JADWIGA IZDEBSKA - Rodzina, dziecko, telewizja.pdf - wychowanie - aguusia_m20

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Jadwiga Izdebska

Rodzina dziecko telewizja

Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji

Trans Humana

Wydawnictwo Uniwersyteckie

Białystok 1996

Recenzja naukowa:

prof. dr hab. Anna Przecławska prof. dr hab. Edmund Trempała

Projekt graficzny okładki: Wojciech Siwak

Skład komputerowy programem TEX Alicja Jaroszewicz

Redakcja techniczna: Wojciech Siwak

D Copyright by

Jadwiga Izdebska

Copyriglri by

Trans Humana

Wydawnictwo Uniwersyteckie

przy Stowarzyszeniu Absolwentów i Pracowników

Wydziału Pedagogiki i Psychologii

Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku

IS-328 Białystok, ul Świerkowa 20.

tel. (085) 42-24-87 w.132, tel./fax.: 42-23-IO

Białystok 1995

Wszystkie prawa zastrzeżone All rights rcscrved

No part of this publication covcrcd by the copyright hereon

may bc reproduccd in any form without the penmssion of the publishcr

ISBN 83-86696-13-3

Książka finansowana przez Wydział Pedagogiki i Psychologii

I filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku

SPIS TREŚCI

Wstęp ...........................................................5

I. Środowisko rozwojowe dziecka - jako poszerzająca się poprzez mass media przestrzeń

życiowa

1. Edukacja równoległa (nieszkolna), jej miejsce i rola w życiu dzieci

................................................... 7

2. Dziecko w świecie wielu mediów .. .. .. ........................ 13

3. Dzieciństwo telewizyjne współczesnych dzieci ................17

II. Telewizja - jako droga pośredniego oddziaływania na dziecko w rodzinie

1. Telewizja w życiu dziecka - przegląd badań ... . . .. .. ... . . . . .. 21

2. Poznawanie i przyswajanie kultury przez dziecko ............40

3. Telewizja w rodzinie ........ .. ... .. ......... ...................45

III. Teoretyczne i metodologiczne podstawy badań

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

1. Uzasadnienie przedmiotu badań ..............................52

2. Rodzina - podstawowe środowisko wychowawcze kulturowe, swoista wspólnota ludzi . ....

.. ..... .. .. ..... ...... 55

3. Wychowanie rodzinne ......................................... 65

4. Rodzinny odbiór telewizji .....................................69

5. Problematyka badawcza . .... ..................................75

6. Procedura badań: metody, techniki, dobór próby badawczej

......................................................80

IV. Rodzinno - domowy odbiór programów telewizyjnych

1. Zakres i charakter rodzinno - domowych kontaktów telewizyjnych

...................................................89

2. Udział rodziców w organizowaniu rodzinno - domowego odbioru telewizji

.............................................12a

I h nk 1 tlt'I'I1I)ItIJK, Sp. z o.o., Białystok, ul. Składowa 9

V. Telewizja - jako czynnik wspomagający proces wychowania dziecka w rodzinie

1. Miejsce i funkcje wychowawcze telewizji w życiu dziecka

........................................................ 145

2. Inicjująca i inspirująca rola telewizji w wychowaniu rodzinnym

.................................................... 170

3. Telewizja integrująca rodzinę . ........... ......... .... ..... ..181

4. Kompensacyjna rola telewizji w rodzinie . .... .. ..... .. .. ... 200

VI. Telewizja zagrażająca i utrudniająca proces wychowania dziecka w rodzinie

1. Telewizja dezorganizująca i zakłócająca organizację dnia dziecka i rodziców ..... .. ... ..

........... ......... .. .....212

2. Przejawy ujemnego oddziaływania telewizji na dziecko .... 216

3. Telewizja dezintegrująca rodzinę ............................ 231

4. Telewizja wyręczająca rodziców w procesie wychowania dziecka . .. . . . . . . . .. .. .. .. . . . . .

. . . . . . . . . . . .. ... .. . 237

VII. Pedagogiczne aspekty funkcjonowania telewizji w rodzinie - podsumowanie i

propozycje

1. Podsumowanie wyników badań ..............................247

2. Postulaty i propozycje dotyczące roli telewizji w wychowaniu rodzinnym dziecka

.......................... . 272

Udział rodziców w organizowaniu rodzinno - domowego

odbioru telewizji ........................................... 272

Pedagogiczne zasady funkcjonowania telewizji . . . . . . . . . . . l7f)

Rola szkoły w przygotowywaniu dzieci do aktywneł;<r

i selektywnego korzystania z telewizji i innych

mass mediów ................................ .... ... . . . . . . . 2tś:3

:3. Problemy do dalszych badań . .. ....... .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Bibliografia ...................................................289

Summary ..................................................... .301

WSTĘP

Dziecko od najmłodszych lat rozwija się pod wpływem oddziaływania różnych grup

społecznych, instytucji, czynników tworzących pozaszkolne środowisko jego życia. W tym

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

środowisku odbywa się edukacja dziecka, nieszkolna, zwana równoległą, obejmująca

oddziaływania zamierzone, planowe jak też samorzutne, okazjonalne. Dzięki oddziaływaniom

środowiskowym dziecko ma możliwość poznawania nieznanych mu faktów, zjawisk

dotyczących różnych dziedzin życia społecznego, nauki, techniki, kultury.

Istotne miejsce w tym procesie zajmuje telewizja. W ostatnich latach Htaje się ona środkiem

przekazu stale zmieniającym się z powodu nowej technologii, nowych systemów produkcji i

dystrybucji. Również w życiu dziecka i rodziny miejsce telewizji ulega dzisiaj wyraźnym

przemianom, przestaje być ona podstawowym źródłem informacji i rozrywki, a staje się

jednym z wielu elektronicznych środków przekazu. Coraz więcej rodzin ma możliwość

oglądania programów emitowanych przez telewizję krajową, publiczna ale również prywatna

lokalna telewizję satelitarna kasety video.

Telewizja zawładnęła życiem bardzo wielu dzieci i ich rodziców, podporządkowała sobie

rozkład ich zajęć w ciągu dnia, burząc niejednokrotnie jego strukturę, przyciągając i

zatrzymując codziennie na wiele godzin członków rodziny przed telewizorem.

Coraz częściej dzieciństwo współcześnie żyjących dzieci określane bywa mianem dzieciństwa

telewizyjnego, ponieważ wyznaczane i kształtowane jest ono przez codzienne, wielogodzinne

ogl~danie przez nich telewizji, a także przez funkcje, jakie pełni w ich życiu. Daje ona

dzieciom szansę Iroznawania świata ukazywanego na szklanym ekranie, przyswajania

wieełzy o nim, ale także, co wydaje się istotne dla kształtu tego dzieciństwa, unzc·yt,niczenia

w olbrzymim, światowym procesie socjokulturowym.

f)dbiór telewizji przez dziecko rozpoczyna się w domu rodzinnym i t,rwn przez cały okres

jego dzieciństwa i młodości. Telewizja, jako intey,n"Inr,. część życia rodzinnego, towarzyszy

stale rodzicom i ich dzieciom w c~liwilawch odpoczynku, relaksu i podczas zajęć domowych,

co nie może p>z«Hl;vwać bez określonych skutków dla jej odbiorców.

Inl,cresujące więc i ważne z punktu wid2enia pedagogicznego staje się pc>zn,rnie na drodze

badań empirycznych zagadnień związanych z funkrjonow:ł.nie telewizji w rodzinie.

Wskazanie na możliwości pozyskanin..jej w wychow:r.niu rodzinnym staje się niezbędne,

szczególnie dzisiaj, kiedy

rodzina nękana jest różnymi zagrożeniami natury ekonomicznej, społecznej, wychowawczej,

ale także wobec słabnącej, na skutek m.in. rozwoju środków masowego przekazu, pozycji

szkoły jako podstawowego źródła informacji dla dzieci.

Dotychczasowe badania, prowadzone w ramach pedagogiki społecznej, nie odpowiedziały

jednak na wiele pytań dotyczących telewizji w rodzinie i w życiu dzieci w młodszym wieku

szkolnym, podejmowane były bowiem sporadycznie. Brak jest przede wszystkim badań, które

by kompleksowo ujmowały funkcjonowanie telewizji w rodzinach, pokazywały miejsce i

rolę, jaki spełnia ona w wychowaniu rodzinnym.

Celem tej pracy jest uchwycenie relacji zachodzących między rodzicami i dziećmi podczas

wspólnego, rodzinno - domowego odbioru telewizji i na tym tle pokazanie roli, jaką pełni ona

w rodzinie.

Praca jest próbą poszukiwania odpowiedzi na pytania: jak funkcjonuje telewizja w rodzinach

zróżnicowanych społecznie i kulturowo, czy i w jakim zakresie wspomaga ona wychowanie

rodzinne oraz jakie stwarza zagrożenia dla rodziny. Odpowiedzi na postawione pytania

poszukuję w dotychczasowym dorobku empirycznym i refleksji teoretycznej oraz w

badaniach własnych. Oba te podejścia dopełniają się nawzajem i umożliwiają mi weryfikację

przyjętych w pracy założeń.

Konstrukcję logiczno - merytoryczną pracy tworzy siedem rozdziałów. Dwa pierwsze

wskazuje kierunki i zakres zainteresowań teoretycznych i empirycznych badaczy zajmujących

się problematyką telewizji w życiu dzieci i rodziny. Rozdział trzeci zawiera teoretyczne i

metodologiczne przesłanki podjętych przeze mnie badań. Wyjaśniam tu w oparciu o

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

piśmiennictwo naukowe podstawowe kategorie analizy, następnie omawiam problematykę i

procedurę podjętych badań. Rozdział czwarty dotyczy rodzinno - domowego odbioru

telewizji oraz udziału rodzicciw w c~rganizowaniu tego procesu. W następnym rozdziale

(pi~tyrn) prr,c·dstawiam wyniki badań na temat możliwości pozyskania telewii,ji w ~>rocesie

wychowania rodzinnego poprzez analizę funkcji, jakie spe·łni;r ona w życiu dziecka oraz jej

roli w rodzinie. Rozdział szósty pracy wakazuje na zagroźenia, jakie telewizja stwarza

rodzinie. Ornawiarrmickture przejawy ujemnego oddziaływania telewizji na dziecko i na

funkcjonowanie wychowawcze rodziny, wskazując na dezorganizację rycia rodzinnego,

dezintegrację rociziny, "zastępowanie" przez telewizję rodziców w wypełnianiu przez nich

wielu funkcji opiekuńczo - wychowawczych. W zakończeniu pracy formułuję wnioski

wynikające z analizy wyników badań. Ta część pracy zawiera nnwrrieź zasady

funkcjonowania telewizji w rodzinie, a także pewne sugestie i propozycje dotyczące roli, jaką

rodzina i szkoła spełniać powinny yr'l,y~(u~<)WIIjąc dzieci do selektywnego, aktywnego

odbioru telewizji.

I. Środowisko rozwojowe dziecka - jako poszerzająca się poprzez mass media przestrzeń

życiowa

1. Edukacja równoległa (nieszkolna), jej miejsce i rola w życiu dziecka

Współczesne wychowanie dzieci na całym niemal świecie staje się problemem bardzo

złożonym, wykraczającym poza tradycyjny (r)ystem oddziaływań instytucji szkolnych i

pozaszkolnych, a jego przebieg i skuteczność zależy od wielu, zróżnicowanych i

zmieniających się uwarunkowań społecznych, politycznych, kulturalnych, ekonomicznych

zachodzących zarówno w mikro jak też w makro(r)trukturach społecznychl.

Dziecko od najmłodszych lat znajduje się w kręgu różnego rodzaju oddziaływań, które

podejmowane s~ przez najbliższe mu asoby, również grupy, wspólnoty społeczne, instytucje.

Cała bowiem przestrzeń życiowa, która otacza dziecko, jest bezo zróżni~owana w swej

strukturze i sile oddziaływania, tworząc, jak pisze ~:. Trempała, swoiste środowisko

edukacyjne2. Obejmuje ono trzy

r Na ten temat w pracach: Z. Kwieciński (red.): Forum Oświatowe 1/94. Poznań-Toruń 1994;

Z. Kwieciński: Socjopatologia edukacji. Warszawa 1992; F. Adamski: Pluralizm w kulturze

polskiej. Kraków 1988; Z. Kwieciński: Nieobecne dyskursy. 'Toruń 1993; J. Brzez'W ski i L.

Witkowski: Edukacja wobec zmiany społecznej. Toruń 1994; T. Lewowicki: Przemiany

oświaty. Warszawa 1994; St. Kawula: Rozdroże I ~xnnse wychowania. Olsztyn 1986; Z.

Kwieciński: Pedagogika i edukacja wobec wyxwnnia kryzysu i gwałtownej zmiany

społecznej. (w:) Ku pedagogice pogranicza: Red. 1. Kwieciński i L. Witkowski. Toruń 1990;

B. Suchodolski (red.) Alternatywna pedar gupika humanistyczna. Wrocław 1990; J. W.

Botkin, M. Elmandjra, M. Malitza: Uczyć eis bez granic. Warszawa 1982; H. To~er (red.):

Lesrning for Tomorrow. The Role of thc FLture in Education. New York 1974; J.

Szczepański: Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty. Warszawa 1989.

~ l;. 'I~empała: Szkoła a edukacja równoległa (nieszkolna). Poglądy, doświadcxenin,

propor.ycje. Flydgoszcz 1993; także R. Wroczyński: Edukacja permanentna. Warszawa 19t;3.

mlrrrznr.y anul<>wiskowe życia dziecka: 1) rodzinę i inne grupy nieform~rlnr·

(r~swi~·snicre, s~siedzkie) stanowiące sferę bezpośrednich odrl~.j,rlywu.ri; l) instytucje

lokalne (np. kino, dom kultury, świetlica) im~piryj;~.cąc oddziaływania również

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

bezpośrednie, ale o charakterxw (mrma.lnyrn, instytucjonalnym oraz 3) instytucje

ponadlokalne

Przede wszystkim środki masowego przekazu, tworzące układ oddziaływań pośrednich3.

W miarę dorastania dziecka rozszerza się kryg oddziaływań wychowawczych. Najpierw jest

to rodzina, która rozpoczyna długi proces przygotowania dzieci do życia poprzez

kształtowanie określonych ról społecznych, systemu wartości, norm postępowania i

niezależnie od swoich możliwości i warunków materialnych, kulturalnych, statusu

społecznego, zaspokaja przede wszystkim potrzeby emocjonalne dziecka, potrzeby

bezpieczeństwa i przynależności do określonych osób czy określonych wspólnot społecznych.

Stopniowo, wraz z rozwojem dziecka, środowisko jego życia ulega rozszerzeniu4, stale

powiększa się ilość i zakres oddziałujących bezpośrednio lub w sposób pośredni grup i

instytucji pozarodzinnych (grupa rówieśnicza, s~siedzka oraz liczne instytucje wychowania

pozaszkolnego)5. Wywieraj one określone zmiany w osobowości dziecka poprzez działania o

bardzo różnym charakterze: nieformalnym, nieinstytucjonalnym, niezamierzonym, jak też

formalnym, obligatoryjnym, instytucjonalnym, zamierzonym.

Słusznie podkreśla się, że badając wpływy wychowawcze na jednostkę należy poszukiwać ich

nie tylko w instytucjach szkolnych, kulturalno - oświatowych, opiekuńczych, ale także w tych

działaniach środowiskowych, których efekty wychowawcze s~ ubocznym, niezamierzonym,

przypadkowym rezultatem tych cJzia.łaris.

3A. Kłoskowska wyodrębnia trzy podstawowe układy kultury, w rnmac;h których ma miejsce

wychowanie dzieci i młodzieży. Szeroko na tc·n f.crnnt. w prnonclr: A. Kłoskowska:

Społeczne ramy kultury. Warszawa 1992; Socjologii kull.ur;y. Wnrszawa 1981.

4Szeroko na ten temat w pracach: St. Kowalski, S. Wnwryniuk: Doskonalenie

funkcjonowania systemu wychowawczego w środowisku. Sl.mliu Pedagogiczne. T. XLVII,

Wrocław 1984; R. Miller; Socjalizacja - wyohownnic - pychoterapia. Warszawa 1981; A.

Gurycka: Struktura i dynamika procesu wychowania. Warszawa 1979.

SKlasyfikacja środowisk i instytucji wychowawczych w pracach: E. Trempała: Wyc~lwwanie

równoległe w polskim systemie edukacyjnym. Bydgoszcz 1984; E. Trempała: I~;cłukacja

nieszkołna (równoległa w warunkach przemian w Polsce. Bydgoszcz 1984; K. ł'rrecławski:

Instytucje wychowawcze w wielkim mieście. Warszawa 1971; R. Wronzyopki: Pedagogika

społeczna. Warszawa 1974; A. Kamiński: Funkcje pedagogiki spoIc~~v.urj. Warszawa 1972.

''Np. I~i. Zuaniecki, E. Trempała, St. Kowalski.

Wpływów tych nie można nie doceniać, ze względu na szeroki zn, kreci i skuteczność ich

oddziaływania na dziecko'.

Wpływy wielu środowiskowych grup i instytucji są często m wiele bardziej znaczące w życiu

dziecka niż systematyczne, wielolat,nie, sformalizowane oddziaływania szkolne. Dlatego też

istotni tc~lę - pisze A. Przecławska "(...) powinny odgrywać kontakty wychowawcze mniej

sformalizowane, nie ograniczone ścisłymi prograth~.mi edukacyjnymi, zostawiające więcej

miejsca na spontanicztłt~~ć zarówno wychowawcy, jak i wychowanka"8. Takie możliwoąci,

jak się wydaje, tkwij w oddziaływaniach głównie społeczności I~kalnej. Posiada ona bowiem

- zdaniem E. Trempały - "wielki potencjał wychowawczy dzięki swym instytucjom, swej

strukturze społecznej i administracyjnej, swym kręgom kulturowym, a brzy sprzyjających

warunkach może być szkoły postaw obywatelskich i ogólnoludzkich, zbiorowym edukatorem

jednostek i grup ludzkich"9.

W tej pozaszkolnej przestrzeni życia dziecka, cugle poszerzającej i wzbogacającej się o nowe

formy oddziaływań, tkwij więc możliwości kształtowania jego pogl~dów i postaw, rozwijania

zainteresowań i gromadzenia doświadczeń.

Oddziaływania różnych środowisk pozaszkolnych na dzieci, ich charakter, zakres, treść, s~

jednak bardzo zróżnicowane. To zróżnieowanie wynika ze specyfiki funkcjonowania

poszczególnych grup społecznych, instytucji i placówek wychowawczych, ich struktury

JADWIGA IZDEBSKA - Rodzina, dziecko, telewizja.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: