Transport ręczny małe odległości.pdf

Ergonomia

Transport ręczny

na małe odległości

Szeroko pojęty transport ręczny, obejmujący podnoszenie, opuszczanie i przemieszczanie obiek-

tów, stanowi najważniejszą, obok coraz popularniejszej pracy w pozycji siedzącej, przyczynę powsta-

wania dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego, a zwłaszcza okolic kręgosłupa.

Zbigniew Jóźwiak

potraﬁą one utrudnić życie w mniejszym lub wiek-

szym stopniu: pogarszając samopoczucie, zdolność

do wykonywania pracy (nie tylko tej zawodowej),

zwiększając absencję chorobową, a nawet będąc

jedną z ważniejszych przyczyn wcześniejszego

przechodzenia na renty i emerytury.

cała gałąź gospodarki, której podstawą jest właśnie

transport ręczny na małe odległości. To logistyka

ze swoimi centrami przeładunkowymi oraz wieloma

tonami mniejszych i większych obiektów przenoszo-

nych ręcznie podczas jednej zmiany przez każdego

pracownika. I właśnie tym pracownikom chciałbym

w szczególności poświęcić ten artykuł, chociaż

oczywiście wszystkie poruszone w nim problemy

i rozwiązania dotyczą pozostałych sfer gospodarki

oraz naszego życia pozazawodowego.

Ponieważ z rozmaitych względów niemożliwe

jest całkowite wyeliminowanie ręcznego podno-

szenia i przenoszenia (zwłaszcza na niewielką

odległość), najważniejszym sposobem wprowadze-

nia ergonomii jest w tym przypadku odpowiednie

przeszkolenie pracowników.

N IE DO WYELIMINOWANIA

O tym, że problem jest poważny, świadczą nie tylko

liczne publikacje w prasie, ale również duże akcje

społeczne – np. ubiegłoroczna „mniej dźwigaj”,

będąca elementem działań Unii Europejskiej. Kil-

ka lat temu, pisząc w „Promotorze” o transporcie

ręcznym, stwierdziłem, że jednym z powodów, dla

których transport ręczny należy eliminować lub

ograniczać, jest jego bezsens ekonomiczny – trans-

port nie wnosi żadnej wartości do produktu. Wnio-

sek ten dotyczył typowych przedsiębiorstw produk-

cyjnych. Dzisiaj jest nieco inaczej, silnie rozwija się

C ENNE WSKAZÓWKI

O poprawnych technikach podnoszenia napisano

już całe tomy, a efekt, w postaci obrazków co-

dziennie obserwowanych na halach produkcyjnych

i np. w hipermarketach, jest ciągle mizerny.

Oto cztery podstawowe i najważniejsze zasady:

• należy używać, jak największych grup mięśni

(czyli wykorzystujemy pracę mięśni ud zamiast

mięśni pleców),

• należy trzymać obiekt, jak najbliżej pionowej osi

ciała („przytulić go”),

• nie powinno się pochylać,

• nie powinno się skręcać tułowia.

Pomimo iż, jak wynika z zapewnień behapowców,

każdy pracownik został z pewnością przeszkolony

w tym zakresie, to pracownicy nadal postępują

nieprawidłowo. Pamiętając o sposobie, w jakim

poradzono sobie z problemem hałasu i noszenia

ochronników słuchu (zadaniem kiedyś nierozwią-

zywalnym, a obecnie nieistniejącym), należałoby

egzekwować od pracowników poprawne wyko-

nywanie podnoszenia w sposób administracyjny

Nawet taki ładunek na wózku paletowym stanowi przekroczenie prawa w odniesieniu do kobiet

44 Promotor 3/08

I chociaż na bóle krzyża się nie umiera, to jednak

Ergonomia

Mobilne i rozciągane przenośniki rolkowe łączące stanowiska eliminują konieczność ręcznego przenoszenia materiałów

(system nagród i kar). Wymaga to jednak aktywne-

go zaangażowania behapowca, kadry zakładu oraz

interwencji w sytuacji zauważonej nieprawidłowo-

ści. W ten sposób wracamy do pracodawcy, który

powinien zadbać o przeszkolenie kadry w zakresie

ergonomicznego kształtowania środowiska pracy;

kierownicy, sami nie nosząc ciężarów, często

nie zdają sobie sprawy z wagi (w sensie dosłownym

i w przenośni) zagadnienia.

W praktyce najwięcej kłopotów przysparza

ręczny transport przedmiotów o masie nieprze-

kraczającej dopuszczalnych norm, ponieważ gdy

zachodzi konieczność przemieszczania obiektów

cięższych, stosuje się urządzenia wspomagające

– nie ma innego wyjścia. Dlatego znacznie gorzej

jest w przypadku przedmiotów lżejszych, z pod-

noszeniem których „każdy powinien sobie bez

problemu poradzić”.

żają, że 95% mężczyzn może bezpiecznie podnosić

(jednorazowo i w optymalnych warunkach) tylko

24-27 kg, ale podstawienie do równania naszych

50 kg czy 30 kg także pozwoli na ułatwienie pro-

cesów transportu ręcznego. Problemu samej masy

dopuszczalnej do podnoszenia nie rozwiązuje

więc do końca zmniejszenie większości opakowań

do wielkości 12 kg tak, aby mogły je samodzielnie

i często podnosić kobiety.

Warto zauważyć, że oprócz ogólników zawartych

w Rozporządzeniu MPiPS w sprawie BHP przy

ręcznych pracach transportowych (np. konieczności

stosowania bliżej niesprecyzowanych wymagań er-

gonomii) znalazło się również rzadko uwzględniane

w praktyce zalecenie: „w razie konieczności przeno-

szenia przedmiotu trzymanego w odległości większej

niż 30 cm od tułowia, należy zmniejszyć o połowę do-

puszczalną masę przedmiotu przypadającą na jedne-

go pracownika, określoną w § 13 ust. 1 lub zapewnić

wykonywanie tych czynności przez co najmniej dwóch

pracowników”. Okazuje się, że przenoszenie typowej

zgrzewki wody mineralnej przez kobietę może stano-

wić złamanie obowiązującego prawa. Interesujące

są także przypadki zgrzewek z gratisami. Ponieważ

opakowanie takie kosztuje tyle, co zwykłe sześć

butelek z wodą, traktowane jest przez producenta

jako ważące 9 kg czy 12 kg, chociaż w rzeczywistości

zawiera 1-2 butelki więcej.

Konieczność ułatwiania transportu ręcznego

jest w Rozporządzeniu podkreślana kilkakrot-

nie. Jej wagę trudno przeceniać, tym bardziej

że zwiększa się odsetek kobiet, które coraz częściej

przejmują rolę mężczyzn. Pamiętajmy jednak,

że wszelkie inwestycje umożliwiające pracę kobiet

W CZYM PROBLEM

Trudność podnoszenia zależy m.in. od masy obiek-

tu, jego wymiarów geometrycznych oraz miejsca

pobrania i położenia. Parametry te są ze sobą

ściśle związane – trudniej jest np. podnosić z pod-

łogi niż z poziomu kolan. Ich wzajemna zależność

w postaci masy dopuszczalnej do podnoszenia

w konkretnych warunkach stanowi efekt końcowy

tzw. zmodyﬁkowanego równania NIOSH (USA, 1991

r.). Równanie to jest bardzo wygodnym narzędziem

do analizy obciążenia ﬁzycznego podczas dźwigania

ciężarów, ułatwia także podjęcie decyzji, czy i który

z kilku elementów wpływających na możliwość

bezpiecznego podnoszenia należy usprawnić

w pierwszym rzędzie. Co prawda Amerykanie uwa-

46 Promotor 3/08

Ergonomia

Optymalną wysokością pobie-

rania i odkładania przenoszo-

nych obiektów jest wysokość

nieco poniżej łokciowej.

na stanowiskach tradycyjnie męskich nie eliminują miejsc

pracy dla mężczyzn, na stanowiskach bardziej ergonomicz-

nych będą oni po prostu pracowali efektywniej.

M OŻNA ŁATWIEJ

Jakie możliwości ułatwienia transportu ręcznego daje współ-

czesna technologia? Przede wszystkim zastosowanie koła.

Niestety zwykły wózek paletowy nie wystarcza już w przypadku

zatrudniania kobiet (ograniczenie do 80 kg, w tym np. 60 kg

masy własnej wózka). Konieczne staje się zakupienie wóz-

ków z napędem elektrycznym. Bardzo dobrym rozwiązaniem

są wózki wyposażone w podnośniki palet, ułatwiające dzięki

dostosowaniu wysokości np. palety do wzrostu pracownika

ładowanie i rozładowywanie. I tu właśnie zaczyna się prawdziwa

ergonomizacja transportu. Optymalną wysokością pobierania

i odkładania przenoszonych obiektów jest wysokość nieco

poniżej łokciowej (wystarczająca wysokość to zakres od kolan

do łokci). Tak umieszczona powierzchnia robocza sama z siebie

eliminuje konieczność pochylania się, a przez to zmniejsza

zmęczenie i ryzyko zawodowe. Oczywiście zapewnienie kilku

wózków z podnośnikiem nie rozwiązuje całej sprawy. Celowa

jest odpowiednia konstrukcja całej linii technologicznej. Reorga-

nizacja istniejących w zakładzie rozwiązań nie musi obejmować

od razu wprowadzenia automatyki czy mechanicznych taśmo-

ciągów. Ważne jest jednak, aby była wdrażana z głową i stanowi-

ła jeden z ważnych w przedsiębiorstwie kierunków modernizacji.

Po pierwsze, należy więc ujednolicić wysokość niemożliwych

do regulacji powierzchni roboczych odpowiednio do wzrostu

pracowników i rozmiarów przemieszczanych obiektów. Takie

działanie ułatwi zarówno pracę teraz (praktyczny brak czynno-

ści podnoszenia – już tylko na wysokość kilku centymetrów,

a nie kilkudziesięciu, jak podczas podnoszenia z palety), jak

również późniejsze usprawnianie. Jeżeli powierzchnie robocze

stanowią szereg pojedynczych stanowisk, to po ujednoliceniu

www.promotor.elamed.pl 47

Ergonomia

Zastosowanie wspomnia-

nych już przenośników

może zapewnić spraw-

niejsze dostarczanie pół-

produktów na kolejne

stanowiska pracy.

riałów sypkich umieścimy przy pomocy ciężkiego

sprzętu ponad wlotem zasilania maszyny, to dzięki

prostemu urządzeniu zsypującemu transport ręcz-

ny staje się zbędny. Wykorzystanie odpowiednich

rynien – zjeżdżalni pozwala z kolei na grawitacyjny

transport pojedynczych większych przedmiotów

z powierzchni magazynowych umieszczonych nad

halą produkcyjną.

Często zresztą znaczące ułatwienie transportu,

a w szczególności podnoszenia, można uzyskać

w sposób bezinwestycyjny, po prostu używając

rozumu. Np. jeżeli w pudle kartonowym o wysokich

ściankach, zdejmując kolejne warstwy zawartości,

pracownik będzie wycinał jedną ściankę, to bardzo

ułatwi sobie pracę, zwłaszcza podczas wyjmowania

przedmiotów ułożonych na samym dnie. Dotyczy

to zresztą również dużych pojemników transporto-

wych o opuszczanych ściankach.

W przypadku zaś małych pojemników transporto-

wych przeznaczonych do ręcznego przemieszczania

warto pomyśleć o uchwytach na ręce. Mogą to być

zwykłe otwory w ściankach pudeł kartonowych

– zawsze zadziwia mnie, dlaczego nie wszystkie

pudła je mają. A w szczególnych przypadkach mogą

występować uchwyty specjalistyczne, np. podci-

śnieniowe do szyb lub dużych arkuszy blachy.

Na zakończenie trzeba jednak wspomnieć

jeszcze o trzech czynnikach, które mogą utrudnić

pozornie dobrze zorganizowany transport ręczny:

• brak miejsca na poprawne wykonywanie ru-

chów roboczych – zbyt ciasno ustawione palety

w magazynie czy łóżka w szpitalu uniemożliwiają

często prawidłowe wykorzystanie sprzętu i wy-

muszają przyjmowanie niewłaściwych pozycji

ciała, zwiększając tym samym poziom ryzyka

wystąpienia dolegliwości, a nawet wypadków,

• presja czasu – najczęściej jej wpływ zaznacza się

w nieprawidłowym (w sensie biomechanicznym

i ergonomicznym) sposobie wykonywania pracy.

Znowu więc mamy do czynienia z pochylaniem

pleców, skręcaniem tułowia, podnoszeniem

wykonywanym dynamicznie, bez przyjęcia wła-

ściwej pozycji ciała. Brak czasu czy napięty graﬁk

uniemożliwiają np. pracownikom przedsiębiorstw

przewozu osób niepełnosprawnych skorzystanie

z będącego na ich wyposażeniu schodołazu.

Urządzenie to bowiem, przy całej swojej użytecz-

ności, ma dwie wady – dużą masę własną (silnik,

akumulator) oraz małą szybkość (wymuszoną

konstrukcyjnie dla zapewnienia transportowa-

nym osobom bezpieczeństwa i komfortu),

• niesprawność (a nawet niepełna sprawność)

wyposażenia – ciągle jeszcze wśród pracodaw-

ców i kadry jest wielu optymistów cieszących

się, że wykorzystywany przez pracowników

wózek czterokołowy ma przecież aż trzy koła

sprawne...

ich wysokości warto je połączyć. Najtańszym i naj-

prostszym sposobem jest wykorzystanie zwykłych,

dodatkowych stołów, tak by już w ogóle nie trzeba

było podnosić i przenosić obiektów, lecz jedynie

przesuwać je. Nieco droższe, ale znacznie efektyw-

niejsze rozwiązania to przenośniki kulowe, rolkowe

lub taśmowe. Dwa pierwsze rodzaje zmniejszają siłę

niezbędną do przemieszczenia przedmiotów, trzeci

zastępuje mięśnie pracownika siłą mechaniczną.

Obecnie na rynku dostępne są zarówno przenośniki

stałe, przeznaczone do wbudowania w stałą linię

technologiczną, jak i ruchome. Te ostatnie, oparte

na konstrukcji harmonijki z metalowych płaskowni-

ków, mogą być w miarę potrzeb skracane, wydłu-

żane, a nawet skręcane. Dzięki temu, zwłaszcza

w większych zestawach, można je łatwo dostosować

do zmieniających się bieżących potrzeb zakładu. Ko-

lejny etap to wymiana stałych powierzchni roboczych

na takie o regulowanej wysokości. Od możliwości

ﬁnansowych ﬁrmy zależy, czy stoły takie będą napę-

dzane ręczną korbą, hydrauliką czy elektrycznością.

Ułatwią one na pewno nie tylko podnoszenie, ale rów-

nież wykonywanie wszelkich czynności obróbki.

Do ciągle jeszcze nietypowych w Polsce, a dosyć

powszechnych w innych krajach urządzeń należą

tzw. schodołazy. Są to samojezdne maszyny wypo-

sażone w specjalne zestawy kół lub gąsienic, po-

zwalające przy użyciu niewielkiego wysiłku na prze-

mieszczenie ciężkich i nieporęcznych przedmiotów

po schodach. Trudno jest nie docenić ich znaczenia

np. w przypadku wnoszenia na wyższe piętra bez

windy mebli czy sprzętu AGD.

T RANSPORT WEWNĄTRZ

ZAKŁADU PRODUKCYJNEGO

Zastosowanie wspomnianych już przenośników

może zapewnić sprawniejsze dostarczanie pół-

produktów na kolejne stanowiska pracy. Nieco

bardziej złożone przenośniki umożliwiające zasi-

lanie maszyn zwiększą również bezpieczeństwo

ludzi, odsuwając ich od roboczych części maszyn.

Warto także pamiętać o możliwości wykorzystania

wszechobecnej grawitacji. Jeżeli duży zapas mate-

48 Promotor 3/08

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: