Polszczyzna nam PORADNIK J�ZYKOWY DLA KA�DEGO pod redakcj� JERZEGO PODRACKIEGO 111.11 Tomasz Bereda Maria Dolacka i Halina Marsza�ek � Jerzy Podracki Anna Strza�kowska Ma�gorzata Wodiczko Wydawnictwo MEDIUM SPIS TRE�CI Wst�p (J. Podracki) ................................ 9 ROZDZIA� PIERWSZY Troch� teorii (Jerzy Podracki) J�zyk i jego funkcje .............................. 11 Funkcja komunikatywna (14) Funkcja ekspresywna (14) Funkcja impresywna (15) Funkcja poetycka (15) Funkcja symboliczna (16) Co to jest b��d j�zykowy? . .......................... 16 Czy wszyscy i wsz�dzie m�wimy jednakowo? .............. 20 ROZDZIA� DRUGI Jak wymawiamy wyrazy? (Tomasz Bereda) Kilka uwag wst�pnych ............................ 25 W poszukiwaniu zasad poprawnej wymowy ................. 25 Jeszcze par� informacji ............................ 26 K�opoty z g�oskami nosowymi ........................ 27 Wymowa � i � ................................. 27 Wymowa po��cze� typu on, om przed sp�g�oskami szczelinowymi ..... 29 Tajemnicza g�oska r) .............................. 30 Wymowa niekt�rych sp�g�osek ...................... 30 G czy g', kcT.yk'7 ............................... 30 Czy rozr�niamy w wymowie ch i h? ..................... 31 � potrzebne i niepotrzebne .......................... 32 Trudne po��czenia g�osek .......................... 32 Wymowa wyraz�w typu biologia, priorytet .................. 32 Wymowa grup samog�oskowych typu ea, au, ai ............... 33 Przyimki rozszerzone o dodatkowe e ..................... 34 Sp�g�oska d�wi�czna czy bezd�wi�czna ................. 35 Wyrazy typu ofensywa, striptizerka ..................... 35 W po sp�g�osce bezd�wi�cznej ........................ 36 Upodobnienia mi�dzywyrazowe sp�g�osek ................. 36 Inne upodobnienia .............................. 37 Grupy trz, drz i d� ............................... 38 Z przed sp�g�oskami mi�kkimi oraz przed sz, z, cz ............. 39 O uproszczeniach ............................... 39 Przyrostki -wski, -uistwo ........................... 40 Jak wymawia� wyrazy siad�, ziarnko itp.? .................. 40 Uproszczenia grup sp�g�oskowych w liczebnikach ............. 41 Wp�yw wymowy gwarowej ......................... 41 Nie zawsze na przedostatniej sylabie (czyli o akcencie) ........ 42 Akcent wyraz�w typu czytali�my, pisa�bym, osiemset ........... 42 Formy pierwszej i drugiej osoby liozby mnogiej czasu przesz�ego (widzieli�my, widzieli�cie) (42) Formy trybu warunkowego (42) Liczebniki typu czterysta, pi��set (43) Wyrazy z przyciskiem na trzeciej sylabie od ko�ca ............. 43 Wyrazy zapo�yczone zako�czane na -ika, -yka (43) Wyrazy pochodzenia obcego zako�czone na -ik, -yk (43) Inne wyrazy pochodzenia obcego (44) Wyrazy z akcentem na ostatniej sylabie ................... 44 Akcent chwiejny . . /............................ 45 Wyrazy nie maj�ce samodzielnego akcentu ................. 45 Akcent na pierwszeir�ylabie ......................... 46 Akcent obcych nazw w�asnych oraz innych nie spolszczonych wyraz�w i wyra�e� .... i .............................. 47 Wymowa nazw obcych ............................ 48 Trudno�ci w przej�ciu wymowy oryginalnej ................. 48 Odmiana nazwisk obcych a ich wymowa .................. 50 Spolszczanie niekt�rych obcych nazw w�asnych .............. 51 ROZDZIA� TRZECI Z fleksj� na ty (Maria Dolacka) J�zyk polski - trudny nie tylko dla cudzoziemc�w .......... Nazywam si�... ................................ Dwa s�owa o przedstawianiu si� ....................... Mam na imi� Hugo .............................. 57 Odmiana polskich imion - k�opoty z mianownikiem i wo�aczem ..... 58 Trudniejsze formy polskich nazwisk m�czyzn ............... 59 Nazwiska zako�czone na samog�osk� -a ................. 59 Nazwiska zako�czone na samog�osk� -e ................. 59 Nazwiska zako�czone na samog�osk� -o ................. 60 Nazwiska zako�czone na samog�osk� -i (-y)................ 61 Nazwiska zako�czone na sp�g�osk� ................... 62 Nazwiska wielocz�onowe .......................... 63 Trudniejsze formy polskich nazwisk kobiet ................. 63 Nazwiska �e�skie w postaci m�skiej ................... 63 Nazwiska zako�czone na -owa, -�wna, -ina (-yna), -anka ........ 64 Nazwiska typu Zimny ........................... 65 Nazwiska dwucz�onowe .......................... 66 Czy odmienia� imiona i nazwiska cudzoziemc�w? ............. 66 Mieszkam w... ................................. 70 Polskie nazwy miejscowe s� odmienne .................... 70 W Jaros�awiu, w Karczewie, w Go�dapi ................... 71 W Limanowej, w Cz�stochowie, w Charzykowach .............. 73 W Zakopanem ................................. 74 W Bia�ej Podlaskiej, w Bia�ymstoku ..................... 75 Czy odmienia� obce nazwy miejscowe? .................... 75 Kt�r� ko�c�wk� wybra� w dope�niaczu? ................... 76 Wyraz znany, ale jak go odmienia�? .................... 77 Rzeczowniki .................................. 77 Rzeczowniki odmienne i nieodmienne ................... 77 Rzeczowniki o niepe�nej odmianie ..................... 79 Trudniejsze formy przypadkowe ...................... 82 Mianownik liczby pojedynczej (82) Dope�niacz liczby pojedynczej (83) Celownik liczby pojedynczej (84) Biernik liczby pojedynczej (85) Miejscownik liczby pojedynczej (85) Wo�acz liczby pojedynczej (86) Mianownik liczby mnogiej (86) Dope�niacz liczby mnogiej (87) Biernik liczby mnogiej (90) Narz�dnik liczby mnogiej (90) K�opotliwe rzeczowniki ............................ 91 Cudzys��w (91) Statua (91) Rzeczpospolita (92) Procent (92) Wolt, gram i inne (93) Manna (93) S�dzia i hrabia (94) Oka, ucha, oczy, uszy i r�ce (94) Mieszcznin (95) Przyjaciel (96) Bu�garski lew (96) Przymiotniki .................................. 96 Liczebniki ................................... 98 Pi��, dziesi�� ................................. 98 Pi�ty, dziesi�ty .............................. 100 Pi�cioro, dziesi�cioro ........................... 101 Ma�o, du�o ................................. 103 P�l, pi�� dziesi�tych ............................ 104 Zaimki ./.................................. 104 Mi czy/mnie? ............................... 104 Go czyje? ................................. 105 Je czy ich? ................................. 106 Te /�yto? ................................. 107 Te/czy t�? ................................. 107 Ka�de? .../............................... 108 Osobowe formy czasownik�w ........................ 108 Lubiej� i rozumiej� ............................ 109 Ss� czy ssdj�? ............................... 109 Wzi��e� ciy wzi�le�? ............................ 110 Znikn�t/kzy znikt? ............................. 111 Pielita^zy p�tla? ............................. 112 Szlam, szed�em... ............................. 112 �piewajmy i ta�czyjmy .......................... 113 / J ROZDZIA� CZWARTY Skomplikowane konstrukcje sk�adniowe (Jerzy Podracki) Liczebniki polskie, czyli o wyrazach, z kt�rymi nikt nie mo�e sobie poradzi� ...... 7 .......................... 115 Daty .........../.......................... 123 To wydaje si� by� niepoprawne ...................... 125 Niesforne przyimki ../............................ 127 Kariera przyimka dla f ............................ 128 Jad� na miasto czy da miasta? ........................ 130 Nie piszemy na adrejs, nie dzwonimy na numer\ .............. 133 Jak pytamy o cen�y .............................. 134 Okolo po�udnia i oaolo stu z�otych ...................... 134 Przed laty, ale sprzed lat ........................... 135 Czasowniki z r�nymi przyimkami ..................... 136 Przyimki wt�rne ............................... 140 Id�c przez most, wiatr zerwa� mi czapk� ................. 142 Czy �atwo ��czy� zdania? .......................... 147 Co z zaimkiem co? ............................... 147 Co z zaimkiem kt�ry? ............................. 148 Kiedy kt�ry, kiedy gdzie? ........................... 150 Kiedy kt�ry, kiedy jaki? ........................... 151 Co ze sp�jnikiem a? .............................. 152 Jak sobie radzi� ze sp�jnikami podwojonymi? ................ 153 Cz�stki �e�my, �eby�cie, co�my itp. ..................... 155 ROZDZIA� PI�TY Swawole s�owotw�rcze (Anna Strzafkowska) Czy wiemy, co to jest s�owotw�rstwo? .................. 157 Kr�tka kotara paliwowa ........................... 158 Osi�gi techniczne ............................... 161 Jak tytu�owa� kobiet�? ........................... 162 Tylnie siedzenie ................................ 165 Zaspakaja�, wlancza� i inne k�opoty ................... 165 Wzmo�ona ogl�dalno�� ........................... 168 Stopniowanie przymiotnik�w - najostatniejsze wiadomo�ci ..... 169 Budapeszte�ski czy budapeszta�ski, zabrski czy zabrza�ski? .... 170 ROZDZIA� SZ�STY St�wa, s�owa, s�owa... (Halina Marszatek) S�ownictwo tworzywem j�zyka ...................... 173 Dlaczego s�owa p�ataj� nam figle? .................... 176 Wybieramy s�owa .............................. 177 Czy znamy s�owa? .............................. 177 Co lepsze - mie� w�sy czy posiada� brod�? ................ 179 Mie�-posiada� ............................. 179 Twierdzi� - stwierdzi� .......................... 180 Liczba - ilo�� ............................... 182 Przez - poprzez .............................. 182 Czy mo�na oszcz�dnie szafowa�? ...................... 183 Tworzymy nowe s�owa ........................... 185 Umakijowa� czy umalowa�? ........................ 185 S�owa zmieniaj� znaczenie ....................... 187 Architekt .................................. 188 Autor .................................... 188 Dyrygent .................................. 189 Kondycja .................................. 189 Generacja ................................. 190 Wyraz obcy - czy zawsze potrzebny? .................. 190 Inflancja czy inflacja? ............................ 192 Czy duet to dublet? .............
igogo