Jeszcze w latach 60 tych uważano, że noworodki mają ograniczone możliwości komunikowania się bądź w ogóle nie potrafią komunikować się z innymi,a takowe zdolności nabywają w granicach 1 roku życia. Przekonanie owo zostało zniesione w latach 70tych, po przeprowadzeniu badań, których efektem była świadomość wagi wczesnej komunikacji w rozwoju niemowlęcia. Badania te wykazały jak ważne jest dla rozwoju dziecka osiągnięcie i utrwalenie zdrowych zasad komunikacji i wzajemnych kontaktów z dorosłymi.
Do czynności rozwijających kontakt możemy zaliczyć karmienie, przewijanie czy kąpanie. Dziecko po pewnym czasie stosowania tych samych, znanych już przez siebie rytuałów, zaczyna wykazywać inicjatywę dialogu. Będąc blisko siebie dorosły i dziecko uczą się odczytywać język swoich ciał oraz dostosowywać się do rytmu czynności lub odpoczynku.
Najwrażliwszy kanał sensoryczny to skóra, dlatego dotyk jest szczególnie ważny dla naszego rozwoju. Doświadczenie dotyku jest pierwszym wrażeniem, jakiego doznajemy. Tak, więc jeśli dziecko jest trzymane lekko, blisko ciała to pozwala mu na ufne traktowanie otaczającego świata oraz na odczuwanie pewności siebie. Oparte na wczesnym kontakcie fizycznym potwierdzenie emocjonalne jest bazą dla dobrego rozwoju podstawowych ludzkich związków i komunikacji.
Komunikacja miedzy dzieckiem a opiekunem powstaje poprzez kontakt cielesny. Rozwija się wtedy fizyczny dialog, w którym oboje partnerzy uczestniczą, Wartym zauważenia jest fakt, iż kontakt o nie tylko dotyk, ale także ruch, w jaki wprawiamy niemowlę przy opiece nad nim ruch ten pobudza jego zainteresowanie i sprawia mu przyjemność. Badania wykazały, iż dzieci głaskane i noszone przez swoje matki są szczęśliwsze, bardziej aktywne i komunikatywne niż te, u których kontakt fizyczny był ograniczony.
Badania wykazały, iż istnieje ścisły związek pomiędzy kontaktem fizycznym we wczesnym dzieciństwie a poczuciem własnej wartości i pewności siebie. Pozytywny obraz siebie zachęca do odkrywania świata, a brak pewności siebie powoduje, iż dziecko do wszystkiego podchodzi z rezerwa jest zamknięte i podejrzliwe w stosunku do innych. Rezultatem może być problem w komunikowaniu się z innymi.
Po porównaniu dzieci z różnych środowisk udowodniono, że te, które w kontakcie fizycznym czuły się akceptowane, rozwijały zaufanie do innych i wiarę w siebie.
W niektórych przypadkach zdarza się, iż komunikacja jest zaburzona. Dzieje się tak np. w momencie, kiedy dziecko reaguje inaczej niż tego oczekuje dorosły. Powoduje to, że często niezauważane zostaje to, co dziecko chciało przekazać i doprowadza to w konsekwencji do wzajemnego niezrozumienia.
W badaniach efekt ten został określony, jako "mismatch", czyli wywołanie niepewności i poczucia dystansu miedzy dorosłym a dzieckiem. Dobrym przykładem tutaj są dzieci niewidome, które nie zdradzają swoją mimiką twarzy żadnych informacji o sobie. Dziecko niewidome używa ruchów całego ciała do komunikowania się i jeśli te jego unikalne sygnały nie zostaną zrozumiane powstaje właśnie "mismatch" - zaburzona jest pozytywna komunikacja.
Czasem pomimo tego dziecko przełamuje ograniczenia i zmusza opiekuna do zmiany centrum jego uwagi do uwzględnienia swojej odpowiedzi. Jeśli dziecko nie otrzymuje odpowiedzi przez dłuższy czas, w wielu sytuacjach zamyka się w sobie i reaguje agresją na osoby chcące się z nim komunikować.
Wiele programów edukacyjnych do komunikacji z osobami ze znaczną i głęboką trudnością w uczeniu opiera się na zasadzie. że należy dostarczyć dużo stymulacji sensorycznej i interpersonalnej a "reszta zrobi się sama". Jest to trudne do zrozumienia w przypadku wewnętrznego braku przekonania o tym, że robimy coś konstruktywnego.
Do pozytywnego rozwoju komunikacji i kontaktu powinniśmy wybrać program stawiający na jakość a nie ilość interakcji. Musimy, więc wybrać tzw. "złoty środek " uwzględniający zarówno potrzeby nasze jak i partnera.
Rolą opiekuna we wczesnym rozwoju dziecka jest budowanie "rusztowania" wokół niego, tak żeby było ono skuteczne. Należy, więc pamiętać o tym by było płynne i dostosowane do potrzeb dziecka. Jako opiekun musimy dawać wsparcie i dostosowywać je do zmian zachodzących w rozwoju podopiecznego. Aby to osiągnąć musimy uwzględnić następujące komponenty:
· wybór pierwszoplanowej osoby - ten, kto będzie odpowiadał za interakcje musi mieć czas, odpowiednie zdolności i motywacje do działania. Ważne jest ustalenie z iloma partnerami podopieczny będzie pracował w ciągu dnia i kto jaka rolę będzie pełnił
· ilość częstość aktywności - jak wiele sytuacji przewidujemy do nawiązania interakcji oraz jak często będziemy je powtarzać i ile będą trwać
· otoczenie fizyczne - dzieci szybko łączą zdarzenia z miejscem, więc należy starannie wybrać miejsce do przeprowadzenia sesji. Warto też przemyśleć, jakie przedmioty mogłyby nam pomóc w pracy z dzieckiem
· granice czasowe - jeśli chcemy by partner rozpoznał sytuację i uczestniczył w zajęciach musimy być pewni, że potrafi on rozróżnić poszczególne aktywności, które mu prezentujemy.
Autorem Programu "Dotyk i Komunikacja" jest Christopher Knill. W swym podejściu, popartym wieloletnimi doświadczeniami w pracy terapeutycznej z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o głęboko ograniczonych zdolnościach ekspresji, czy braku kontaktu z otoczeniem, uzasadnił znaczenie użycia dotyku w rozwoju świadomości interpersonalnej, wrażliwości, oraz komunikacji. Ch. Knill adresuje swój Program głównie dla rodziców dzieci upośledzonych umysłowo, autystycznych, pasywnych i wrogo reagujących na otoczenie, dla osób z defektami sensorycznymi i fizycznymi, ale i dla tych wszystkich, którzy mają małe, zdrowe dzieci.
W podręczniku Knilla opisane i zilustrowane są sposoby, dzięki którym regularne i wrażliwe stosowanie dotyku, już od chwili urodzenia dziecka, może przyczynić się do pozytywnego rozwoju kontaktu i komunikacji. A w przypadku wybranych przez autora osób, z którymi wcześniej niemożliwa była realizacja jakiegokolwiek programu, podane są konkretne obserwacje z sesji i warunki, dzięki którym udało się pozytywny kontakt nawiązać i podtrzymać. Do Programu załączona jest kaseta magnetofonowa, zawierająca specjalnie skomponowaną muzykę (dźwięki tworzące tony, harmonię i rytm, połączone w różny sposób, ze zróżnicowaniem głośności i tempa). Oprawa muzyczna (5 części, trwa ok. 23 minut) jest wspaniałym uzupełnieniem Programu, tworzy atmosferę intymności i bezpieczeństwa, służy relaksacji, a w innych częściach zachęca do inicjatywy i interakcji.
Programy proponowane przez państwo Knillów stanowią ramy, dzięki którym może się rozwijać kontakt społeczny u dziecka, ruch i zabawa. Mogą one również stanowić bazę wyjściową dla rozwoju rozumienia i używania języka.
Podstawowym założeniem jest stwierdzenie, że rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystania wiedzy o sobie. Zależy on od sposobu, w jaki ludzie zaznajamiają się ze swoim ciałem i uczą się jak go używać. Niektórzy mają trudności w doświadczaniu, nabywaniu i organizowaniu podstawowych informacji o sobie. Ich interakcja ze środowiskiem staje się ograniczona i w rezultacie mogą oni wykształcić zaburzony obraz swojego ciała. Może im zabraknąć kontroli nad ruchami i mogą napotykać na poważne problemy w komunikacji. To wszystko bywa przyczyną ogólnego poczucia braku bezpieczeństwa i zaburzeń emocjonalnych, które z kolei hamują możliwości normalnego rozwoju.
Dziecku pomaga to, że terapeuta używa głosu, śpiewa lub mówi, wyraźnie akompaniuje każdej aktywności.
Żadna przewidziana programem aktywność nie powinna być wykonywana mechanicznie, jego brak świadomości ciała ulega utrwaleniu.
Terapeuta powinien być świadomy skutków własnego sposobu podejścia do dziecka -szczególnie skutków używania kontaktu fizycznego i głosu. Program zakłada wzrost dziecięcej inicjatywy i nie czyni dziecka zależnym od dorosłego. Wiodącą cechą jest tu wrażliwość terapeuty jego zdolność do wykorzystania przedstawionego materiału.
Programy mogą być skutecznie stosowane do pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego i z różnymi rodzajami niepełnosprawności fizycznej.
W pracy z osobami mającymi trudności w komunikacji nasza świadomość sposobu wykorzystywania repertuaru zachowań ekspresyjnych staje się sprawą najważniejszą dla rozwoju dobrego kontaktu i komunikacji.
Ważne narządzie zdobywania i utrzymywania uwagi. Dzięki odpowiedniemu użyciu głośności, tempa, pauz, rytmu i tonu możemy uspokoić lub pobudzić partnera, wzmocnić artykulację naszego partnera i ruchy jego ciała.
Jeśli partner widzi, powinniśmy być świadomi ekspresji naszej twarzy. W pracy z ludźmi, którzy mają zaburzenia komunikacji, łatwo jest zapomnieć, że to my powinniśmy proponować kontakt wzrokowy ( nie naciskając przy tym). Wyraz naszej twarzy powinien być wyraźny i jednoznaczny. Ważne jest używanie zróżnicowania i kontrastów, by adekwatnie ukazać mu nasze emocje i ciepło.
Ruchy, które są powolne i rytmiczne, redukują pobudzenie, natomiast gwałtowne i nierytmiczne powodują jego wzrost. Pozycja leżąca mniej sprzyja aktywności niż stojąca czy siedząca. Tak więc zarówno nasza pozycja i ruchy, jak i ruchy naszego partnera wpływają na jakość kontaktu.
Nasze ręce są podstawowym źródłem kontaktu, nawet mówimy o człowieku, że ma dobre albo złe ręce. Sposób, w jaki dotykamy - powinien być przekonujący i precyzyjny a nie mechaniczny lub bezmyślny. Podając dłonie powinniśmy przekazywać pozytywne nastawienie i poczucie bezpieczeństwa. Jeśli jesteśmy znów zbyt delikatni możemy uzyskać efekt zmieszania a w rezultacie leki i napięcie.
Muzyka ma ważne właściwości, których doświadczamy regularnie w naszym życiu codziennym. Szybko uczymy się łączyć muzykę ze specyficznymi zdarzeniami i różnymi okresami naszego życia. Różna muzyka działa w różny sposób. Podstawową cechą muzyki jest to, że jej właściwości mają wpływ na wszystkich ludzi niezależnie od ich wieku i poziomu rozwoju oraz od umiejętności komunikacji.
· Kołysanie
· Wymachiwanie rękoma
· Pocieranie dłoni
· Klaskanie
· Głaskanie głowy
· Głaskanie brzucha
· Relaksacja
· Zginanie i rozprostowywanie rąk
· Zaciskanie i otwieranie dłoni
· Ruchy palców
· Głaskanie policzków
· Głaskanie łokci
· Przewracanie się (padanie)
Cel: dostarczenie dziecku poczucia bezpieczeństwa i stworzenia podstaw do komunikacji. Celem jest pomoc dziecku w doświadczeniu jego ciała i budowanie zaufania do terapeuty. Aktywność ta jest warunkiem by kolejne były dla dziecka znaczące i pozytywne.
Wykonanie: zależy od poziomu rozwoju dziecka, jego potrzeb, umiejętności fizycznych i stopnia kooperacji. Pozycja, w której kołyszemy się z dzieckiem wspólnie, zależy od tego, w jakim stopniu będziesz chciało przejąć inicjatywę oraz od ilości wsparcia, które potrzebuje dziecko. Można np.
1. usiąść przed dzieckiem i mocno opleść je rękami wokół pleców. Pozwala to na kontrolę nad ruchami dziecka.
2. usiąść z tyłu - jeśli dziecko jest zbyt wiotkie, uniemożliwia to jednak nawiązanie kontaktu wzrokowego. Można np. wykorzystać do pomocy duże lustro.
Należy przystosować się do naturalnego rytmu dziecka i nie zmuszać go do podporządkowania się rytmowi muzyki na taśmie.
Cel: wyrobienie u dziecka aktywnej świadomości rąk i ramion w sytuacji interakcji. Rozwój świadomości pojęcia RĘKA.
Wykonanie: pokaż najpierw dziecku aktywność na " sobie". Potem trzymaj jego dłoń lub wspieraj jego rękę w łokciu i wymachuj nią po dużym kole. Następnie wymachuj dwoma rękoma: regularne ruchy symetryczne, asymetryczne i krzyżując je w połowie drogi. Ruch nie może być nigdy mechaniczny!!! (wysoko , nisko, do przodu, do tyłu). Mów głośno do dziecka o tym, co jest aktualnie wykonywane. Po pewnym czasie spróbuj czy dziecko może wykonywać ćwiczenia bez podtrzymywania jego rąk.
Cel: Zachęcanie dziecka do " powiązania" w różny sposób swoich rąk z własny ciałem podczas wprowadzania pojęć: zginanie, wyprostowywanie rąk.
Wykonanie: zginanie i rozprostowywanie rąk w różnych kierunkach ( najpierw jednej ręki, potem obu razem). Dziecko powinno doświadczyć, jakie ruchy pomagają mu ocenić odległość. Jeśli to konieczne trzymaj dziecko pod łokciami.
POCIERANIE DŁONI
Cel: Zwrócenie uwagi dziecka na jego dłonie i dłonie innych ludzi. Rozwój świadomego pojęcia dłoń.
Wykonanie: jeśli to możliwe to usiądź przed dzieckiem, weź jego dłoń i pocieraj ją własną ręką podczas słuchania muzyki. Potem weź obie dłonie i pocieraj je o siebie. Podczas muzyki powtarzaj słowa; " Głaszczemy dłonie". Opowiedz mu także o swoich dłoniach.
Cel: Zwracanie uwagi na ruch chwytania i wypuszczania przedmiotów dzięki zaciskaniu i otwieraniu rąk.
Wykonanie: Podczas wykonywania tej aktywności użyj najpierw jednej ręki a następnie obu rak razem. Złóż dziecka palce w pięść i obserwuj czy może otworzyć dłoń. Jeśli dziecko jest pasywne wykonaj ta czynność razem z nim.
Cel: Rozwój świadomości palców i kontroli nad nimi.
Wykonanie: zginaj i rozprostowuj jeden palec przez pewien czas oraz masuj koniuszki palców. Dotykaj kciuka opuszką jednego palca, potem innymi. Wykonuj palcami ruchy okrężne. Dotykaj palcami swojej ręki i tymi samymi palcami ręki dziecka. Zamknij pięść i wyprostuj na pewien czas jeden palec.
Cel: poznanie wzajemnych relacji różnych części ciała. W programie powinny być uwzględnione dodatkowe aktywności dotyczące poznania całej twarzy ( oczu, ust, uszu, zębów, języka) Można np. stanąć przed lustrem i wskazywać palcem różne części twarzy dziecka.
Wykonanie: Jeśli to możliwe to usiądź przed dzieckiem. Demonstruj wykonanie aktywności najpierw na własnym ciele. Głaszcz jego skórę a nie ubranie. Jeśli dziecko jest pasywne, weź jego ręce i głaszcz nimi odpowiednie części jego i swojego ciała. Policzki głaszcz delikatnie a brzuch trochę silniej.
Cel: utrwalenie relacji zaufania pomiędzy terapeuta a dzieckiem. Doskonalenie odczuwania ciężaru ciała i równowagi, rozwój reagowania na odwracalność dwóch aktywności: padanie/ podpieranie się.
Wykonanie: usiądź lub uklęknij z przodu lub z tyłu dziecka. Trzymaj je za ramiona i poruszaj nimi na boki, do tylu i do przodu. Na początku trzymaj dziecko mocno przytulone do siebie i przewracaj się z nim ostrożnie na bok. Możesz trzymać jego nadgarstki i podpierać jego ramiona, gdy wspólnie wywracacie się.
Cel: Wyciszenie organizmu.
Wykonanie: Podejdź łagodnie do dziecka i powiedz" Teraz będziemy odpoczywać". Połóż się obok niego. Gdy muzyka relaksująca kończy się, a na taśmie pojawia się dźwięk sygnalizujący koniec tej aktywności i całego programu. Schowaj razem z dzieckiem matę.
· Głaskanie ud
· Głaskanie kolan
· Głaskanie palców u nóg
· Wiosłowanie
· Pocieranie stóp
· Poruszanie palcami u nóg
· Poruszanie nogami
· Leżenie na plecach
· Obracanie się z pleców na bok
· Obracanie się z pleców na brzuch
Cel: Dostarczenie dziecku doświadczenia jego ciała jako jedności. Budowanie zaufania między dzieckiem a nauczycielem
Wykonanie: Przed rozpoczęciem należy zapoznać się z Programem 1. Po zapoznaniu można wprowadzać różne rodzaje kołysania
Cel: Rozwój świadomości ciała i zdolności koordynacji ruchu. Podczas klaskania i głaskania używamy instrumentów do prezentacji różnych części ciała. Słuchając muzyki dziecko uczy się odróżniać części ciała, które będzie głaskać. Stopniowe kierowanie na niższe części ciała dziecka
Wykonanie: Prowadzący siada przed dziecko, które wymaga wsparcia z przodu. Siadamy z nogami skrzyżowanymi lub zgiętymi. Wykonujemy wszystkie aktywności wraz z dzieckiem. Pomagamy dziecku w głaskaniu brzucha, ud, kolan itd. Należy wyraźnie mówić, co się wydarzy dalej, Obserwacja dziecka, czy jest już zdolne do samodzielnego uczestnictwa w ćwiczeniach
Cel: Uświadomienie znaczenia równowagi. Poprawa napięcia mięśni palców i bioder.
Wykonanie: Siadamy naprzeciwko dziecka, trzymamy jego dłonie (lub nadgarstki) i "wiosłujemy" do tyłu i przodu. Staramy się skłonić dziecko do wykazania największej inicjatywy i aktywności. Wykonujemy ruchy: przyciągania bioder z nogami wyciągniętymi do przodu, oraz wyginanie się do tyłu i do przodu (tak bardzo jak to możliwe)
Cel: Uświadomienie pojęcia STOPA. Uświadomienie znaczenia dotyku i wrażliwości podeszwy stóp, wykorzystanie ruchu kostek,
Wykonanie: Siadamy przed dzieckiem by utrzymywać kontakt wzrokowy. Mówimy mu, co robimy i kierujemy jego uwagę na stopy, Można trzymać dziecko za kostki i pocierać stopy. Rozwijając aktywność mówimy, aby dziecko samo pocierało swoje stopy. Nie zmuszamy dziecka do tej aktywności, lecz samodzielnie stymulujemy stopy w różny sposób. Jeżeli u dziecka nie zanikł odruch podeszwowy, skonsultuj się z rehabilitantem.
Cel: Uczenie świadomości palców, oraz rozwój ich siły i kontroli nad nimi. Rozwój równowagi. Kształtowanie prawidłowego chodzenie. Tworzenie atmosfery przyjemnej zabawy
Wykonanie: Dmuchając na palce pomagamy dziecku zginać i prostować palce. Masowanie jednego palca. Podnoszenie z podłogi palcami stóp małych przedmiotów (np. kredka).
Cel: Rozwój zdolności do celowego i niezależnego używania obu stóp. Rozwój mięśni nóg i żołądka.
Wykonanie: Dziecko leży na plecach, chwytamy za kostki i zginamy i prostujemy nogi w rytm muzyki. Wykonujemy ćwiczenia samodzielnie i sprawdzamy czy dziecko potrafi nas naśladować. Wykonanie ćwiczenia w pozycji siedzącej z podpartymi dłońmi.
Cel: Uświadomienie pojęcia PLECY. Kształtowanie poczucia bezpieczeństwa w pozycji leżącej.
Wykonanie: Zachęcamy dziecko do położenia się na plecach, można położyć głowę dziecka na swoje kolana lub poduszkę. Nie zmuszamy do wykonania aktywności.
Cel: Zapoznanie z pojęciem PLECY i BOK. Ćwiczenie relaksacji i uwagi,. Rozwijanie ruchów obrotowych kręgosłupa (podstawa dobrego chodzenia). Ćwiczenie wstępne do nauki obrotów całkowitych.
Wykonanie: Klękamy za dzieckiem i łagodnie popychamy je na bok, aby umieścić jego jedną nogę na drugiej (wykonujemy ćwiczenie z lewej i prawej strony). Jeżeli to pozycja trudna dla dziecka, układamy go na bok i łagodnie pomagamy obrócić się na plecy.
Cel: Wprowadzenie świadomości BRZUCHA, oraz przodu ciała w relacji do podłogi.
Wykonanie: Opowiadamy dziecku o leżenie na brzuchu a następnie sprawdzamy czy dziecko jest zdolne, do samodzielnego wykonania tego ćwiczenia. Poprzez dotyk zwracamy dziecku uwagę na brzuch i jeśli to konieczne pomagamy wykonać obrót (należy pamiętać o położeniu jednej nogi na drugiej i podparciu pleców. Zachęcamy dziecko do wykonywania ruchów obrotowych,. Zapobiegamy siadaniu między leżeniem na plecach i leżeniem na brzuchu.
Cel: Stworzenie atmosfery bezpieczeństwa. Dziecko rozpoznając melodię "do odpoczynku" wie, że sekwencja aktywności się kończy
Wykonanie: Pozwalamy na wybór dowolnej pozycji do odpoczynku. Po odpoczynku odsłuchujemy sygnaturkę, która zamyka cały Program.
· Leżenie na brzuchu
· Obracanie się z brzucha na plecy
· Czołganie się na brzuchu
· Raczkowanie
· Klęczenie i spacerowanie na kolanach
· &#...
AGARR