Logika prawnicza
27
Dr Marek Lechniak
Wykład z logiki dla prawników
Kurs logiki dla prawników dzieli się na dwa zasadnicze działy:
A) Logika ogólna, której działami są:
1) semiotyka logiczna, czyli logiczna teoria języka, nauka o języku ujętym jako narzędzie sprawnego komunikowania się; semiotyka obejmuje trzy dziedziny:
2) syntaktykę logiczną, która dotyczy relacji zachodzącymi między wyrażeniami języka; przykładami pojęć syntaktycznych są: sprzeczność, wyprowadzalność, poprawność składniowa
3) semantykę logiczną, która dotyczy relacji zachodzących między wyrażeniami języka rzeczywistością przykłady pojęć semantycznych: prawdziwość, fałszywość, wynikanie logiczne, oznaczanie, nazywanie.
4) pragmatykę logiczną, która dotyczy relacji zachodzących między wyrażeniami języka a ich użytkownikiem (nadawcą lub odbiorca}; przykłady pojęć pragmatycznych: rozumienie, uznawanie, błąd.
5) logika formalna (logika w sensie węższym); dostarcza praw logiki, czyli wyrażeń będących gwarantami poprawności rozumowań w każdej dziedzinie.
6) metodologia nauki, czyli nauka o metodzie (przez metodę rozumie się systematycznie stosowalny dobór i układ środków mający zapewnić sprawne, tzn. ekonomiczne i skuteczne, działanie). Działem metodologii nauki, czasem wyróżnianym jako odrębny dział logiki ogólnej jest teoria rozumowań, której przedmiotem są rozumowania analizowane w aspekcie ich poprawności.
B) Logika prawnicza, której przedmiotem są powszechnie dopuszczane jako poprawne przez prawników uświęcone tradycją sposoby rozumowania, które przez logikę formalną nie są uznawane za poprawne (przejście od przesłanek do wniosku nie jest w nich oparte wyłącznie na związkach formalnych, ale na pewnych relacjach o charakterze treściowym).
Element semiotyki logicznej
Znak
Pojęcie znaku jest podstawowym pojęciem semiotyki logicznej. Istnieje wiele koncepcji znaku, toczono też wiele dyskusji na temat tego. czym znak jest. Znak to najogólniej to, dzięki czemu dochodzi do poznania czegoś innego, czyli przedmiot A jest znakiem przedmiotu B, gdy spostrzeżenie A wywołuje w spostrzegającym myśl o przedmiocie B. Na jej podstawie można wskazać na funkcje, jakie jakiś przedmiot (zjawisko) winien pełnić, aby znakiem oraz (pociągane przez owe funkcje) cechy znaków.
Funkcje znaku:
· prezentowanie (ze względu na przedmie:): znak odsyła myśl do tego. na co wskazuje;
· komunikowanie (ze względu na podmiot): znak umożliwia przekazywanie informacji.
Cechy znaku:
· podpada pod zmysły, jest ujmowany za pomocą poznania zmysłowego;
· odnosi do czegoś innego niż sam jest
Znak jest znakiem czegoś dla kogoś.
Ze względu na sposób wytworzenia znaki dzielimy na naturalne i sztuczne.
Znakami naturalnymi są przedmioty lub zjawiska związane z tym, co prezentują, w sposób naturalny, np. przyczynowy (dym nad ogniskiem jest skutkiem ognia), czy motywacji psychologicznej (np. płacz jako wyraz smutku); znaki naturalne nie są przez kogoś w sposób zamierzony wytworzone.
Znaki sztuczne (umowne) zaś to takie, które nie wiążą się z naturą tego, co prezentują, lecz zostały wytworzone w sposób zamierzony (na mocy umowy czy zwyczaju). Wśród znaków naturalnych można wskazać m. in. na oznaki (symptomy) i ślady.
Oznaka jakiegoś stanu rzeczy to zjawisko (stan rzeczy), które w sposób naturalny współwystępując z owym stanem rzeczy, kieruje ku niemu czyjeś myśli (ze względu na naturalne związki przyczynowe czy motywacyjne (np. dym jest oznaką ognia, rumieniec na twarzy oznaką zawstydzenia, a podwyższona temperatura ciała oznaką choroby).
Ślad zaś jest to stan rzeczy pozostały po działaniu (zdarzeniu) (np. rozbite szkło najeżani jest śladem po kolizji drogowej, która wydarzyła się w tym miejscu).
Język:
-zbiór znaków
-zbiór reguł używania znaków
-reguły składania znaków
-reguły uznawania za prawdziwe.
Funkcje wypowiedzi językowych:
- deskryptywna, opisowa, informacyjna: wypowiedzi językowe służą do opisu, że jest tak a tak; za pomocą wypowiedzi językowych stwierdzamy zachodzenie stanów rzeczy
- ekspresywna: za pomocą wypowiedzi językowych wyrażamy nasze przeżycia, stany wewnętrzne (np. gniew, ból)
- impresywna (sugestyjna): gdy wypowiedź stanowa bodziec do określonego zachowania się słyszącego tę wypowiedź (np. Uczcie się logiki!)
- performatywna (wykonawcza), gdy poprzez wygłoszenie określonego zdania zmienia się stan rzeczywistości (np. złożenie przyrzeczenia, przyjęcie zobowiązania czy wydanie wyroku)
Podstawowe kategorie składniowe wyrażeń:
Wyrażenia dzielą się (ze względu na pełnione przez nie funkcje informacyjne) na:
Ø samodzielne, nie-funktory:
· wyrażenia nazwowe:
- nazwy
- formy nazwowe
· wyrażenia zdaniowe:
- zdania
- formy zdaniowe
Ø niesamodzielne, funktory - wyrażenia, które wraz z innymi wyrażeniami zwanymi ich argumentami tworzą wyrażenia złożone (wyrażenia, które pełnią funkcje informacyjne nie same, ale wraz z innymi wyrażeniami).
Funktory dzielimy ze względu na:
a) kategorię składniową wyrażenia utworzonego przez funktor
b) kategorie składniowe jego argumentów
c) liczbę argumentów
Funktorem prawdziwościowym nazywamy taki funktor zdaniotwórczy od argumentów zdaniowych, że wartość logiczna wyrażenia utworzonego za pomocą tego funktora jest wyznaczona wyłącznie przez wartości logiczne jego argumentów.
Nie-funktory dzielimy na:
a) wyrażenia zdaniowe:
-zdania
-formy zdaniowe
b) wyrażenia nazwowe:
-nazwy
-formy nazwowe
Nazwą nazywamy wyraz lub wyrażenie, które może pełnić funkcję podmiotu lub orzecznika w zdaniu oznajmującym postaci A jest B.
Formą nazwową nazywamy wyraz lub wyrażenie zawierające zmienne wolne, które staje się nazwą m.in. po podstawieniu za te zmienne odpowiednich stałych.
Zmienna a jest wolna w pewnym miejscu wyrażenia W wtedy i tylko wtedy, gdy a występuje w tym miejscu wyrażenia W nie pod kwantyfikatorem i nie w zasięgu kwantyfikatora.
Zmienna a jest wolna w wyrażeniu W wtedy i tylko wtedy, gdy a jest wolna w pewnym miejscu wyrażenia W.
Zdaniem w sensie logicznym nazywamy wypowiedź oznajmującą, która posiada wartość logiczną (w logice klasycznej: prawdziwość lub fałszywość).
Formą zdaniową nazywamy wyrażenie zawierające zmienne wolne, które staje sie zdaniem m.in. po podstawieniu za te zmienne odpowiednich stałych (tej samej kategorii składniowej co zmienne).
Oprócz funktorów, wyrażeń zdaniowych i nazwowych wyróżniamy jeszcze (w językach sztucznych) kategorię operatorów.
Operatorem nazywamy wyrażenie, które wiąże zmienną. Kategorię składniową operatorów charakteryzujemy w taki sam sposób jak kategorie składniowe funktorów. Wśród operatorów wyróżniamy m.in. kwantyfikatory (operatory zdaniotwórcze od argumentu zdaniowego), operator abstrakcji (o. nazwotwórczy od arg. zdaniowego) czy operator deskrypcji (nazwotwórczy od arg. zdaniowego).
W języku J wyrażenie W, należy do tej samej kategorii składniowej co W2 wtw, gdy po zastąpieniu W, przez W, z każdego wyrażenia zdaniowego języka J otrzymujemy wyrażenie zdaniowe języka J.
Nazwa N oznacza dany przedmiot P wtw gdy można ją zgodnie z prawdą orzec o tym przedmiocie; prawdziwe jest zdanie P jest N. Przedmiot oznaczany przez daną nazwę - desygnat tej nazwy.
Zbiór desygnatów - zakres nazwy.
Treść nazwy - zbiór cech istotnych wspólnie przysługujących wszystkim desygnatom danej nazwy. Gdy treść nazwy jest wzbogacana, zakres nazwy staje się węższy (i na odwrót).
Znaczenie nazwy (wyrażenia) - wspólny dla użytkowników języka sposób rozumienia (nazwy) wyrażenia przepisany przez reguły języka (znaczenie jest pojęciem pragmatycznym).
Z oznaczaniem wiąże się pojęcie supozycji, wśród których występują m.in. supozycje:
· formalna- nazwa jest użyta jako odnosząca się do całego gatunku przedmiotów: Słoń jest ssakiem.
· zwykła, prosta - nazwa odnosi się do określonego indywiduum: Ten oto słoń nazywa się Trąbalski.
· materialna - nazwa odnosi się do samej siebie: "Słoń" jest krótki.
Podziały nazw:
-ze względu na liczbę desygnatów: ogólne, jednostkowe, puste;
-konkretne (wskazują na osobę fizyczną lub rzecz) i abstrakcyjne;
-generalne (wskazująca desygnaty przez znaczenie) i indywidualne.
Stosunki między zakresami nazw:
· tożsamość (kwadrat, prostokąt równoboczny)
· nadrzędność (ssak, człowiek)
· podrzędność (człowiek, ssak)
· ...
Goll_