Stosunki Państwo-Kościół w historii
Europa (chrześcijańska)
Monizm < 313 r. < Dualizm
Państwa wyznaniowe (konfesyjne)
Cezaro-papizm
313 – Edykt mediolański
380 – Edykt Teodozjusza Wlk.
476-1453 – cezaropapizm bizantyjski
754/756-1870 – Państwo Kościelne
800 – koronacja Karola Wielkiego
862 – koronacja Ottona I
325 – Synod niceiski I
392/435 – edykty nietolerancyjne
496 – chrzest Franków (Chlodwig)
988 – chrzest Rusi
1054 – Wielka Schizma Wschodnia
1415 – proces Jana Husa
1439 – Unia florencka
1534 – I akt o supremacji (Anglia)
1558 – II akt o supremacji
1699/1721 – reformy cara Piotra I
1906 – Rosja (Duma)
966 – chrzest Polski
ok. 990-992 – „Dagome iudex”
1000 – Zjazd gnieźnieński (metropolia; diecezja w: Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu)
1138-1320 – rozbicie dzielnicowe
1180 – zjazd Łęczycki (Kazimierz Sprawiedliwy)
1210-1215 – Przywilej w Borzykowie i Wolborzu
poł. XIII – proces kanonizacyjny św. Bp Stanisława
1258 – Przywilej (statut) kaliski Bolesław Pobożnego (dla Żydów)
1381 – Przywilej dla duchowieństwa (Koszycki Ludwika Węgierskiego z 1374)
1424 – Edykt wieluński (Władysław Jagiełło), przeciwko husytom
1519, 1525, 1736 – Konkordaty z Polską
1570 – Ugoda sandomierska
1573 – Konfederacja warszawska
1596 – Unia brzeska
1658 – wypędzenie arian z Polski
1791 – Konstytucja 3-Maja
1795 – III rozbiór Polski
Papocezaryzm
1059 – kanoniczny wybór Papieża
1075 – „Dictatus Papae” (spór Grzegorz VII – cesarz Henryk IV), teokracja
1122 – tzw. Konkordat wormacki (symonia, nepotyzm, nikolaizm, inwestytura)
1215 – Sobór laterański IV (papież Innocenty III)
1309-1377 – Niewola Awiniońska Papieży (Klemens V)
1414-1418 – Sobór w Konstancji
1417 – 4 artykuły praskie
1517 – 95 tez Marcina Lutra
1555 – pokój w Augsburgu
1545-1563 – sobór trydencki
1563 – dekret „Tametsi”
1598 – tzw. edykt nanteiski
1618-1648 – wojna 30-letnia
1648 – Traktat westfalski
1685 – odwołanie edyktu nanteiskiego (Ludwik XIV)
Państwa świeckie
Separacja przyjazna, obojętna
1789 – Wielka Rewolucja
Francuska
1790 – Konstytucja Cywilna Kleru
1791 – Konstytucja Francuska
1801 – Konkordat Pius VII – I konsul Napoleon Bonaparte
Niemcy – terytorializm
Austria: terezjanizm (Maria Teresa 1740-1780) i józefinizm (Józef II 1765/80-1790);
1781 – patent tolerancyjny Józefa II
1891 – „Rerum novarum” (encyklika Leona XIII)
1921 – Konstytucja z 17 marca 1921 (Polska)
1925 – Konkordat RP ze Stol. Apost.
1929 – Traktaty laterańskie (Watykan)
1933 – konkordat z III Rzeszą
Separacja wroga
1871 – Komuna Paryska
1905 – Ustawa o stosunku Państwa do Kościołów
od 1923 Mongolia
od 1945 – kraje tzw. „demokracji ludowej”: Polska (12.09.1945 – zerwanie konkordatu, 1952), Węgry (1947), Czechosłowacja (1948), Rumunia (1948), Bułgaria (1947), Jugosławia, NRD, Albania (1950; od 1967 - ateizm)
od 1949 – ChRL; od 1960 – Kuba; od 1978 Wietnam
1847-1848 – Kapitał (K. Marks), „Religia to opium dla ludu”
1917 (25 X) – Wielka Rewolucja Bolszewicka w Rosji
1918 – dekret o rozdziale Kościoła od Państwa
1936 – konstytucja ZSRR
1977 – konstytucja ZSRR
Separacja czysta
1787 (17 IX) – Konstytucja USA
1791 – I Poprawka
1630 – deklaracja prawnonaturalne
1632 – R. Williams (Rhode Island)
1776 – Konstytucja Wirginii
Separacja skoordynowana
1919 – Republika Weimarska (Niemcy)
20-lecie XX w. – Austria
1949 – Republika Federalna Niemiec
1991 – Zjednoczone Niemcy
od 1976/78 Hiszpania; od 1978 Włochy;
po 1989 r. – Polska, Węgry; Słowacja, Rosja?
