Ortografia-niezbędnik.pdf

Na naukę (czytaj: powtórkę) nigdy nie jest za późno...

Ą, Ę, EM, EN, OM, ON

Litery ą, ę piszemy głównie w wyrazach rodzimych, np.: dąb, ząb, ręka. Podobna

pisownię stosujemy w wyrazach zapożyczonych, jeśli zostały one mocno

przyswojone przez język polski, ląd, kolęda, pędzel.

Przed f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch piszemy zgodnie z wymową - ą, ę. ( gęś, wąsy,

brązowy ).

Nizgodnie z wymową piszemy ą, ę przed p, b, t, d, k, g, c, dz, cz, dż, ć, dź (kąpać,

tęcza, kępa). Podobnnie pisemy przed ł, l w zakończeniu form czasu przeszłego,

np.: wziął. Również niezgodne z wymową piszemy ę w takich formach: imię, cielę,

się, matkę, idę.

Grupy: om, em, on, en piszemy w wyrazach zapożyczonych, jeszcze niezupełnie

przyswojownych. Zgodnie z wymową piszemy om, em przed p, b, np.: bomba,

plomba. Tę samą ortografię stosuje sie przed t, d, c, cz, k, g, np.: konto, koncert,

renta, Konto.

NIEZGODNIE z wymową piszemy om, em, on, en przed f, w, s, z, sz, ch, np:

komfort, benzyna, sensacja.

W wyrazach rodzimych on, en piszemy przed przyrostkami -ka, -ko ( okienka, słonko

Końcówka ą wystepuje w bierniku i narzędniiiku liczby pojedynczej przymiotników,

imiesłowów, liczebników i zaimków rodzaju żeńskiego oraz w narzędniku liczby

pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiiego ( nową, starą, piłką, książką ). Wyjątki:

Biernik zaimka ta kończy się na ę ( tę rękę ).

Koncówka om jest charakterystyczna dla celownika liczby mnogiej wszystkich

rzeczowników: książkom, ludziom, meblom.

J - I

J na początku wyrazów pisze się zgodnie z wymową w połączeniach: ja, je, jo, jó,

ju, ję (jezioro, Józef, jutro).

W tych samych połączeniach piszemy też j po samogłoskach ( zając ) i samo j ( kraj,

bajka ).

W żadnej z wymienionych pozycji nie piszemy ji ! Zawsze tylko i ( choćby

wymowa sugerowała ji ), np.: igła, ile, nadziei, szyi, moi, twoi, swoi, stoi, stoimy.

Po c, z, s piszemy i gdy słyszymy ć, ś, ź, np.: siano, ziarno.

Po c, z, s piszemy j gdy słyszymy cj, sj, zj, np.: poezja, Rosja. Wyjątki: cyjanek,

Syjam, Syjon.

Po innych (poza c, z, s ) spółgłoskami piszemy stale i (biały, wiosło, Dania, koisk,

monarchia).

Wyjątki: j piszemy po przedrostkach: nad-, ob-, od-, pod-, przed-, w-, oraz po zd-

(nadjechać, wjazd, zdjęcie). Jedynym wyjątkiem od reguły jest słowo: obiad.

Rzeczowniki zakończone na -ja po spółgłosce mają w dopełniaczu, celowniku i

miejscowniku liczby pojedynczej zakończenie -ji ( poezji, Azji, Rosji ).

Rzeczowniki zakończone na -ia mają w tych przypadkach zakończenie -ii lub -i.

Zależnie od tego, czy są wyrazami rodzimymi czy zapożyczonymi. Po p, b, f, w, m:

zapożyczone -ii (Arabii), rodzime -i (głębi). Po n poprzedzonym samogłoską:

zapożyczone -ii (Danii), rodzime -i (Trzebini). Po n poprzedzonym spółgłoską:

zapożyczone -ii (Kalifornii), rodzime -i (mleczarni).

Wyrazy zapożyczone kończące się na -ia, po t, d, r, l, k, g, ch piszemy przez -ii

(partii, monarchii, sympatii).

Dopełniacz liczby mnogiej tych rzeczowników = dopełniacz liczby pojedynczej (tych

poezji/tej poezji).

Ł, ĄŁ, ŁSZY, WSZY

Zakończenie czasu przeszłego -ł niezależnie czu je słyszymy, czy też nie (wszedł,

wziął, płynął).

W imiesłowach piszemy: po spółgłoskach zawsze zakończenie -łszy (niezależnie od

wymowy), (usiadłszy, upiekłszy), natomiast po spółgłoskach zawsze -wszy

(ujrzawszy, dodawszy, kupieszy).

WIELKIE i MAŁE LITERY.

Piszemy wielka literą:

- na początku wypowiedzeń, z racji znaczenia wyrazów, ze względów

grzecznosciowych i uczuciowych;

- imiona własne ludzi, zwierząt, drzew, bogów, tworów mitologicznych (Pegaz);

- przydomki, przezwiska i pseudonimy ludzi;

- nazwy mieszkańców części świata, krajów, prowincji, członków narodów, ras i

szczepów; (Żyd - narodowość, żyd - wyznawca religii);

- nazwy dynastyczne ( Jagiellonowie ),

- nazwy świąt i dni świątecznych ( Wigilia, Nowy Rok ),

- wszystkie, z wyjątkiem spójników i przyimków, słowa w tytułach gazet i czasopism,

- jednowyrazowe tytuł utworów literackich, dzieł sztuki itp. Gdy mają one więcej

wyrazów tylko pierwszy piszemy wielka literą ( Straszny dwór ). Wyjątki: Stary

Testament, Nowy Testament,

- jednowyrazowe nazwy geograficzne, topograficzne,

- przymiotniki określające strony świata w nazwach państw, kontynentów, mórz, gór

(Tatry Zachodnie ),

- nazwy własne państw,

- jednowyrazowe nazwy dzielnic, ulic, placów, ogrodów. W wielowyrazowych piszemy

wielka literą te wyrazy, które ściśle wchodzą w skład nazwy.: Stare Miasto, Ogród

Saski, ale ulica Kościuszki, plac Bankowy,

- tytuły urzędów, władz, zakładów, instytucji, organizacji - poza przyimkami,

spójnikami, słowami pomocniczymi typu imienia.

- nazwy orderów i odznaczeń.

Piszemy małą literą :

- nazwy dni, miesięcy, okresów,

- nazwy okresów, epok i prądów kulturalnych,

- nazwy modlitw, obrzędów i tańców,

- tytuły i godności, nazwy członków organizacji, partii, stowarzyszeń,

- nazwy stron świata i okręgów administracyjnych.

RAZEM czy OSOBNO ?

NIE odzielnie pisze się:

- z czasownikami ( nie biegam ), wyjątki: niedomagać, niedowidzieć, nienawidzieć,

niepokoić, niewolić;

- z wyrazami o znaczeniu czasownikowym ( nie potrzeba );

- przed nie dającymi się wyprowadzić z przymiotników przysłówkami ( nie dziś, nie

tylko, nie zawsze ), wyjątki: niezbyt, nieraz;

- przed wyrażeniami używanymi w roli orzeczenia ( Nie wstyd kąpać się często. ),

wyjątek: niepodobna;

- przed przymiotnikami i rzeczownikami w roli orzeczników ( To nie wróg, kto wyciąga

rękę. );

- z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym ( nie lepszy, nie

gorszy );

- z zaimkami ( nie ty, nie twój ), wyjątki: niecoś, niejaki, niektórzy, nieswój;

- z liczebnikami ( nie jeden, nie dwa, nie trzy ), wyjątki: niejeden = wielu, niewiele,

nieraz = często;

- z imiesłowami kończącymi się na -ąc, -wszy, - łszy ( nie mogąc );

- z imiesłowami kończącymi się na -ący, -ny, -ty, jeżeli odnoszą się do aktualnej

czynności ( nie myślący ), wyjątki: niegaszone, niechcący.

NIE pisze się łącznie:

- z rzeczownikami ( nieprzyjaciel, niezgoda ),

- z przymiotnikami w stopniu równym ( niedobry, nieładny, niegrzeczny ),

- z przysłówkami pochodzenia przymiotnikowego ( niedużo, nieładni, niedobrze ),

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: