Ćwiczenia ortofoniczne w szkole specjalnej.pdf

PROPOZYCJE ĆWICZEŃ LOGOPEDYCZNYCH DO WYKORZYSTANIA NA

ZAJĘCIACH PROWADZONYCH METODĄ OŚRODKÓW PRACY PRZEZ

NAUCZYCIELA SZKOŁY SPECJALNEJ.

Nauczyciel szkoły specjalnej organizując proces dydaktyczno-wychowawczy powinien

brać pod uwagę wszystkie zaburzenia, które w różnym nasileniu mogą mieć wpływ na rozwój

mowy dzieci upośledzonych umysłowo. Słownik ich jest ubogi , a przy budowie dłuższych

zdań oraz kilkuzdaniowych wypowiedzi, napotykają one na ogromne trudności. Występują u

tych dzieci zaburzenia mowy objawiające się w zniekształceniach wypowiedzi.

Najczęściej występujące zniekształcenia u dzieci upośledzonych umysłowo dotyczą

wadliwej realizacji fonemów – dyslalie , oraz prozodemów (melodii, akcentu i rytmu

wypowiedzi).

Usuwanie zniekształceń wypowiedzi u dzieci upośledzonych umysłowo jest bardzo

trudne z uwagi na ich złożoność i częste nawarstwianie się. Dodatkowym utrudnieniem jest

małe zaangażowanie rodziców w kontynuowanie ćwiczeń logopedycznych w domu. W

związku z tym wskazane jest, by pracę logopedy wspierał nauczyciel (w naszym przypadku

również wychowawca danej grupy). Harmonijna współpraca nauczyciela (wychowawcy) z

logopedą może przynieść pomyślne efekty terapii.

Taka ścisła współpraca umożliwia stałą kontrolę oraz utrwalanie poprawnej artykulacji

wywołanych głosek, a także ułatwia osiągnięcie etapu automatyzacji poprawnej wymowy w

każdej sytuacji.

Biorąc pod uwagę potrzeby dzieci oraz możliwość wspierania pracy logopedy przez

nauczyciela klas młodszych (zespołów edukacyjno-terapeutycznych), proponuję prowadzenie

ćwiczeń logopedycznych w ramach zajęć metodą ośrodków pracy, z całym zespołem

klasowym.

Proponowane przeze mnie ćwiczenia logopedyczne to:

I. Ćwiczenia oddechowe

II. Ćwiczenia usprawniające narządy mowne (artykulacyjne)

III. Ćwiczenia słuchu mownego (fonematyczno-fonetycznego)

IV. Ćwiczenia logorytmiczne

V. Ćwiczenia artykulacyjne.

Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej,

rozruszanie przepony, a także zapobieganie arytmii oddechowej.

ZESTAW ĆWICZEŃ:

1) ćwiczenia wdechu i wydechu przeponą w pozycji stojącej i siedzącej,

2) ćwiczenia wdechu i wydechu przepona z równoczesnym podnoszeniem i

opuszczaniem rąk,

3) ćwiczenia przepony – naśladowanie śmiechu różnych ludzi;

- kobiety ha-ha-ha

- mężczyzny ho-ho-ho

- chłopca ha-ha-ha (hałaśliwie)

- dziewczynki hi-hi-hi (piskliwie)

4) ćwiczenia wdechu i wydechu – przy wdechu głowa uniesiona, przy wydechu głowę

opuszczamy,

5) ćwiczenia poprawnego oddechu z zastosowaniem form zabawowych:

- dmuchanie na płomień świecy

- dmuchanie na paski bibuły

- dmuchanie na kulki z waty

- dmuchanie na skrawki papieru

opracowanie: mgr Dorota Gudebska1

- zdmuchiwanie papierków z gładkiej lub chropowatej powierzchni

- dmuchanie na zawieszone na nitce krążki lub kulki waty

- wydmuchiwanie kółek na lustrze

- dmuchanie w trąbkę, baloniki, gwiazdki, itp.

- puszczanie baniek mydlanych

- chłodzenie gorącej zupy na talerzu – dmuchanie ciągłym strumieniem

- odtajanie zamarzniętej szyby – długie chuchanie

- wypuszczanie pary przez lokomotywę: ff lub szszsz

- wypuszczanie powietrza z piłki lub dętki – długie sss

- dmuchanie wolne na świecę, żeby nie zgasła, mecz piłek pingpongowych na stoliku

lub na podłodze (według wcześniej ustalonych reguł)

- wykonywanie ćwiczeń oddechowych połączonych z podrzucaniem piłeczki

- śpiewanie piosenek.

Stosując ćwiczenia oddechowe dzieci uczą się właściwej regulacji wdechu i wydechu w

czasie mówienia. Szczególną trudność sprawia dziecku właściwe gospodarowanie

powietrzem, np. w czasie wygłaszania wiersza lub w czasie napięcia nerwowego. Wówczas

pojawiają się nienormalne artykulacje na wdechu.

Z ćwiczeń oddechowych proponuje jeszcze kilka zabaw, których celem jest

powiększenie pojemności płuc dziecka:

1. Wyścig łódek

Do dwóch misek napełnionych wodą wkładamy łódki wykonane z papieru. W zabawie

zwycięża to dziecko, którego łódka najszybciej przepłynie jedno okrążenie. Przesuwając

łódkę dzieci używają siły wydychanego powietrza.

2. Wiatraczek

Dzieci dmuchają każdy swój wiatraczek. Zwycięża to dziecko, którego wiatraczek

dłużej będzie się kręcił.

3. Wąchanie kwiatów

Dzieci stoją lub siedzą z kwiatkiem w ręku. Powoli wciągają powietrze nosem i

równie powoli, aby zapamiętać ich zapach robią wydech ustami.

4. Długie głoski

Wdech i wydech należy usprawniać także w czasie artykulacji. W zabawie „Długie

głoski” posługujemy się głoskami, których artykulację można swobodnie przedłużyć, np. i, y,

e, a, o, u, r, m, n, f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch.

W zabawie biorą udział dzieci poprawnie wymawiające wybraną przez nauczyciela

głoskę. Z uwagi na dużą możliwość wyboru każde dziecko może uczestniczyć w zabawie.

Zwycięża ten uczeń, który najdłużej poprawnie wymawiał daną głoskę. Zabawa ta powinna

zachęcać do intensywnych ćwiczeń logopedycznych te dzieci, które niepoprawnie lub w ogóle

nie wymawiają danej głoski.

Ćwiczenia usprawniające narządy mowne (artykulacyjne) mają na celu wypracowanie

celowych ruchów języka, warg, podniebienia miękkiego.

Dziecko ćwiczy umiejętność wyczuwania określonego ruchu i położenia narządów

mownych podczas artykulacji danej głoski. Dzieci upośledzone umysłowo charakteryzuje

obniżona sprawność ruchowa narządów mownych, której symptomem jest niedbały sposób

mówienia. Bywa, że sama gimnastyka narządów artykulacyjnych wystarczy do usunięcia

prostych zniekształceń wypowiedzi.

opracowanie: mgr Dorota Gudebska2

ZESTAW ĆWICZEŃ:

1. Ćwiczenia usprawniające język

- wysuwanie języka do przodu, unoszenie go na górną wargę, opuszczanie do brody

- kierowanie języka w kąciki ust (w kierunku lewego i prawego ucha)

- oblizywanie podniebienia od górnych zębów do podniebienia miękkiego

- oblizywanie warg ruchem okrężnym

- dotykanie czubkiem języka górnych zębów i górnej wargi oraz dolnych zębów i

wargi

- skrobanie grzbietu języka poprzez przesuwanie go przez zbliżone szczęki

- zwijanie języka w rulonik

- wysuwanie języka jak najdalej z ust i chowanie go jak najdalej

- mlaskanie czubkiem języka, mlaskanie środkiem języka, przyssanie języka do

podniebienia przy szeroko otwartych ustach (ssania cukierka).

2. Ćwiczenia warg

- wysuwanie warg, jak przy „u” rozchylanie warg, jak przy „e”. Ruchy wysuwania i

rozchylania warg należy wykonywać naprzemiennie

- rozciąganie warg, jak przy „i”

- układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną

- wysunąć wargi do przodu, ściągnąć je i przesuwać w kąciki ust

- dmuchanie przez złączone wargi lekko wysunięte do przodu

- gwizdanie, parskanie, cmokanie

- podnoszenie wargami ołówka lub innego przedmiotu

- nabieranie powietrza pod górną, później pod dolną wargę

- ssanie górnej i dolnej wargi

- podtrzymywanie wargami kartki papieru

- wymawianie spółgłosek: i-u, a następnie a, e, u, i, o, y (należy zachować tę

kolejność).

Powyższe ćwiczenia języka i warg można prowadzić w formie zabawowej, np.

oblizujemy się, jak kotek po wypiciu mleka, lub miś po zjedzeniu miodu, itp.

Rodzaj stosowanych zabaw zależy od inwencji nauczyciela oraz od tematyki

realizowanego ośrodka pracy.

Zabawa „Zjadacz makaronu”, ma na celu poprawienie muskulatury warg. Polega ona na

stopniowym wciąganiu do ust nitki makaronu (stopniowo coraz dłuższej). W przypadku

zawodów zwycięża to dziecko, które pierwsze wciągnie do buzi nitkę makaronu.

3. Ćwiczenia szczęki dolnej

- opuszczanie i unoszenie szczęki (naśladowanie ziewania)

- przesuwanie dolnej szczęki w lewą a następnie w prawą stronę

- przy rozchylonych wargach wysuwanie dolnej szczęki do przodu oraz cofanie

- wykonywanie ruchów żucia

- chwytanie dolnymi zębami górnej wargi.

4. Ćwiczenia podniebienia miękkiego

- głębokie oddychanie – wdech nosem, wydech ustami

- oddychanie tylko przez nos lub tylko ustami

- energiczna wymowa połączeń głoskowych: ku, gu, ko, go, oko, ogo, uchu, ugu, np.

naśladowanie głosów ptaków

- chrapanie, naśladowanie kaszlu.

Powyższe ćwiczenia należy prowadzić w formie zabawowej.

Ćwiczenia słuchu mownego służą usprawnianiu zdolności precyzyjnego słyszenia i

różnicowania dźwięków w wypowiedziach własnych i otoczeniu. Dzieci upośledzone

opracowanie: mgr Dorota Gudebska3

umysłowo mają ogromne trudności w tym zakresie. Tak więc istnieje potrzeba prowadzenia

ćwiczeń w sposób zamierzony i celowy.

1. Ćwiczenia słuchowe

- rozpoznawanie odgłosów naturalnych z otoczenia, np. z ulicy

- rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków za pomocą słuchu, np. uderzenie łyżeczką

o szklankę

- rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków tylko słuchowo (polecamy dzieciom

zamknąć oczy lub odwrócić się)

- rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku przez potrząsaniem

pudełkiem, np. kamyki, gwoździe, groch

- rozpoznawanie źródła dźwięku, odszukiwanie go, np. zegarka lub radia

- nadawanie, odtwarzanie i różnicowanie głosów zwierząt i ptaków

- różnicowanie i odtwarzanie odgłosów otoczenia, np. stukot pociągu, świst czajnika

- rozpoznawanie osób po głosie, tzn. poszczególnych dzieci w klasie lub głosu

dziecka, które naśladuje głosy zwierząt

- rozróżnianie i naśladowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty muzyczne.

W ramach ćwiczeń słuchowych, stosujemy również takie, których celem jest

rozpoznawanie przez dzieci melodii nuconej przez nauczyciela, rozpoznawanie jej rytmy,

tempa i czasu trwania.

2. Ćwiczenia związane z mówieniem

- wyróżnianie wyrazów w zdaniu (ile wyrazów, tyle klocków ustawiają dzieci, tyle

razy klaszczą, rysują kółka, itp.). Początkowo nauczyciel posługuje się zdaniami

prostymi, później stosuje zdania bardziej rozbudowane.

- wydzielanie sylab w wyrazach; punktem wyjścia jest rysunek ilustrujący wyraz

dwusylabowy, np. kura. Dzieci wyklaskują i wystukują sylaby w wyrazach.

Nauczyciel prowadzi ćwiczenia na podstawie zestawów obrazków, potem bez nich,

np. rzucanie woreczka do dziecka z jednoczesnym wypowiadaniem pierwszej sylaby

wyrazu, który ono musi skończyć.

- wyodrębnianie samogłoski w nagłosie wyrazu, np. E-la, O-la, u-le. Wymawiając

wyrazy należy przedłużać trwanie samogłoski nagłosowej.

- wyodrębnianie spółgłoski nagłosowej poprzez przedłużanie jej trwania, np. ssssanki,

szszszafa, itp.

- wyszukiwanie przedmiotów (zestawy obrazków lub zabawek) rozpoczynających się

np. spółgłoską „s”

- wyodrębnianie głoski w łatwych wyrazach, np. w imionach dzieci P-a-w-e-ł

- wyodrębnianie spółgłoski w wygłosie, np. lasss (zestawy obrazków lub zabawek)

- różnicowanie wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską, np.:

domek – Tomek

góra – kura

biurko – piórko

bije – pije

kasa – kasza

buty – budy.

Zakres proponowanych ćwiczeń słuchu mownego należy poszerzyć w miarę realizacji

programu z języka polskiego.

Ćwiczenia logorytmiczne odgrywają również dużą rolę w pracy rewalidacyjnej z dziećmi,

których rozwój psychoruchowy nie przebiega w sposób prawidłowy. Dzieci te cechuje słabe

poczucie rytmu oraz niezborność ruchowa. Ma to swoje odzwierciedlenie w sposobie

mówienia przez dziecko, jako, że czynności oddychania, fonacji, artykulacji mają charakter

opracowanie: mgr Dorota Gudebska4

ruchowy. Tak więc doskonalenie motoryki całego ciała łączymy ściśle z usprawnianiem

motoryki narządów mownych i ćwiczeniami oddechowymi.

Bardzo dobre efekty rewalidacyjne w zakresie usprawniania rozwoju

psychoruchowego daje stosowanie metody dobrego startu, w której wyodrębnia się trzy

podstawowe rodzaje ćwiczeń:

- ćwiczenia ruchowe (usprawniające analizator kinestetyczno-ruchowy)

- ćwiczenia ruchowo-słuchowe (usprawniające analizator kinestetyczno-ruchowy i

słuchowy)

- ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe (usprawniające analizatory: kinestetyczno-

ruchowy, słuchowy i wzrokowy).

Zainteresowanych tą metodą odsyłam do książki M. Bogdanowicz „Metoda dobrego startu”.

Ćwiczenia artykulacyjne (korekta głosek) należy prowadzić tylko w porozumieniu z

logopedą, który opiekuje się dzieckiem. Logopeda może zalecić ćwiczenia w szkole, ale tylko

utrwalające wywołane głoski.

Ponadto chciałabym również zaproponować nauczycielom i wychowawcom klas i

gryp młodszych aby wykorzystywali podczas prowadzonych zajęć, ćwiczenia ortofoniczne.

Poniżej przedstawiam przykłady tychże ćwiczeń.

ĆWICZENIA ORTOFONICZNE - to ćwiczenia wymowy w tekstach językowych

słownych stosowane w celu prawidłowego kształtowania wymowy oraz zapobiegania

zaburzeniom artykulacyjnym.

Rodzaje:

1) wstępne ćwiczenia ortofoniczne:

a) ćwiczenia oddechowe

b) ćwiczenia fonacyjne – mające na celu ustawienie prawidłowej emisji głosu

c) ćwiczenia logorytmiczne – muzyczno-ruchowe i słowno-ruchowe, których

składnikiem wiodącym jest rytm

d) ćwiczenia słuchu fonematycznego – mające na celu rozwijanie zdolności

różnicowania głosek opozycyjnych

e) ćwiczenia usprawniające narządy mowy – mające na celu podniesienie poziomu

sprawności ruchomych narządów mowy oraz zdobycie umiejętności układania

narządów mowy w sposób charakterystyczny dla danej głoski

2) ćwiczenia bezpośrednio związane z procesem mówienia – ćwiczenia artykulacyjne.

Stosowanie ćwiczeń ortofonicznych szczególnie zalecane jest w przedszkolach. Przeprowadza

się je ze wszystkimi dziećmi:

- przy prawidłowym rozwoju mowy jako utrwalanie prawidłowej artykulacji,

- przy opóźnionym rozwoju mowy jako zapobieganie wadom wymowy

- w przypadku zaburzeń mowy, jako kontynuację terapii rozpoczętej przez logopedę.

Ćwiczenia ortofoniczne należy przeprowadzać w formie zabawy jako integralną część

wychowania. Podczas ćwiczeń ortofonicznych należy stosować wszystkie podstawowe

elementy (oddychanie, fonację, logorytmikę, kształcenie słuchu fonematycznego, gimnastykę

narządów mowy i artykulację). Wszystkie grupy ćwiczeń łączą się ze sobą i należy

wykonywać je równolegle-łączyć np. proste ćwiczenia oddechowe z prostymi fonacyjnymi

czy logorytmicznymi. Należy przy tym tak dobierać zabawy, by zwiększając stopień trudności

opracowanie: mgr Dorota Gudebska5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: