Skibińska H.
„Praca korekcyjno-kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu”
KK, zajęcia nr 3
2. PERCEPCJA WZROKOWA
2.1. Rola funkcji wzrokowej w czynnościach czytania i pisania
Czynności czytania i pisania wymagają umiejętności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej.
a) Trudności w spostrzeganiu liter:
- symboliczny charakter znaków – abstrakcyjna treść
podobieństwo liter
- znaczna liczba cech różniących litery (linie proste, krzywe o kształcie owalnym, laski, haczyki, wężyki, spirale, linie owalne)
b) Skład analizatora wzroku:
- receptor (siatkówka oka) odbierający bodźce wzrokowe i przekładający je na pobudzenia nerwowe,
- droga doprowadzająca (nerw wzrokowy) owe pobudzenia do mózgu,
- korowa część analizatora (część potyliczna mózgu), gdzie dokonuje się analiza i synteza bodźców wzrokowych
c) wiek 6 lat – dojrzałość u większości dzieci percepcji wzrokowej niezbędnej do czytania i pisania wg badań, etapy rozwoju:
- orientacja przestrzenna związana z sytuowaniem przedmiotów względem własnego ciała,
ta sama wiedza z odniesieniem do przedmiotów znajdujących się w polu widzenia (obiektywność)
- koordynacja wzrokowo-ruchowa: dziecko zaczyna być świadome powiązań przestrzennych między pozycją przedmiotu a pozycją ciała
2.2 Zaburzenia percepcji wzrokowej oraz orientacji przestrzennej i ich objawy
Niezbędne warunki prawidłowego przebiegu procesu spostrzegania:
- pełnowartościowy pod względem anatomicznym analizator wzrokowy
- funkcjonalnie sprawny analizator wzrokowy
- prawidłowy ogólny rozwój
(choć opóźnienia występują niekiedy mimo spełnienia powyższych warunków)
Zjawisko zaburzonej analizy i syntezy wzrokowej:
- opóźnienie rozwojowe funkcji (całościowe)
- nieprawidłowa percepcja tylko pod pewnym względem (np. nieprawidłowa kierunkowość)
Tabela 2. zaburzenia percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej (skan)
2.3. Metody badań percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej
· obserwacja dziecka (wykrycie symptomów przez: ocenę błędów, sposobu pracy, trudności dz)
· wywiad z rodzicami (inf np. o zabawach, orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni)
· analiza wytworów (głównie rysunków)
· próby eksperymentalne (ocena rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruch)
- zadania polegające na odwzorowaniu figur, kształtów
- odpoznawaniu wzrokowym takiego samego układu elementów w szeregu, jaki ma obok w kółku
- rysowaniu obok figury identycznej do podanej
- wyszukaniu wśród wielu różnych, właściwych elementów, z których zbudowana jest gotowa figura (np. żaglówka)
- odwzorowaniu złożonych figur asymetrycznych oraz układów-ciągów takich samych figur, lecz różnie ułożonych w przestrzeni (badanie percepcja wzrokowo-przestrzenna)
- pokazywaniu przez dz np. swojego prawego/lewego oka, wskazaniu ściany po prawej/lewej, zakreśleniu prawego górnego rogu kartki, pokazaniu na obrazku zabawek nad/pod/obok stolika (orientacja w schemacie własnego ciała i przestrzeni)
- test składankowy Kohsa (seria17 wzorów mozaikowych, które należy odtworzyć z barwnych kostek)
- (psycholog) testy L. Bender – E. Koppitz i L. Bender – H. Santucci (reprodukowanie figur geometrycznych – określa wiek rozwoju spostrzegania wzrokowego)
2.4. Ćwiczenia doskonalące analizę i syntezę wzrokową oraz orientację przestrzenną
Operacje istotne w doborze ćwiczeń: identyfikacja, różnicowanie, odwzorowywanie układów przestrzennych różnej złożoności
Podstawowy zestaw pomocy:
różnego typu klocki, rozmaite układanki, loteryjki, gry dydaktyczne, domina obrazkowe, alfabet ruchomy, ABC – klocki literowe, zestaw pomocy terapeutycznych dla dzieci nerwicowych i dyslektycznych, diaskop oraz zestaw przezroczy służący do ćwiczeń w mówieniu, cymbałki, bębenki, magnetofon, duże, drewniane figury geometryczne, piłki, kółka różnej wielkości, skakanki, serso, gry zręcznościowe, serie kolorowych pocztówek o różnej tematyce, książeczki do kalkowania i malowania, kolorowy papier, drut do wyginania, farby, pędzle, plastelina, krzyżówki, rebusy, uzupełniani, wybieranki
2.4.1. Ćwiczenia na materiale bezliterowym
a) Rozpoznawanie obrazków i ich elementów:
- wyszukanie z kompletu obrazka do pary
- dobieranka – gra (jak Superpamięć tylko dz ma już jeden obrazek z pary i dobiera)
- dopasowanie obrazków na luźnych kartonikach do obrazków na lewej stronie planszy
- domino obrazkowe
b) Dobieranie części do całego obrazka
c) Składanie obrazków z części:
- dwa obrazki _ jeden pocięty na ¾ części, drugi cały jako wzór
- za pomocą klocków obrazkowych
d) Odpoznawanie braków na obrazku
e) Wyodrębnianie różnic między obrazkami pozornie identycznymi
- dwa obrazki podobne z kilkoma szczegółami
- seria obrazków różniących się kilkoma szczegółami, w serii dwa obrazki jednakowe – musi je odszukać
- wyodrębnianie z grupy przedmiotów tego, który „nie pasuje” do pozostałych
f) Różnicowanie przedmiotów i figur
- różniących się położeniem przestrzennym, wielkością, kolorem, kształtem itp.
- porównywanie figur geometrycznych różniących się pod względem pewnych cech
Zastosowanie „klocków logicznego myslenia” Dienesa (przykłady ćwiczeń):
o Ćwiczenia z rozpoznawaniem kształtów i kolorów (określenie cech pokazanego klocka, rozpoznanie na obrazku figur, podanie ich ilości i nazwy, wyszukanie klocka na pdst. opisu)
o Ćwiczenia w układaniu dowolnych kompozycji
o Układanie figur według podanego wzoru
o Odnajdywanie schowanego klocka (wśród leżących na stole, tego, który zniknął)
o Odgadywanie schowanego klocka (dz zadaje pytania, żeby odgadnąć)
o Abawy w „domino” (dokładanie klocków różniących się jedną/dwiema cechami)
o Transformacja cech (najpierw układają wg wzoru klocki na tabliczkach, potem zamieniają wg poleceń prowadzącego)
o Określanie położenia przestrzennego przedmiotów (na lewo, prawo, w górę; mniej, więcej)
o Określanie położenia przedmiotów względem siebie
o Chodzenie po dużych drewnianych figurach geometrycznych
o Porównywanie przedmiotów i obrazków różnej wielkości
o Zabawy w zapamiętywanie obrazków lub przedmiotów obserwowanych przez określony czas
o Gra rysunkowa „wyżej – niżej” (na papierze kratkowym dzieci robią punkt i dalej rysują wg poleceń reedukatora, np. dwie kratki w dół…)
o Zabawa w chowanego (podpowiedzi: pod, nad, za)
o Werbalizacja relacji przestrzennej
g) Odwzorowywanie układów wzrokowo-przestrzennych
o Odwzorowywanie manipulacyjne figur z gotowych elementów, zgodnie z podanym wzorem (układanie z zapałek, plasteliny, klocków, igielitu, słomy)
o Odwzorowywanie graficzne szlaków, ornamentów i kompozycji przy użyciu szablonów
(dziecko otrzymuje szablon z wyciętymi otworami w kształcie różnych figur geom.)
o Różnicowanie el graficznych i rysunków (np.zamalowanie prawych stóp, domino graficzne)
o Odtwarzanie kształtów złożonych przez łącznie punktów lub zamalowywanie specjalnie oznaczonych pól:
- Uzupełnianie rysunków, gdzie jakiś fragment ma linie wykropkowane
- Połączenie, pomalowanie fragmentów, które utworzą całość
o Malowanie rysunków konturowych (przez kalkę, kontury stempla, wyklejanie papierem)
o Różnicowanie znaków graficznych (tablice ze znakami – dz dostaje kartoniki i dopasowuje)
o Nakładanki o różnych układach przestrzennych
2.4.2. Ćwiczenia na materiale literowym
a) Wyszukiwanie takich samych liter i ich segregowanie (wśród liter na kartonikach, w tekście, kilka wypisanych liter na kartonikach)
b) Lepienie z plasteliny lub układanie liter z drutu
c) Utrwalanie kształtu i położenia liter („poprzewracane” litery należy wpisać prawidłowo do tabelki, segregowanie liter na kartonikach – duże, małe, drukowane, pisane, odgadywanie litery na podstawie ruchów patykiem)
d) Wyszukiwanie takich samych sylab i ich segregowanie (jak w pkt. a)
e) Krzyżówka sylabowa
f) Wyszukiwanie takich samych wyrazów i ich odpoznawanie w tekście
g) Odpoznawanie wyrazów (na tablicy) uprzednio eksponowanych
h) Loteryjka wyrazowa (dziecko otrzymuje tablice z wypisanymi wyrazami. Na jednej tablicy znajduje się 6 wyrazów – 3 i 4- sylabowe. Te same wyrazy otrzymuje na małych kartonikach, którymi przykrywa wyszukane wyrazy na tablicy.)
i) Podobieństwo między wyrazami (Dziecko otrzymuje kartoniki z wyrazami czteroliterowymi. Na każdym kartoniku dwa wyrazy są podobne i jeden różny. Wskazuje wyrazy podobne.)
j) Segregowanie wyrazów (Dziecko otrzymuje serie wyrazów ułożonych ze względu na podobieństwo graficzne liter. Każdy wyraz napisany jest na osobnym kartoniku. Pokazujemy dz literę np.. z alfabetu ruchomego lub narysowaną na tablicy i polecamy poszukać wyrazów z tą litera.)
Tabela 2. Zaburzenia percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej
Umiejętności, w których odzwierciedla się występowanie zaburzeń
Symptomy zaburzeń percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej
Pisanie
Trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu. W początkach nauki trudności z zapamiętaniem kształtu liter mylenie liter podobnych (a-o, a-ą, e-c, s-ę, l-t, m-n, u-w). Mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej (p-g, b-d) lub poziomej (w-m, n-u, d-g). Pomijanie drobnych elementów graficznych (kreseczki, „ogonki” ę-ą). Odwracanie kolejności liter w wyrazach np. zamiast pan-nap, wór-rów. Litery wybiegające poza linie, nierówne, rozchwiane. Za duże lub za małe odstępy między literami. Tempo pisania wolne. Błędy typowo ortograficzne wynikające z gorszej pamięci wzrokowej, stąd nieraz w jednym zdaniu prawidłowa i błędna forma zapisu tego samego wyrazu. Pisanie w niewłaściwych liniach.
Czytanie
W początkach nauki trudności w kojarzeniu dźwięku z odpowiednim znakiem graficznym. Mylenie liter i wyrazów o podobieństwie graficznym (piłka-pałka). Odpoznawanie napisów po cechach przypadkowych (obrazki, układ strony), częste pisanie „na pamięć”, zgadywanie. Przestawianie i opuszczanie liter a nawet całych wyrazów. Bardzo wolne tempo czytania i niechęć do czytania zwłaszcza głośnego, czytanie nierytmiczne. Rozumienie przeczytanej treści utrudnione ze względu na koncentrowanie się na technicznej stronie czytania. „Gubienie się” w tekście przez opuszczanie lub powtarzanie całego tekstu. Jakość czytania zależna bardzo od wielkości i wyrazistości druku. Szybko występuje zmęczenie.
Rysowanie
Trudności w rysowaniu i odwzorowywaniu kształtów geometrycznych zwłaszcza z pamięci i wg wzoru. Rysunki ubogie o prymitywnych uproszczeniach. Mają uproszczoną, schematyczną formę, pozbawione są szczegółów. Zakłócone stosunki przestrzenne oraz proporcje elementów. Trudności w rozplanowywaniu, trudności w rozumieniu stosunków przestrzennych na obrazku. Kłopoty z poprawnym odtwarzaniem wzorów w układankach i mozaikach.
Trudności występujące w innych przedmiotach szkolnych
Trudności w nauce geografii (wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie, orientacja w stronach świata itp.), geometrii (wynikające z kłopotów w różnicowaniu kształtów geometrycznych, zakłóconej orientacji i wyobraźni przestrzennej np. nad, pod, przed, obok, za przy, na lewo, na prawo). Trudności w nauce j. rosyjskiego – nowe znaki pisarskie, mylenie liter o podobnym kształcie i tych, które w j. polskim i języku rosyjskim mają ten sam obraz graficzny, a inne brzmienie (m, y, u, b). Zeszyty obfitujące w poprawy błędów, dużo skreśleń, poprawek.
Opóźnienie rozwoju analizy i syntezy wzrokowej może występować na tle ogólnie opóźnionego rozwoju psychoruchowego, albo jako fragmentaryczne zaburzenie procesów orientacyjnych, przy dobrym poziomie intelektualnym.
aliensda30