. Saul, kr�l tragiczny. Dawid, jego m�odo��, jego zwyci�stwo nad Goliatem; namaszczony na kr�la, dokonuje dzie� wielkiej wagi: daje pa�stwu izraelskiemu stolic�, Jerozolim�, organizuje armi�, ko�czy podb�j ziemi Kanaan; grzech Dawida i kara. Salomon "w przepychu", jego m�dro��, jego przepych. Fenicjanie wtajemniczaj� Izraelit�w w wielki handel i pomagaj� im przy budowie �wi�tyni jerozolimskiej. Legenda kr�l�w: Pie�� nad Pie�- niami. II. ZARODKI �MIERCI, OBIETNICE �YCIA �wi�ty charakter monarchii izraelskiej. Nowe pog��bienie my�li religijnej w epoce kr�l�w. Wzrastaj�cy zbytek, kon- takty z ludami obcymi, wp�ywy haremowe popychaj� w ko�cu kr�l�w do bardzo daleko posuni�tej niewierno�ci; gorsz�ca uprzejmo�� Salomona w stosunku do bo�k�w poga�skich. Linia najmniejszego oporu w systemie monar- chicznym: tendencje antyrojalistyczne, niezadowolenie z po- wodu podatk�w i ci�kich rob�t, gro��ce wstrz�sy spo�ecz- ne, tarcia mi�dzy Po�udniem i P�noc�. Katastrofalny roz�am w roku 935. Dwa kr�lestwa. Straszliwi Asyryjczycy podejmuj� swoj� ekspansj�. Do gr�b zewn�trznych do��cza si� w pa�stwach palesty�skich dramat duchowy; gro�by ba�wochwalstwa. Prorocy; ich gwa�towny op�r przeciwko obcym b�stwom; ich charakter psychologiczny i znaczenie ich pos�annictwa. Znowu pog��biaj� religi� Izraela przy- gotowuj�c jej rozw�j w kierunku doktryny i bardziej personalistycznej, i zarazem bardziej uniwersalistycznej. III. KR�LESTWO W SOBIE ROZDWOJONE Obie cz�ci Izraela zmierzaj� do upadku, ale ten upadek polityczny przygotowuje przysz�o�� duchow�. Kryzys w pa�- stwie p�nocnym; bezbo�ny Achab, Izebel i Prorok Eliasz. W Jerozolimie Atalia. Pierwsi Prorocy pisz�cy: Amos, Ozeasz. Przygoda Jonasza. Asyria za Sargona II dochodzi do szczytu pot�gi. W roku 722 obala Samari� i kr�lestwo p�nocne. Najwi�kszy z Prorok�w: Izajasz. W ma�ym kr�lestwie judzkim wysi�ki utrzymania czysto�ci religii: Ezechiasz, Jozjasz. Nag�y upadek Asyrii, zburzenie Niniwy w roku 612. Na jej miejsce powstaje pa�stwo neobabilo�s- kie: Nabuchodonozor II znowu podejmuje polityk� eks- pansji. Prorok Jeremiasz. Zdobycie Jerozolimy w roku 586. Cz�� czwarta - JUDAIZM I MESJANIZM I. WYGNANIE I POWR�T Wysiedlenie do Babilonii; wspania�o�� cywilizacji babilo�s- kiej; �ycie i uczucia wygna�c�w. Prorok Ezechiel i jego obietnice nadziei. Buduj�ce opowiadania o Judycie, Tobia- szu i Hiobie. Daniel, jego niezwyk�e �ycie i jego proroctwa zapowiadaj�ce upadek Babilonu. Cyrus i Persowie. Upadek Babilonu w roku 539. Cyrus pozwala �ydom wr�ci� do Palestyny. Ci, kt�rzy pozostaj�: historia Estery. Ci, kt�rzy wyruszaj�: trudno�ci powt�rnego osiedlenia si�. Prorocy Aggeusz i Zachariasz; odbudowa �wi�tyni. Izrael jest prowincj� pa�stwa perskiego, ale spo�eczno�� �ydowska przechowa i uratuje warto�ci duchowe, kt�rych jest depo- zytariuszem. II. OKRES WIELKICH MOCARSTw �wiatem rz�dz� kolejno Persowie, Grecy i Rzymianie; w ten spos�b przez pi�� wiek�w przygotowuje si� �wiat, na kt�ry padnie posiew ewangeliczny. Nieust�pliwy op�r �yd�w przeciwko wp�ywom poga�skim. Nehemiasz i mury Jerozolimy. Ezdrasz i Prawo. W owej epoce zostaje napisana Biblia (Stary Testament); donios�o�� tego faktu w por�w- naniu z osi�gni�ciami innych cywilizacji. Od Aten po Aleksandra epopeja zdobywcy; podzia� jego pa�stwa; cywilizacja hellenistyczna i jej urok. Op�r stawiany przez �yd�w hellenizacji: Antioch Epifanes. Bunt Machabeusz�w. Potomkowie Machabeusz�w ulegaj� wp�ywom greckim; ci�g�e rozruchy. Rzym na Wschodzie. Religijny dramat rzymskiego poga�stwa. Rozproszenie �yd�w przygotowuje dla przysz�ych Aposto��w �rodki propagandy, ale jedno- cze�nie - prze�ladowc�w. Pompejusz zdobywa Jerozolim� w roku 63. Herod, ostatni wielki kr�l izraelski, okrutny i rozmi�owany w zbytku. Narodzenie Chrystusa. III. WEWN�TRZNE �YCIE SPO�ECZNO�CI Od religijnej ewolucji spo�eczno�ci �ydowskiej b�dzie zale�e� jej stosunek do Chrystusa. Organizacja spo�eczno�ci: sekty i stronnictwa (faryzeusze i saduceusze). Koncepcja Boga. Pewno�� pos�annictwa Izraela; niebezpiecze�stwo; eksklu- zywizm �ydowski. Panowanie Zakonu. Niebezpiecze�stwo: litera ponad duchem. Moralno�� �ydowska; metafizyka s�du, zmartwychwstanie zmar�ych. Mesjanizm; jego rozw�j na przestrzeni historii. Dwie koncepcje Mesjanizmu: kr�l - m�ciciel czy odkupiciel bole�ciwy. Og�lne znaczenie "historii �wi�tej": Chrystus celem Zakonu uzupe�nienie. CZʌ� I Patriarchowie I. Pos�annictwo Abrahama Lat temu mniej wi�cej cztery tysi�ce w krainie Szinear, w miejs- cowo�ci Ur, lokalnej stolicy dolnego Eufratu, pewien cz�owiek imieniem Abram zosta� nawiedzony przez Boga i bez wahania uwierzy� s�owu: "Uczyni� (...) z ciebie wielki nar�d, b�d� ci b�ogos�awi� i twoje imi� rozs�awi�: staniesz si� b�ogos�awie�stwem" * (Rdz 12, 2). Taki punkt wyj�cia daje Biblia ca�emu temu procesowi historycz- nemu, kt�rego sprawc� i �wiadkiem by� Izrael. Jest to zdarzenie w swej istocie mistyczne, a zarazem tajemnicze, w swych nast�pstwach jednak tak namacalne, jak mo�e dla Francji pos�annictwo Joanny d'Arc. Dalecy spadkobiercy Patriarchy, wspominaj�c, �e ma�e plemi�...
czes3