1. Grab
Drzewa: zwykle do wysokości 15 (20) m, rzadko wyższe np. C. betulus L. do ok. 30 m
Liczba gatunków: trudna do ustalenia, według Boratyńskiej (1983) - 21
Rozmieszczenie rodzaju: według Boratyńskiej (1983) - 1 gatunek amerykański, 2 euroazjatyckie, 18 wschodnioazjatyckich (w tym 6 endemitów chińskich). Od poziomu morza po 3000 m n.p.m. (najwyżej sięga C. cordata - 1150-3000 m n.p.m., Japonia, Płw. Koreański, pn. i zach. Chiny).
Gatunki występujące w Europie: C. betulus oraz poza Polską C. orientalis Mill. (Włochy z Sycylią, Bałkany, Turcja, Krym, Kaukaz, pn. Iran).
Grab pospolity w holocenie
Według Środonia (1993) migracja graba na ziemie polskie następowała z kierunku wschodniego i południowo-wschodniego (7000 lat B.P), a następnie z południa i południowego zachodu. Około 4000 lat B.P. grab jest już obecny na całym terytorium kraju ale najobficiej na wschodzie i południowym wschodzie. Zdaniem Ralskiej-Jasiewiczowej (1964) spadek udziału tego gatunku notowany jest wraz z zajmowaniem siedlisk żyznych lasów liściastych pod uprawę roli. Jedynie dzięki dużej ekspansywności oraz zdolnościom do szybkiego odnawiania grab zdołał zachować swe znaczenie w składzie lasów współczesnych.
Występowanie graba pospolitego
Zasięg przypada głównie na środkową, południową i zachodnią Europę oraz niewielkie obszary Kaukazu, północnej Turcji i północnego Iranu. Najdalej na północy rośnie w południowej Szwecji. Południowa granica zasięgu przebiega przez Półwysep Apeniński, południową część Półwyspu Bałkańskiego, północną Anatolię, Kaukaz oraz w Iranie. Grab jest typowym gatunkiem nizinnym, występującym także na wyżynach. Jedynie w południowych rejonach zasięgu rośnie do wysokości do 2300 m n.p.m. (Elbrus). W Polsce jest to gatunek przechodni rosnący zwykle do wysokości 700 m n.p.m. (maks. 940 m n.p.m. w Bieszczadach). Uważany jest za drzewo klimatu o ciepłym okresie letnim, stanowisk półcienistych, najlepiej rosnące na glebach wilgotnych (unika gleb bagiennych), mezotroficzne. Dobrze rośnie na glebach gliniastych, świeżych bogatych w składniki mineralne. Jest składnikiem żyznych wielogatunkowych lasów liściastych. Mimo stosunkowo ciężkich owoców ma pewne cechy gatunku pionierskiego (wysoka rozrodczość, odporność na uszkodzenia mechaniczne, zdolność wytwarzania dużej liczby odrośli). Najważniejszą rolę lasotwórczą odgrywa w grądach (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum, Stellario-Carpinetum). Rzadziej występuje w zboczowych lasach jaworowo-lipowych (związek Acerion), w nadrzecznych lasach łęgowych (Ficario-Ulmetum minoris, Fraxino-Alnetum), w borach mieszanych (Querco roboris-Pinetum, Serratulo-Pinetum) oraz acydofilnych dąbrowach (Fago-Quercetum, Calamagrostio-Quercetum) i ciepłych dąbrowach (Potentillo albae-Quercetum). W krajobrazie antropogenicznym wchodzi w skład zarośli na miedzach, przydrożach.
2. Buk
Drzewa: ok. 15-25 (30) m wysokości, najwyższe - F. orientalis Lipsky i F. grandifolia Ehrh – do ok. 40-45 m
Gatunki o ustalonej pozycji systematycznej: F. sylvatica (Europa), F. orientalis (południowo-wschodnia Europa i południowo-zachodnia Azja), F. japonica Maxim. (Japonia), F. crenata Bl. (Japonia), F. engleriana Seemen (Chiny), F. longipetiolata Seemen (Chiny), F. lucida Rehd. et Wils. (Chiny), F. hayatae (Taiwan), F. grandifolia (Ameryka Północna)
Zasięg ogólny rodzaju: półkula północna; najdalej na północ sięga F. sylvatica (południowa Skandynawia), najdalej na południe - F. grandifolia (Meksyk); większość gatunków występuje w górach, najwyżej F. lucida Rehd. i F. longipetala do 2600 m n.p.m.
Buk pospolity w holocenie
Według Środonia (1990) zlodowacenie o największym zasięgu (Cracovian, Saalian) rodzaj Fagus mógł przetrwać w ostojach górskich Bliskiego Wschodu. W miarę poprawy warunków klimatycznych drzewo to rozpoczynało wędrówkę na północ. Centrami rozprzestrzenienia buka w holocenie były południowoeuropejskie pasma górskie. Na obszar Polski drzewo to dotarło około 5000 lat temu, a w dwa tysiące lat później doszło do uformowania zbiorowisk leśnych zdominowanych przez F. sylvatica. Buk dotarł do Polski z południowego wschodu oraz przez obniżenie Karpat i w rejonie Sudetów, najpóźniej na obszar Pomorza. Zaporą hamującą przesuwanie się zasięgu na północ były ukształtowane lasy z udziałem drzew cienioznośnych, pozbawione luk na glebach dogodnych dla penetracji buka. Osobliwą szansą dla tego drzewa było osadnictwo neolityczne z jego ekstensywną gospodarką pasterską, wypaleniskową i orną stosującą odłogi. Prawdopodobnie dopiero w tym czasie doszło do wykształcenia środkowoeuropejskich zespołów lasów bukowych obarczonych znamionami genezy antropogenicznej.
Obecny zasięg
Buk występuje w środkowej, południowej i zachodniej Europie. W południowych i wschodnich rejonach zasięgu jest drzewem górskim, reglowym, schodzącym na niż w części północnej, gdzie zachowuje cechy gatunku atlantyckiego. Na południu występuje w górach śródziemnomorskiej części Hiszpanii, Francji, Włoch, Jugosławii, Albanii i Grecji. Najbardziej wysunięte na południe stanowiska znajdują się na Etnie (maks. wysokościowe, do 2400 m n.p.m.). Na zachodzie buk dociera do wybrzeży Atlantyku. Krańcowe stanowiska wschodnie znane są z Krymu.
Zasięg w Polsce
Granica północno-wschodnia zasięgu przebiega wzdłuż linii: Węgorzewo-Mrągowo-Olsztyn-Rypin-Toruń-Nakło-Wągrowiec-Szamotuły-Kościan, następnie wzdłuż doliny Warty i Prosny do Kalisza i dalej przez okolice Łodzi do Skierniewic, Piotrkowa, Przysuchy, Radomia, Lublina i Tomaszowa Lubelskiego. W granicach zasięgu zaznaczają się dwa duże ośrodki występowania: pomorski i wyżynno-górski. Duże kompleksy nizinnych lasów bukowych występują na Wolinie, w Puszczy Bukowej pod Szczecinem, na Pojezierzu Drawskim, Pojezierzu Kaszubskim i Pobrzeżu Kaszubskim, w rejonie Wysoczyzny Elbląskiej i Wzniesień Górowskich, na Pojezierzu Iławskim oraz częściowo na Pojezierzach: Chełmińskim, Olsztyńskim i Mrągowskim. W południowej części zasięgu buk występuje pospolicie w górach oraz na przedgórzach i pogórzach. Najwyższe stanowiska: 1300 m n.p.m. - Tatry (Dolina Strążyska), 1290 m n.p.m. - Gorce, 1285 m n.p.m. - Polica, 1250 m n.p.m. -Bieszczady Zachodnie. Górna granica lasu w Bieszczadach przebiega na granicy lasów bukowych (1000-1250 m n.p.m.). Buk, jako gatunek panujący, zajmuje w Polsce 4,1% powierzchni leśnej (czwarte miejsce po sośnie, świerku i dębach).
Zmienność
Buk wykazuje znaczną zmienność ekotypową. Wyróżnia się między innymi klimatypy nizinne (F. sylvatica pomeranica - buk pomorski), i górskie (F. sylvatica bohemica - buk czeski, F. sylvatica silesiaca - buk śląski, F. sylvatica polonica - buk polski, F. sylvatica slovacica - buk słowacki, F. sylvatica podolica - buk podolski). Pod względem różnic fenologicznych wydzielono formę wczesną (F. sylvatica f. praecox) i późną (F. sylvatica f. tarda). W uprawie znajduje się wiele form ozdobnych wyróżnianych ze uwagi na pokrój i kształt korony, kształt i wielkość oraz zabarwienie liści, a także ze względu na wielkość miseczek i owoców oraz spękanie korowiny.
Najważniejsze cechy ekologiczne
Buk jest gatunkiem klimatu atlantyckiego (wymagania klimatyczne przeciwstawne do wymagań świerka), cienioznośnym (do 30 roku życia znosi ocienienie) i pod tym względem ustępuje on tylko cisowi i jodle. Ulega uszkodzeniom od niskich temperatur zimowych i spóźnionych przymrozków. Wymaga znacznej wilgotności powietrza i gleby. Najlepiej rośnie na glebach bogatych w próchnicę i składniki mineralne, a także zasobnych w wapń (świeże gleby piaszczysto-gliniaste, i górskie gleby gliniaste dość głębokie i świeże). Buk jest wrażliwy na uszkodzenia mechaniczne. Jest względnie odporny na tlenki azotu, a wrażliwy na fluorowodór oraz bardzo wrażliwy na SO2 i O3.
Najważniejsze zbiorowiska roślinne
Lasy z dominacją buka
Kwaśna buczyna niżowa – Luzulo pilosae-Fagetum
Kwaśna buczyna górska – Luzulo luzuloidis-Fagetum
Żyzna buczyna niżowa – Melico uniflorae-Fagetum (Galio odorati-Fagetum)
Żyzna buczyna karpacka – Dentario glandulosae-Fagetum
Żyzna buczyna sudecka – Dentario enneaphylli-Fagetum
Ciepłolubna buczyna małopolska – zbiorowisko Fagus sylvatica-Cruciata glabra
Buczyna źródliskowa – Mercuriali-Fagetum
Pomorski acydofilny las dębowo-bukowy – Fago-Quercetum petraeae
Ważniejsze lasy z bukiem w postaci domieszki
Subatlantycki las dębowo-grabowy – Stellario holosteae-Carpinetum
Jodłowo-świerkowy bór regla dolnego – Abieti-Piceetum montanum
Wyżynny jodłowy bór mieszany – Abietetum polonicom
Zasięg geograficzny buka pospolitego
zulek