PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH
Egz. 8 czerwca godz. 10.00
Dyżur wt. 12-14 czw. 11-13 pok.326
Wprowadzenie do psychologii różnic indywidualnych
Po co zajmować się różnicami indywidualnymi? Zostały wyodrębnione z psych osobowości
· Widzimy tylko część różnic międzyludzkich, ponieważ żyjemy we wspólnym środowisku, którego wpływ zmniejsza różnice, otaczają nas również osoby podobne do nas
· Ludzie wybierają sobie niszę środowiskową, odpowiadające warunki życia, towarzystwo
· Nie jesteśmy wstanie określić jak duża jest różnica pomiędzy ludźmi
· Co wynika z róznic indywidualnych
· Duże znaczenie dla życia społecznego – wskazanie że ludzie nie są równi
· Przyczny różnic indywidualnych – wpływ czynników genetycznych ( stałe i niezmienne)
„Każdy człowiek jest po pewnym względem,
a) Jak wszyscy ludzie
b) jak niektórzy inni ludzie
c) Jak nikt poza nim”
Kuckhohn i Murray
Źródła psychologii RI
Immanuel Kant a po nim Wilhelm Wundt (1887) – opis typologii temperamentu Hipokratesa-Galena odwołując się do formalnej charakterystyki zachowań (melancholik, flegmatyk, choleryk i sangwinik) podejście jakościowe
James McKeen Cattell (1890) – wprowadził pojęcia „test umysłowy” stosując w stworzonym przez siebie labratorium baterię dziesięciu testów (proste reakcje psychomotoryczne) do pomiru inteligencji
Whiliam Stern opublikował w 1900 roku książkę p.t. Uber Psychologie der Individuellen differenzen – początek psychologii RI jako dyscypliny psychologicznej
XX w pojawienie się koncepcji konstytucjonalnych temperamentu –związek między budową ciała a temperamentem (zakazanie rozmnażania się osób chorych psychicznie, zabijanie chorych psychicznie)
Charles Spearman w 1904 roku wprowadził pojecie inteligencji ogólnj (g) stosując wprowadzoną przez siebie analizę czynnikową, czynnik specyficzny (s)
Alferd Binet i Theophil Simon w 1905 roku opracował pierwszą skalę inteligencji
Gerar Heymans i Enno Wiersma (pierwsza dekada XX wieku) stosując po raz pierwszy metode kwestionrisza wyodrebnili 3 cehy temperamentu: emocjonalnosć, aktywność, funkcję pierwotną/wtórną (intensywność i czas trwania reakcji), pierwotne-krótkie i intensywne, wtórne-narastają wolno ale długo się utrzymują(odpowiednik - perseweratywność) (podejscie psychometryczne)
Iwan Pawłow na początku XX w wprowadził do badań nad temperamentem psów metodą laboratoryjną: podstawowe cechy układu nerwowego jako podstawa fizjologiczna temeramentu ( badanie nad uczeniem się) zakładał że układ nerwowy można opisać za pomocą tych podstawowych właściwości, typ układu nerwowego odzwierciedla rodzaj temperamentu
W 1984 powstała pierwsza w Polsce Katedra Psychologii Rożnic Indywidualnych na UW założona przez Jana Strelaua
Problematyka różnic odnosi się tradycyjnie do osobowości i zdolnosci
Pojecie RI
Róznice indywidualne to zjawisko polegające na tym, że jednostki należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem wszystkich porównywalnych charakterystyk fizycznych i psychicznych. (wg Strealau 200) Obok różnic międzyosobniczych występują też różnice wewnątrzosobnicze ( różne systemy w układzie nerwowym mogą funkcjonować w odmienny sposób).
Zakres zmienności populacyjnej (krzywa Gaussa)
· Podziała dychotomiczny mamy albo nie mamy danej cechy
· Wszyscy mamy takie same cechy ale w róznym natężeniu!
Inne rodzje różnic indywidualnych
· Międzypłciowe
· Międzygrupowe
· Międzyrasowe
Przedmiot psychologii RI
Względnie stałe RI obejmujące takie dziedziny jak:
· Inteligencja
· Zdolności specjalne
· Osobowości, w tym temperamentu
· Style poznawcze
· Determinanty RI
Obszary różnic indywidualnych
MOŻLIWOŚCI PREFERENCJE
Zdolności Ogólne nastawienia
Zainteresowania i zamiłowania
Style działania
Temperament Style poznawcze
Obszary powiązane z PRI
· Genetyka zachowania
· Psychometria
· Diagnoza psychologiczna
· Psychologia twórczości
· Paradygmat badawczy PRI ma zastosowanie praktyczne w każdej dzidzinie, wkótrej interesują nas RI i to, co z nich wynkia (dla wiedzy i praktyki)
Wykład II
Wybrane kategorie służące do opisu różnic indywidualnych
· TYP – kategoria klasyfikacyjna
· CECHA – najbardziej dyskusyjna kategoria; niezmienna dyspozycja albo względnie stała tendencja do określonych zachowań w powtarzalnych sytuacjach adekwatnych do tych zachowań
· WYMIAR – Pojęcie służące podkreśleniu, że jednostki zajmują określone miejsce na osi reprezentującej nasilenie danej cechy i że możliwe jest jej zmierzenie
· CZYNNIK – wyodrebniona w rezultacie analizy czynnikowej zmienna skorelowana ze zmiennymi eksperymentalnymi i wyjaśniająca część zależnosci statystycznych pomiedzy tymi zmiennymi
· STYL – sposób przebiegu procesu, czynności lub działania
Pojęcie typu wg Williama Sterna
Typ – „dominująca dyspozycja psychiczna bądź psychofizyczna, która przysługuje dajacej się wyróżnić na jej podstawie grupie ludzi, przy czym jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielic od innych grup”.
Granice między typami nie zawsze są wyraźnie widoczne
Charakterystyki specyficzne dla kategorii typu
· Typ stanowi kategorię klasyfikacyjną
· Typ stoi na pograniczu tego co ogólne i i ndywidualne
· Pojęcie typu obejmuje względnie stałe cechy psychiczne, fizjologiczne bądż anatomiczne (konstytuvjonalne, podział na podstwie budowy ciała)
· Granice między typami są płynne
· Pojęcie typu obejmuje przede wszystim cechy zespoły dominujące
Koncepcja biegunowa
· Podstawą wyróżnienia typu są ekstremalne wartości cech
· Jeden biegun różni się od drugiego natężeniem cechy, np. ekstrawertyk – introwertyk
Koncepcja modalna
· Podział na więcej niż dwa typy na podstawie częstości występowania określonych chech, np.: introwertyk, ambiwertyk, ekstrawertyk
Koncepcja szufladkowa (jakościowe) i wymiarowa (ilosciowe)
· Podstawa wyróżnienia typu w ujeciu szufladkowymy – zespół charakterystyk jakosciowo odrebnych dla poszczególnych typów np. sangwinik, choleryk fagmatyk melancholik
· Ujęcie wymiarowe wynikało z krytyki koncepcji szufladkowej, która dziei ludzi na typy, podczas gdy różniece mają charakter ciągły, nie skokowy
Pojęcie cechy wg Gordona Allporta
· Cecha to struktura neurpsychiczna [o właściwościach motywacyjnych –WO] mająca zdolność dostarczenia wielu bodźców funkconanie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowania różńoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjcnego
· Obok cechy, która jest predyspozycją do reagowanie w okreśony sposób, wspólną dla wszystkich ludzi, wyodrębnił on tzw. Dyspozycję osobista, kótrą zdefinował tak samo jak pojęcie cechy. Dało to początek dwóm zasadniczym podejściom do osobowości – uniwersalnemu (nomotetycznemu) i indywidulanemu (idiograficznemu).
Współczesne poglądy na czynniki regulujące zachowanie.
„Problem cechy” – Problem człowiek-sytuacja
· Odzwierciedlenie w zachowaniu wpływu czynników wewnętrznyhc, jak i zmiennych sytuacji
· Stałość zachowanie jest zróżnicowana pomiędzy jednostkami (rola wymagań środowiskowych)
· Rola różnic indywidualnych szczególnie w sytuacjach mniej określonych (otwartych), brak stałości wymagań środowiskowych, zachowujemy się tak jak sądzimy że powinno się zachować
· Większa lub mniejsza stałość czasowa i międzysytuacyjna tłumaczona jest cechami osobowości
Krytyka pojęcia cehca (Walter Mischel)
· Średnia korelacja między różnicami behawioralnyi wskaźnikami cechy osobowości ( takiej jak uczciwość, impulsywność, zależność emocjonalna) - w zakresie między 0,10 a 0,20
· Korelacje między kwestionariuszami osobowości służącymi pomiarowi danej cechy a zachowaniem (wskaźnikiem tej cechy) rzadko przekracza wielkość 0,20, a prawie nigdy 0,30
· Specyficzność reagowania. Ograniczona przewidywalność zachowania w oparciu o pomiar cech
· Eksperymen Kartshorna i Maya (1928-1930): uczciwość traktowana jako cecha chcarakteru przejawia się w zachowaniu w różny sposób, w zależności od sytuacji (dom, szkoła … )
· Spójność czasowa i sytuacyjna są funkcją agregacji wykonywanych pomiarów
Tabela strelau 2006 s.30 Okoliczności preferujące środow
Cecha
· Cecha – jest to względnie stała i swoista dla jednostki uogólniona tendencja do zachowania się lub reagowania w określony sposób, wyrażająca się w różnych, a zarazem spójnych z ta tendencją sytuacjach
· Cehca ma charakter latentny (ukryty)
· o cesze wniskujemy na podstawie jej przejawów
Mischel po 30 latach : cechy istnieją
Biologiczne i środowiskowe uwarunkowania RI
Francis Galton (1822-1911)
· jako pierwszy sformuował pytanie o znaczenie czynników genetycznych i środowiskowych w powstawaniu RI (geny czy środowisko?) – wywołało to burze, a spór nie jest roztrzygnięty do dziś
geny + środowisko = człowiek (składniki + przepis = ciasto)
W jaki sposób oceniamy wkład czynników genetycznych i środowiskowych w RI?
· Metoda bliźniąt – większe prawdopodobieństwo między bliźniętami MZ w porównaniu z DZ przemawia za genetyczną determinacją badanego zachowania, przy założeniu jednakowego wpływu środowiska na bliźniętach w obu grupach, podstawowa metoda badawcza
· Metoda studiów rodzinnych
· Metoda adopcyjna
· Metody oparte na technikach molekularnych
Wykład III
Metoda studiów rodzinnych
· Do ustalania czynników zaburzeń (np. uzależnienia od alkoholu), ustalanie wpływu środowiskowego i genetycznego,
· metoda wprowadzona przez Galtona, drugorzedna metoda do potwierdzenia wyników otrzymanych metodą bliźniąt lub jako metoda wyjściowa do dalszych badań
· wymaga par osób spokrewnionych biologicznie, trzy pokolenia – dzieci, rodzice, dziadkowie
· metoda służąca ocenie prawdopodobieńst fenotypowych osób o różnym stopniu pokrewieństwa genetycznego
· stosowana przez psych. Klinicznych
· dzieci bardziej podobne do matek pod względem wrażliwości emocjonalnej, a do ojców pod względem złości
Metoda adopcyjna
· metoda oceny podobieństwa fenotypowego osób, które nie są spokrewnione genetycznie, ale mają wspólne środowisko
· im ludzie dłużej ze sobą mieszkają tym bardziej się do siebie upodabniają
· matoda ta służy głównie oszacowaniu wilekości wpływu środowiska na zmienność zachowania
Pojęcie odziedziczalności (h2)
· jest to opisowa miara statystyczna – odnosząca się do całej populacji – która oznacza proporcję (procent) zmienności badanego zachowania wyjaśniony zminnością genetyczną osób należących do danej populacji
· wpływ addytywny – sumowanie się wpływu odziedziczalności po matce i ojcu (wąsko rozumiana odziedziczalność)
· wpływ genetyczny (rozumieniu szerokim) – wpływ czynników addytywnych i nieaddytywnych
· epistaza
· czynniki nieaddytywne zmniejszają podobieństwo z wyjątkiem bliźniąt jednojajowych
Odziedziczalność
Phenotype Genotype Environment
P = G + E (GxE) – interakcja pomiędzy środowiskiem a genotypem
h2 = VG/Vp = VG/ (VG+VE+V(GxE)) – Odziedziczalność w szerokim rozumieniu
Przykładowe oszacowania odziedziczalności
Zdolności ogólne 0,70
Cechy osobowości 0,50
Postawy 0,40
ADHD 0,80
Depresja 0,40
Schizofrenia 0,80 - zbyt złożone by można było jednoznacznie zdiagnozować
Alkoholizm 0,50
Zaburzenia dwubiegunowe 0,60 – dawniej maniakalno depresyjna
Zburzenia lękowe (fobie) 0,30 – podwpływe czynników środowiskowych
Determinanty RI w odniesienu do inteligencji i temperamentu
SNP: Polimorfizm pojedynczego nukleotydu
Odcinek DNA który różni się jednym i tylko jednym nukleotydem.
Allel 1:C
TGATCTTG …. TGCCGAT….TGATCAG
TGATCTTG…..TGCTGAT….TGATCAG
Allel 2 :T
RFLP : Polimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych
Polimorfizm oparty na przecinaniu DNA enzymami restrykcyjnymi ( rozpoznającymi specyficzną sekwencją nukleotydów i przecinającymi DNA w miejscu wyznaczonym przez daną sekwencję). Polimorfizmy polegają na różnicach długości fragmentów pociętych enzymami (różnicach wynikających z mutacji).
Plimorfizmy powtórzeń tandemowych:
...
candylady6996