zoologia.doc

PIERŚCIENICE

SYSTEMATYKA Królestwo: Zwierzęta  Podkrólestwo: Tkankowce  Typ: Pierścienice (Annelida) Gromada (1): Wieloszczety  Przedstawiciele: nereida, nalepian,sabella, afrodyta tęczowa. Gromada (2):Skąposzczety Przedstawiciele: dżdżownica ziemna, rurecznik mułowy, wazonkowie Gromada (3): Pijawki Przedstawiciele: pijawka rybia, pijawka końska, pijawka lekarska UKŁAD KRWIONOŚNY Układ zamknięty; składa się z 2 podłużnych naczyń głównych: grzbietowego (nad jelitem), tłoczącego krew do przodu oraz brzusznego (pod jelitem) krew płynie do tyłu. Naczynia te są połączone naczyniami okrężnymi (w przedniej części ciała ). Brak serca, funkcje tę pełni kurczące się naczynie grzbietowe ( u nereidy), naczynia okrężne (u dżdżownicy ). Krew jest zielona lub czerwona. UKŁAD NERWOWY Układ ma charakter drabinkowy. Składa się ze; zwoi nadgardzielowych, od których odchodzą włókna obrączki okołogardzielowej (łączą się ze sobą w mózg), łańcuszka nerwowego, złożonego ze zwojów segmentalnych rozmieszczonych w każdym metamerze, połączonych pniami nerwowymi. U niektórych pierścienic zwoje te zlewają się w jeden. Narządy zmysłów: liczne wieloszczety mają proste oczka. UKŁAD ODDECHOWY Pierścienice oddychają całą powierzczchnią ciała, pokrytą wilgotnym oskórkiem. UKŁAD POKARMOWY Składa się z 3 odcinków, rozpoczyna się otworem gębowym, a kończy odbytem: otwór gębowy > jama gębowa > gardziel (na jej powierzchni u form drapieżnych występują ząbki) > przełyk > wole > żołądek > jelito > odbyt Posiadają zęby służące do obrony i ataku. Gruczoły wapienne odpowiadają za neutralizację próchnicy. UKŁAD WYDALNICZY Układ metanefrydialny, zbudowany z urzęsionego lejka otwierającego się do jamy ciała oraz kanalika wydalniczego, uchodzącego otworem wydalniczym na zewnątrz. W każdym segmencie istnieje para nefrydiów, których kanaliki uchodzą do następnego segmentu i uchodzą na zewnątrz. UKŁAD MIĘŚNIOWY Występują gładkie mięśnie okrężne i wzdłużne. Mięśnie odpowiadają za poruszanie. UKŁAD SZKIELETOWY brak  UKŁAD ROZRODCZY Wieloszczety są organizmami rozdzielnopłciowymi, dymorfizm płciowy zaznacza się stosunkowo słabo. Zapłodnienie jest na ogól zewnętrzne (powstaje larwa trochofora.) Pijawki i Skąposzczety są obojnakami (na ciele występuje siodełko umożliwiające krzyżowe zapłodnienie). Rozwój jest prosty bez stadium larwalnego. NARZĄDY ROZRODCZE: U osobników żeńskich: jajniki, jajowody U osobników męskich; jądra, nasieniowody, pęcherzyk nasienny

SKORUPIAKI

SYSTEMATYKA Królestwo: Zwierzęta Podkrólestwo: Tkankowce Typ: Stawonogi  Gromada: Skorupiaki (Crustacea)  Przedstawiciele: rozwielitka, oczlik, pąkla, kiełż, garnela właściwa, rak rzeczny , rak pustelnik , rak błotny, homar, krab, krewetka, langusta UKŁAD KRWIONOŚNY Układ otwarty. W układzie krwionośnym raków wyższych wyodrębnia się serce o cewkowatym kształcie położone po stronie grzbietowej. Krew jest bezbarwna.  UKŁAD NERWOWY Układ scentralizowany w postaci łańcuszka brzusznego Zwoje nerwowe łączą się w większe odcinki. Zwój nadprzełykowy przekształca się w mózg, od którego biegną nerwy do oczu o budowie złożonej oraz do narządów dotyku i węchu Narządy zmysłów: 2 pary czółków, oczy na słupkach, 1 para statocystów. UKŁAD ODDECHOWY W postaci pierzastych skrzeli, pokrytych pokrywą skrzelową. Ruch odnóży napędza wodę do skrzeli. UKŁAD POKARMOWY Składa się z 3 odcinków.Jelito przednie: składa się z przełyku i żołądka dzieli się na:   *część żującą - rozdrabnianie pokarmu   *część cedzącą - filtrowanie treści żołądkowej Jelito środkowe: zachodzi tu trawienie i wchłanianie, do jelita środkowego uchodzą gruczoły: wątrobowy i trzustkowy. Jelito tylne: wydalanie UKŁAD WYDALNICZY Występują gruczoły czułkowe u nasady drugiej pary czułków. Przewody wyprowadzające tych gruczołow rozszerzają się, tworząc pęcherz moczowy. UKŁAD MIĘŚNIOWY
Mięśnie poprzecznie prążkowane: szczękowe, tułowiowe, odwłokowe. UKŁAD ROZRODCZY Skorupiaki są rozdzielnopłciowe. Przeważnie rozmnażają się płciowo, ale mogą rozmnażać się bez udziału samców z jaj nie zapłodnionych (partenogeneza).Jedne z nich przechodzą rozwój prosty (bez formy poczwarki), inne złożony.

OWADY

SYSTEMATYKA  Królestwo: Zwierzęta (Animalia)   Podkrólestwo: Beztkankowce (Parazoa)  Typ: Stawonogi (Arthropoda)  Gromada: Owady (Incecta)  Przedstawiciele: rybik cukrowy, ważki, karaluch, modliszka zwyczajna, mszyce, pluskwa domowa, stonka ziemniaczana, pszczoła miodna, trzmiel, szerszeń, jedwabnik morwowy, skorek pospolity, mrówka, chrabąszcz majowy, turkuć podjadek, pływak żółtobrzeżek, patyczak, jelonek rogacz,termit, wesz, nartnik, komar, mucha domowa, pasikonik zielony, widlik, motyle, np.: paz królowej, niepylak apollo, modraszek lazurek, cytrynek, mieniak strużyk, motyl rajski, czerwończyk dukacik, kraśnik zmienny, rusałka pawik, zawisak tawulec.  CHARAKTERYSTYKA Wśród stawonogów owady stanowią najliczniejszą i najwyżej stojąca grupę pod względem rozwoju. Są bardzo szeroko rozprzestrzenione na kuli ziemskiej. Żyją w środowiskach: lądowych i wodnych, wykazując wysoki stopień przystosowania. Ciało owadów jest podzielone na trzy części: głowę, tułów i odwłok. Przeważnie są uskrzydlone i posiadają trzy pary odnóży tułowiowych .Na głowie znajduje się najczęściej para oczu złożonych, para czułków i aparat gębowy. Kształt głowy może być różny, np.: wydłużony lub półkulisty. Czułki mogą być: szczeciniaste, nitkowate, paciorkowate, pierzaste, grzebykowate, wachlarzykowate. Są one bardzo ważnym organem owada, ponieważ mieszczą sie w nich narządy dotyku i węchu. W zależności od rodzaju spożywanych pokarmów u owadów występuje kilka typów aparatów gębowych:  * gryzące służą do rozdrabniania pokarmu (karaluch)  * gryząco liżące są przystosowane do pobierania pokarmu stałego i płynnego  * ssąco kłujące występują u pluskwiaków i komara  * liżące są przystosowane do zlizywania płynnego pokarmu  * ssące właściwe dorosłym motylom  Tułów składa się z trzech segmentów: przedtułowia, śródtułowia i zatułowia.Na tułowiu osadzone są narządy ruchu owada : nogi i skrzydła. Wszystkie owady maja po trzy pary nóg.W zależności od rodzaju wykonywanych ruchów nogi mają różnorodną budowę:  * kroczne np.: karaczany, chrząszcze  * skoczne np.: pchły, szarańczaki   * grzebne u turkucia podjadka  *czepne np.: wszy  * pływnwe niektórych owadów wodnych Skrzydła są osadzone na śródtułowiu i zatułowiu. Niektóre owady mają obie pary skrzydełjednakowo zbudowane, u innych są one odmienne i spełniają różne czynności. Większość owadów ma 2 pary skrzydeł. Skrzydła mogą być:  * błoniaste, w których przebiegają tchawki, nerwy i naczynia; mogą być przejrzyste, lub matowe, pokryte łuskami, lub włoskami  * skórzaste są grubsze, nieprzezroczyste i spełniają rolę spadochronu  * skrzydła zwane pokrywami są stwardniałymi skrzydłami pierwszej pary, pod którymi kryją się błoniaste drugiej pary, służące do lotu. Odwłok jest największą częścią ciała owada. Znajdują się w nim prawie wszystkie narządy wewnętrzne. U samic niektórych owadów na odwłoku wykształca się pokładełko, które służy do składania jaj. U pszczołowatych występuje żądło, służące do obrony. Ciało owada pokrywa jednowarstwowy nabłonek, którego komórki wytwarzają pancerz kutikularny. Nabłonek pokrywający ciało obfituje w gruczoły jedno i wielokomórkowe, np.: g. woskowe i wonne.Ubarwienie owadów zależy od obecności barwnych substancji w samej kutikuli lub w nabłonku oraz od struktury kutikuli pokrywającej ich ciało. Wspaniałe metaliczne barwy wielu owadów należą do barw strukturalnych, tzn. wywołanych zjawiskiem rozszczepiania się promieni świetlnych w nierównościach kutikuli, jak i tym, że kąt odbicia się promieni bywa różny. Ubarwienie owadów ma różne znaczenie, przede wszystkim obronne, przyczynia się do zachowania gatunku. Ubarwienie jest przeważnie podobne do barwy otoczenia. UKŁAD KRWIONOŚNY Jest to układ otwarty. Serce ma postać segmentowanej rurki z rozszerzonymi komorami. Są w nim ostia i zastawki. Krew (hemolimfa) jest pompowana ku przodowi do aorty, wylewa się i krąży w jamie ciała. Brak barwnika przenoszącego gazy oddechowe. Krew jest bezbarwna.  UKŁAD NERWOWY Ma formę łańcuszka, składa się z obrączki okołoprzełykowej i 3 zwojów tułowiowych, do 10 zwojów odwłokowych i ich połączeń. Większa część układu znajduje się po brzusznej części ciała. Owady posiadają komórki zmysłowe umieszczone w czułkach, odpowiadające za węch, dotyk i słuch. Posiadają oczy o złożonej budowie. Wykazują złożone zachowania instynktowne. UKŁAD ODDECHOWY Występują rozgałęzione w całym ciele tchawki, które oplatają wszystkie narządy. Przez wilgotne powierzchnie chitynowych ścianek najcieńszych tchawek zachodzi wymiana gazowa. Powietrze jest aktywnie pompowane do tchawek dzięki skurczom mięśni odwłoka. Rozbudowany układ tchawkowy powoduje, iż owadom wystarcza otwarty układ krążenia.  UKŁAD POKARMOWY
Typowa budowa stawonogów: 3 odcinki. Dobrze rozwinięte gruczoły ślinowe (trawienne), gruczoły te produkują wosk u pszczoły, jedwab u jedwabnika, obniżają krzepliwość krwi u komara. Ich wydzielina zwilża pokarm o stałej konsystencji.  UKŁAD WYDALNICZY Są to cewki Malphiniego, czyli palczaste uchyłki leżące na granicy jelita środkowego i tylnego. W cewkach gromadzone są szkodliwe produkty przemiany materii, następnie transportowane sądo światła jelita i usuwane wraz z odchodami przez odbyt. Produktem jest kwas moczowy.  UKŁAD MIĘŚNIOWY Występują mięśnie odwłoka. Przy pancerzu są mięśnie, które poruszają skrzydłami i odnóżami.  UKŁAD SZKIELETOWY Jest to cienki pancerzyk zewnętrzny.  UKŁAD ROZRODCZY Przeobrażenie zupełne (z formą poczwarki, np.; u motyla) lub przeobrażenie niezupełne (bez formy poczwarki, np.: u konika polnego). Zapłodnienie jest wewnętrzne. Są rozdzielnopłciowe, występuje dymorfizm płciowy. U pszczoły występuje partenogeneza, czyli dzieworództwo. Jest to rozmnażanie bez udziału samca. U samic występuje pokładełko, a u samca narząd kopulacyjny.

PŁAZY

Płazy są zwierzętami ziemno-wodnymi i przez to zasięg ich występowania ogranicza się przede wszystkim do terenów przybrzeżnych wód słodkich miejsc podmokłych i bagnistych. Ze względu na to, że są zmiennocieplne, zasiedlają w szczególności okolice strefy międzyzwrotnikowej. W klimacie strefy umiarkowanej na okres zimy zapadają w stan odrętwienia, tzn. przestają pobierać pokarm, zagrzebują się w ziemi lub na dnie zbiorników wodnych i prawie w bezruchu trwają do wiosny. W Polsce żyje kilkanaście gatunków płazów. Płazy mają dużą spłaszczoną głowę, która bezpośrednio łączy się z tułowiem. U wielu płazów beznogich i ogoniastych za tułowiem występuje dobrze wykształcony ogon. Opływowy kształt ciała jest przystosowaniem się do życia w wodzie. Płazy ogoniaste i bezogonowe mają dwie pary kończyn, które umożliwiają zarówno poruszanie się po lądzie, jak i pływanie w wodzie (niektóre palce u wielu płazów są spięte błoną pławną). Na głowie znajduje się duży otwór gębowy, para wypukłych oczu pokrytych powiekami, parzyste nozdrza z klapkami skórnymi oraz dwa otwory słuchowe pokryte błoną bębenkową, która zamyka kanał ucha środkowego. Osadzenie oczu i nozdrzy na grzbietowej stronie głowy umożliwia obserwację środowiska i wymianę gazową, gdy płaz jest częściowo zanurzony w wodzie. Powieki natomiast chronią oczy przed wysychaniem na lądzie. Skóra jest wilgotna, ponieważ w rogowaciejącym i złuszczającym się naskórku znajdują się wielokomórkowe gruczoły śluzowe, których wydzielina (śluz) zwilża i „smaruje" powierzchnię naskórka. Warstwa śluzu na powierzchni ciała w czasie pływania zmniejsza opór wody, a na lądzie częściowo chroni skórę przed wysychaniem. Tylko płazy beznogie mają drobne łuski, wytworzone przez skórę właściwą. Barwę ciału nadają skupienia barwnika (pigmentu) w komórkach barwnikowych (pigmentowych), znajdujących się w naskórku i w skórze właściwej. Brunatnozielonkawe ubarwienie większości płazów pełni rolę maskującą, a kontrastowe zestawienia barw (czerwonej, pomarańczowej, żółtej i czarnej) u niektórych z nich, np. u czarno-żółtej salamandry plamistej, mają odstraszać drapieżniki. Wspomagającą funkcję obronną pełnią także wydzieliny wielokomórkowych gruczołów jadowych, występujących w skórze wielu płazów. Układ szkieletowy i mięśniowy płazów różni się od układu ruchowego ryb dość znacznie. Czaszka ma dwa ktykcie potyliczne (specyficzne wyrostki), które wchodząc w zagłębienia kręgu szyjnego dają ruchome połączenie czaszki z kręgosłupem. Umożliwia to ruch głowy tylko w płaszczyźnie pionowej i ułatwia wystawianie głowy ponad wodę. Ze względu na wykształcone płuca, łuki skrzelowe w czaszce płazów zanikają lub ich funkcja jest inna niż u ryb. Końcowe łuki skrzelowe tworzą szkielet krtani, który zbudowany jest z parzystych chrząstek, stanowiących oparcie dla błon głosowych. Dzięki połączeniu z odpowiednimi więzadłami i mięśniami chrząstki te zwężają lub rozszerzają szczelinę krtani. Część łuku gnykowo-żuchwowego uległa przekształceniu w strzemiączko - pierwszą kosteczkę słuchową. Cała czaszka jest bardzo delikatna. Kręgosłup zróżnicowany jest na cztery odcinki: szyjny, piersiowy, krzyżowy i ogonowy. Część szyjną tworzy jeden kręg, nazywany atlasem (dźwigaczem), którego panewki (wgłębienia) łączą się stawowo z kłykciami potylicznymi. Część piersiowa składa się z kilku kręgów, a część krzyżowa tylko z jednego. Kręgi ogonowe występują w dużej liczbie u płazów ogoniastych i beznogich, natomiast u bezogonowych zrośnięte są w jedną kość, nazywaną urostylem. U niektórych płazów (głównie u beznogich i niektórych ogoniastych) z wyrostkami poprzecznymi kręgów piersiowych połączone są żebra. Płazy bezogonowe i niektóre ogoniaste mają wykształcony mostek - element szkieletu położony po stronie brzusznej; przytwierdzone są do niego kości pasa barkowego, co wzmacnia osadzenie kończyn przednich. Pas barkowy składa się z dwóch obojczyków, dwóch kości kruczych i dwóch łopatek. W porównaniu z rybami u płazów pas barkowy utracił łączność z czaszką, natomiast za pomocą mięśni powiązany jest z kręgosłupem. U bezogonowych i niektórych ogoniastych pas barkowy dodatkowo połączony jest z mostkiem. W łopatkach (tuż przy kościach kruczych) są panewki stawowego połączenia kończyn przednich. Kończyny tylne osadzone są stawowo w panewkach pasa miednicowego, który zbudowany jest z dwóch kości biodrowych, dwóch kości kulszowych i dwóch kości tonowych zrośniętych ze sobą. Kości biodrowe połączone są z wyrostkami poprzecznymi kręgu krzyżowego, co wzmacnia osadzenie kończyn tylnych Kości przedramienia (łokciowa i promieniowa) oraz podudzia (goleniowa i strzałkowa) są zrośnięte. W kończynie przedniej zachowane są na ogół cztery palce, a w tylnej pięć. Stawy łokciowy i kolanowy skierowane są na boki (poza obręb ciała), przez co ciało płazów nie jest dźwigane na kończynach. Płazy bezogonowe mają dobrze wykształcone kończyny tylne, o wydłużonych kościach, co umożliwia im skakanie i pływanie. Płazy beznogie utraciły kończyny i poruszają się podobnie jak dżdżownice. Metameryzacja mięśni, wyraźna u ryb, pozostała jedynie u płazów beznogich. Wraz z pojawieniem się kończyn u płazów ogoniastych zachowała się jedynie w odcinku ogonowym, a u płazów bezogonowych i ogoniastych zachowana jest śladowo w mięśniach tułowia. Poszczególne mięśnie tworzą oddzielne grupy funkcjonalne, które umożliwiają ruch elementów szkieletu (w szczególności kończyn) i przez to całego ciała. Układ pokarmowy rozpoczyna się jamą gębowo-gardłową. U niektórych płazów bezogonowych (żaby) język jest rozwidlony na końcu i przytwierdzony do przedniej części szczęki dolnej, co umożliwia szybkie wyrzucanie go (porusza się jak otwierająca się klapka) i chwytanie pokarmu. Na podniebieniu znajdują się drobne ząbki. Do jamy gębowo-gardłowej dochodzą parzyste przewody nosowe, tworząc w ten sposób nozdrza wewnętrzne. Z jamą gębowo-gardtowa kontaktuje się krtań oraz za pomocą przewodów Eustachiusza jama ucha środkowego. W dalszej części układu pokarmowego płazów  występują takie same narządy, jakie spotykamy u ryb. Układ pokarmowy zakończony jest kloaką, czyli rozszerzonym odcinkiem jelita prostego, do którego uchodzi układ wydalniczy i rozrodczy. Dorosłe płazy są drapieżnikami - polują na drobne zwierzęta, np.: owady, pajęczaki, pierścienice lub mięczaki. Układ oddechowy. Wymiana gazowa zachodzi przez dobrze unaczynioną i wilgotną skórę, ścianki jamy gębowo-gardłowej oraz narządy oddechowe - płuca lub skrzela. Larwy płazów mają skrzela. Najczęściej są to pierzaste wyrostki umieszczone za głową - tzw. skrzela zewnętrzne. Większość dorosłych płazów (oprócz np. salamandry bezpłucnej) ma płuca w postaci parzystych, cienkościennych worków o mniej (traszka) lub bardziej (salamandra) pofałdowanych ściankach. Powietrze z jamy gębowo-gardłowej dostaje się do płuc przez krtań i krótką tchawicę. Wymiana powietrza w płucach możliwa jest dzięki ruchowi dna jamy gębowogardłowej, odpowiednio zsynchronizowanemu z otwieraniem i zamykaniem krtani i nozdrzy zewnętrznych. Układ krwionośny larw płazów jest zbudowany podobnie jak u ryb. Znaczna przebudowa tego układu następuje wraz z rozwojem płuc u dorosłych płazów. Tworzą się dwa obiegi krwi (maty induży), a serce staje się trójdziatowe, ponieważ następuje podział przedsionka na prawy i lewy. W obiegu małym krew z komory serca kierowana jest tętnicami ptucnymi do płuc, z których doprowadzana jest żytami płucnymi do przedsionka lewego i ponownie do komory. W obiegu dużym krew z komory wyprowadzana jest rozgałęzioną aortą do pozostałych części ciała, skąd powraca żyłami do prawego przedsionka. Dzięki dwóm obiegom ruch krwi w całym układzie jest szybszy niż u ryb, ale mieszanie się (chociaż minimalne) krwi natlenowanej z odtlenowaną w komorze serca nie jest rozwiązaniem doskonałym  Ze względu na to, że płazy mają dwa obiegi krwi, ich naczynia krwionośne są bardziej zróżnicowane niż u ryb. Do przedsionka prawego doprowadzana jest krew poprzez zatokę żylną trzema żyłami. Są to dwie żyty czcze przednie, zbierające krew ze skóry i przedniej części ciała, oraz pojedyncza żyta czcza tylna, która zbiera krew z tylnej części ciała. Do przedsionka lewego doprowadzana jest parzystymi żyłami płucnymi krew natlenowaną w płucach. Krew z obu przedsionków wtłaczana jest do komory, gdzie znajduje się krew mieszana. Odpowiednia budowa znajdującego się za komorą stożka tętniczego, zawierającego zastawkę, umożliwia częściową segregację krwi. Krew najbardziej natlenowaną kierowana jest parzystymi tętnicami głowowymi do przedniej części ciała, mieszana – parzystymi łukami aorty do reszty ciała, a najbardziej odtlenowaną jest kierowana parzystymi tętnicami płucnymi do płuc Układ wydalniczy ma budowę taką samą jak uktad ryb: parzyste nerki (typu pranercza), moczowody i pęcherz moczowy. Ujście tego układu u dorosłych płazów znajduje się w kloace. Płazy są zwierzętami, które wydalają przede wszystkim mocznik. Układ nerwowy i narządy zmysłów. W porównaniu z rybami, u płazów zaszły niewielkie zmiany w organizacji układu nerwowego. Jedynie kresomózgowie rozrosło się i podzieliło na dwie półkule, pozostałe części układu centralnego zachowały ten sam plan budowy (ułożenie liniowe) i zróżnicowanie funkcjonalne. W układzie obwodowym płazów wykształciły się nerwy, które kierują pracą mięśni kończyn. W budowie i funkcjonowaniu narządów zmysłów płazów możemy dostrzec przystosowanie się do życia na lądzie. Oczy, zaopatrzone w powieki, mają dwuwypukłą soczewkę (u ryb jest okrągła), ale akomodacja soczewki jest podobna jak u ryb. Narząd słuchu jest rozbudowany o ucho środkowe, którego jama powstała z I szczeliny skrzelowej, położonej u ryb między łukami szczękowym i gnykowo-żuchwowym. Ta część ucha umożliwia odbieranie fal dźwiękowych i ich wzmacnianie poprzez drgania strzemiączka przyczepionego do błony bębenkowej. Drgania strzemiączka podrażniają narząd słuchu w uchu wewnętrznym i dzięki temu płazy odbierają dźwięki z otoczenia. Wyrównywanie ciśnienia powietrza po obu stronach bardzo delikatnej błony bębenkowej następuje przez przewód Eustachiusza. Doskonalą się też narząd węchu, umieszczony w przewodach nosowych, oraz narząd smaku - w jamie gębowej. Układ rozrodczy, rozmnażanie i rozwój płazów. Płazy są zwierzętami rozdzielnopłciowymi, z zaznaczonym dymorfizmem płciowym, który przejawia się przede wszystkim jaskrawszym ubarwieniem samców. Niektóre gatunki (żaba wodna, kumak nizinny) w okresie rozrodu wydają charakterystyczny rechot, wzmacniany przez rezonatory głosowe. Rozwinięte modzele, będące zgrubieniami skórnymi na pierwszych palcach kończyn przednich, służą do przytrzymywania samicy podczas zapłodnienia. Okres godów w naszej strefie klimatycznej przypada na wiosnę (od marca do maja). U większości płazów bezogonowych zachodzi zapłodnienie zewnętrzne, które polega na tym, że samiec polewa spermą jaja w momencie składania ich przez samicę. U płazów ogoniastych i niektórych beznogich zachodzi zapłodnienie wewnętrzne, a rolę narządu kopulacyjnego pełni wysuwający się stek. Zapłodnione jaja, tzw. skrzek, lub rodzące się larwy (u salamander) składane są w wodzie. Rozwój płazów przebiega z przeobrażeniem i postać larwalna - kijanka, przez pewien czas musi żyć w wodzie. Taki sposób rozrodu i rozwój uzależnia płazy od środowiska wodnego. Niektóre opiekują się jajami lub kijankami, np. grzbietoród amerykański nosi jaja w zagłębieniach na grzbiecie, a samiec żaby Darwina przechowuje kijanki w rezonatorze.

MIĘCZAKI

SYSTEMATYKA  Królestwo: Zwierzęta (ANIMALIA) Podkrólestwo: Tkankowce (METAZOA)

Typ: Mięczaki (Mollusca)Gromada (1): Ślimaki (Gastropoda) Przedstawiciele: ślimak winniczek, błotniarka stawowa, aplyzja, pomrów wielki, ślinik, rozkolec, żyworódka. Gromada (2): Małże (Bivalvia) przedstawiciele: skójka, omułek jadalny, racicznica, groszówka, perłopław, sercówka, ostryga, szczeżuja, przydacznia olbrzymia Gromada (3): Głowonogi (Cephalopoda) Przedstawiciele: mątwa, kałamarnica, kasjopeja, łodzik, żeglarek, ośmiornica. Mięczaki są po stawonogach, typem najliczniejszym, obejmującym ok. 130 tys. gatunków. Należą do nich różnorodne zwierzęta o ciele miękkim, nie podzielonym na wyrazne odcinki. Z wyjątkiem większości ślimaków, odznaczają się one dwuboczną symetrią ciała. Ciało mięczaka przykrywa od strony grzbietowej silnie rozwinięty fałd skórny, zwany płaszczem; muszla powstaje z wydzieliny gruczołów płaszcza. Mięczaki żyją w morzach, w wodach słodkich i na lądzie, zasiedlając strefę wód przybrzeżnych. Tylko nieliczne gatunki są pasożytami. Mięczaki obejmują kilka gromad, z których 3 najważniejsze to: ślimaki,małże, głowonogi ŚLIMAKI: większość ślimaków ma budowę asymetryczną. Spiralnie skręcona muszla przechylona jest wierzchołkiem zwykle na prawą stronę ciała. Również z prawej strony ciała znajdują się: otwór oddechowy, odbytowy, wydalniczy i płciowy. Wór trzewiowy mieści w sobie organy wewnętrzne także zbudowane asymetrycznie. Od innych gromad mięczaków ślimaki różnią się nie tylko asymetrią, lecz także dobrze wyodrębnioną głową oraz nogą zaopatrzona zwykle w podeszwę służącą do pełzania lub pływania. Wśród ślimaków spotykamy formy lądowe i wodne. UKŁAD KRWIONOŚNY: Jest otwarty (krew częściowo krąży wewnątrz naczyń krwionośnych, część wlewa się do jamy ciała). Większość gatunków ma serce złożone z jednej komory i jednego przedsionka. UKŁAD NERWOWY: Zbudowany jest ze zwojów mózgowych, nożnych i trzewiowych, połączonych spoidłami. Od zwojów mózgowych odchodzą włókna nerwowe, unerwiające narządy zmysłów. Zmysł węchu mieści się głównie w czułkach drugiej pary, zmysł smaku na fałdach skórnych po bokach głowy. Wrażenia świetlne odbiera ślimak za pomocą prostych oczu oraz całej wystającej z muszli powierzchni ciała. Również na powierzchni ciała mieszczą się komórki umożliwiające ślimakowi odczuwanie ruch powietrza, wahań temperatury, wilgotności, właściwości chemicznych podłoża itp. UKŁAD ODDECHOWY Ślimaki oddychają za pomocą pierzastego skrzela albo tzw. płucami. Płuca te wykształcają się u niektórych form lądowych i słodkowodnych, gdy skrzela ich ulegają zanikowi. Formy słodkowodne oddychają powietrzem atmosferycznym, są płucodyszne. W celu wymiany powietrza w jamie płaszcza ślimaki muszą co pewien czas wypływać na powierzchnię wody. UKŁAD POKARMOWY Przewód pokarmowy zaczyna się u wielu gatunków ruchomym, wciągalnym ryjkiem, służącym do pobierania pokarmu roślinnego, chwytania drobnych zwierząt i wysysania innych mięczaków. Z przodu głowy znajduje się otwór gębowy, uzbrojony w szczękę i język. Z jamy gębowej pokarm dostaje się do gardzieli, do której uchodzą przewody gruczołów ślinowych. Dzięki fermentom zawartym w ślinie trawienie skrobi zaczyna się w gardzieli. Gardziel przechodzi z kolei w przełyk rozszerzający się w workowaty żołądek. Do żołądka uchodzą przewody trzech dużych płatów wątroby położonej w górnych skrętach muszli. Wydzielina wątroby spływa do żołądka, miesza się z pokarmem i ułatwia trawienie. Wątroba magazynuje również różne substancje zapasowe. Wychodzące z żołądka jelito tworzy pętle i skręca ku przodowi jako jelito cienkie, a następnie odbytowe, uchodzące na zewnątrz z prawej strony ciała. UKŁAD WYDALNICZY Układ wydalniczy tworzy nerka, z reguły nieparzysta (będąca przekształconym metanefrydium) i odchodzący od niej długi moczowód zakończony otworem wydalniczym. U form lądowych szkodliwe produkty przemiany materii usuwane są w postaci kryształków kwasu moczowego, a u form wodnych w postaci amoniaku i mocznika. Ponadto nerka odgrywa podstawową rolę w utrzymaniu właściwego ciśnienia osmotycznego w całym ciele mięczaka. UKŁAD ROZRODCZY Podobnie jak wszystkie mięczaki, ślimaki rozmnażają się wyłącznie płciowo. Płucodyszne są obojnakami, natomiast do skrzelodysznych należą zarówno rozdzielnopłciowe, jak i obojnaki. Formy wodne składają jaja w skupiskach po kilkanaście lub więcej, lądowe natomiast składają jaja pokryte silną błonką pojedyńczo lub w skupiskach, do wygrzebanej nogą jamki. U form morskich postacią przejściową jest larwa typu trochofory, przypominająca larwę pierscienic morskich; u form lądowych rozwój przebiega bez stadiów larwalnych. Niektóre gatunki są żyworodne. MAŁŻE Są to mięczaki o budowie dwubocznie symetrycznej; ciało ich jest w dwu boków okryte płaszczem wyściełającym muszlę złożoną z dwu skorupek, połączonych elastycznym wiązadłem lub zamkiem umieszczonym po stronie grzbietowej muszli. Małże żyją w środowisku morskim, rzadziej występujące w zbiornikach słodkowodnych. Przedstawicielem naszych małżów jest słodkowdna szczeżuja. Małże często tworzą duże skupiska, np. w Zatoce Kilońskiej na powierzchni 1 m2 stwierdzono obecność 30 000 omułków. Małże przeważnie zagrzebują się w dnie, niektóre przytwierdzają się do skał lub kamieni, tak jak ostrygi. Małże nie mają głowy, czułków, oczu, a także szczęk i tarki. W ciele ich wyróżnia się m.in. płaszcz, worek trzewiowy, jamę płaszczową ze skrzelami (jest to przestrzeń między wewnętrzną powierzchnią płaszcza a nogą, która w tylnej części otwiera się na zewnątrz syfonami: dolnym wpustowym i górnym wyrzutowym) i umięśnioną nogę. UKŁAD KRWIONOŚNY Jest otwarty. Serce zbudowane z jednej komory i dwóch przedsionków, leży w osierdziu. Ku przodowi i ku tyłowi ciała wychodzą z serca aorty rozprowadzające krew po całym ciele. Z zatok żylnych krew wpływa do żył, przechodzi przez narządy wydalnicze, a następnie wpływa do tętnic skrzelowych. Ze skrzeli wraca do przedsionków, a z nich dostaje się do komory serca. Krew jest bezbarwna; składa się z osocza i białych ciałek krwi. UKŁAD NERWOWY Składa się ze zwojów nerwowych połączonych parzystymi spoidłami. Bardzo słabo rozwinięte narządy zmysłów, co wiąże się z odseparowaniem zwierzęcia zamkniętego w muszli od środowiska zewnętrznego. UKŁAD ODDECHOWY Małże oddychają za pomocą skrzeli, pobierając tlen z wody przepływającej stale przez jamę płaszczową. Skrzela znajdują się w jamie płaszcza po bokach nogi i są zbudowane z bogato unaczynionych, siateczkowatych blaszek. Niektóre gatunki mają skrzela słabo rozwinięte w postaci krótkich, płaskich listków skrzelowych. UKŁAD POKARMOWY Większość małży należy do filtratorów (zwierząt odcedzających z wody drobne organizmy i szczątki organiczne. Zdobywanie pokarmu ma charakter bierny; polega na przepuszczaniu przez jamę płaszczową wody i wychwytywaniu z niej cząstek pokarmowych przez urzęsione skrzela. Pokarm dostaje się z wodą przez syfon wpustowy do jamy płaszczowej, następnie przez otwór gębowy przechodzi do przełyku i żołądka, do którego wnikają soki trawienne z przewodów wątrobowych. Wychodzące z żołądka jelito, które ma zwiększoną przez podłużny fałd powierzchnię chłonną, tworzy w dolnej części ciała pętlę, następnie kieruje się ku grzbietowi, przebija osierdzie i komorę serca i kończy się otworem odbytowym położonym w okolicy syfonu wyrzutowego w tylnej części ciała. UKŁAD WYDALNICZY Układ wydalniczy stanowią parzyste, symetrycznie ułożone nerki, noszące nazwę organów Bojanusa. Otwierają się z jednej strony do osierdzia, a z drugiej po bokach ciała do jamy płaszcza. UKŁAD ROZRODCZY Większość małży jest rozdzielnopłciowa. Wszystkie przechodzą w swym rozwoju stadium swobodnie pływającej larwy (typu trochofory i weligera), która przekształca się w formę ostateczną. U wielu małży wylęganie i rozwój młodych zachodzi w jamie skrzelowej organizmu macierzystego. Jest to swoista forma opieki nad potomstwem. GŁOWONOGI Głowonogi są najwyżej uorganizowanymi pod względem morfologicznym i fizjologicznym mięczakami. Do głowonogów należą wyłącznie gatunki morskie. Żyją w ciepłych, tropikalnych wodach i żywią się rybami oraz skorupiakami. Ciało ma budowę dwubocznie symetryczną, składa się z części głowowej i z tułowia. Na głowie znajduje się wieniec czułków, czyli muskularnych ramion, i duże jaskrawo ubarwione oczy, przypominające u niektórych gatunków oczy kręgowców oraz jama gębowa wyposażona w parę szczęk w kształcie papuziego dzioba, służących do rozszarpywania schwytanego zwierzęcia. Ramiona pokryte licznymi przyssawkami, zaopatrzonymi dodatkowo w chwytliwe haczyki stanowią nie tylko organy ruchu, ale także służą do obrony i ataku. Liczba ramion wynosi 8 u ośmiornic lub 10 u dziesięciornic (mątwy i kałamarnice). Po stronie brzusznej w tylnej części tułowia znajduje się worek czernidłowy, a w nim gruczoły wytwarzające czarny barwnik. Mątwa wyrzuca zawartość worka na zewnątrz gdy czuje się zagrożona. Tworzy się wówczas wokół zwierzęcia ciemna osłona, która dezorientuje napastnika. Ciało okryte jest płaszcze przyrośniętym do niego po stronie grzbietowej, a po stronie brzusznej tworzącym obszerną jamę płaszczową. U większości żyjących gatunków muszla uległa zanikowi albo redukcji, przy czym szczątki jej ukryte są wewnątrz płaszcza. UKŁAD KRWIONOŚNY Ma złożoną budowę. Składa się z serca, leżącego po stronie brzusznej ciała i naczyń krwionośnych. Krew płynie w systemie naczyń, jednak w okolicy serca wlewa się do jamy okołosierdziowej, z tego względu uważa się, że układ krwionośny głowonogów jest prawie zamknięty. UKŁAD NERWOWY Wykazuje najdalej wśród bezkręgowców posuniętą koncentrację, a narządy zmysłów w związku z bardzo ruchliwym trybem życia, są dobrze rozwinięte. Są to statocysty, komórki zmysłowe oraz wcześniej już wspomniane oczy. UKŁAD ODDECHOWY W jamie płaszczowej głowonogów znajdują się jedna lub dwie pary skrzeli.  UKŁAD POKARMOWY Jama gębowa uzbrojona jest w potężne szczęki, kształtu papuziego dzioba i w język opatrzony tarką.

RYBY

...