1) Konstytucja z 17 marca 1921 r.
Gwarancje w wymiarze indywidualnym
Gwarancje w wymiarze instytucjonalnym
Art. 110: „Obywatele polscy, należący do mniejszości narodowościowych, wyznaniowych lub językowych, mają równe z innymi obywatelami prawo zakładania, nadzoru i zawiadywania swoim własnym kosztem zakładów dobroczynnych, religijnych i społecznych, szkół i innych zakładów wychowawczych, oraz używania w nich swobodnie swej mowy i wykonywania przepisów swej religji”.
Art. 111: „Wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania. Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach, przysługujących innym obywatelom.
Wszyscy mieszkańcy Państwa Polskiego mają prawo wolnego wyznawania zarówno publicznie jak prywatnie swej wiary i wykonywania przepisów swej religji lub obrządku, o ile to nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej”.
Art. 112: „Wolności wyznania nie wolno używać w sposób, przeciwny ustawom. Nikt nie może uchylać się od spełnienia obowiązków publicznych z powodu swoich wierzeń religijnych. Nikt nie może być zmuszony do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych, o ile nie podlega władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej”.
Art. 113: „Każdy związek religijny, uznany przez Państwo, ma prawo urządzać zbiorowe i publiczne nabożeństwa, może samodzielnie prowadzić swe sprawy wewnętrzne, może posiadać i nabywać majątek ruchomy i nieruchomy, zarządzać nim i rozporządzać, pozostaje w posiadaniu i używaniu swoich fundacji i funduszów, tudzież zakładów dla celów wyznaniowych, naukowych i dobroczynnych. Żaden związek religijny jednak nie może stawać w sprzeczności z ustawami państwa”.
Art. 114: „Wyznanie rzymsko-katolickie, będące religją przeważającej większości narodu, zajmuje w Państwa naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań.
Kościół Rzymsko-Katolicki rządzi się własnemi prawami. Stosunek Państwa do Kościoła będzie określony na podstawie układu ze Stolicą Apostolską, który podlega ratyfikacji przez Sejm”.
Konkordat Stolica Apostolska-Polska, podpisany w Rzymie dnia 10 lutego 1925 r. (Dz.U. Nr 72, poz. 501) – (27 art.)
Konstytucja z 23 kwietnia 1935 r.
Art. 2. (1) Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej.
(2) Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historji za losy Państwa.
Art. 115: „Kościoły mniejszości religijnych i inne prawnie uznane związki religijne rządzą się same własnemi ustawami, których uznania Państwo nie odmówi, o ile nie zawierają postanowień, sprzecznych z prawem.
Stosunek Państwa do tych Kościołów i wyznań będzie ustalany w drodze ustawowej po porozumieniu się z ich prawnemi reprezentacjami”.
Art. 116: „Uznanie nowego lub dotąd prawnie nieuznanego wyznania nie będzie odmówione związkom religijnym, których urządzenia, nauka i ustrój nie są przeciwne porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej”.
Prawnie uznane (ok. 42)
Prawnie nieuznane
Ustawy indywidualne (polskie)
Przepisy zaborcze
Tolerowane
Nie-tolerowane
1) Gminy wyznaniowe żydowskie (1927)
2) Wschodni Kościół Staroobrzędowy w RP, nie posiadający hierarchii duchownej – Bezpopowcy (1928)
3) Muzułmański Związek Religijny w RP (1936)
4) Karaimski Związek Religijny w RP (1936)
5) Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (1936)
6) Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (1938)
Np.: Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP (Jednota Wileńska i Warszawska);
Kościół Mariawicki;
Kościoły Ewangelicko-Unijne (Poznań, Górny Śląsk);
Kościół Ewangelicko-Luterski (Staroluterski); Bracia Morawscy (hernhuci);
Kościół Starokatolicki; Mennonici, Baptyści, itd.
Np.: Kościół Polskokatolicki w RP;
Kościół Ewangeliczno-Baptystyczny w RP;
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP;
Kościół Anglikański;
Podstawa prawna:
1) specjalne przepisy zaborcze,
2) prawo o stowarzyszeniach,
3) art. 111 i 112 Konstytucji z 1921 r.
Np.: Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP;
Badaczy Pisma Świętego;
Liberalny Kościół Katolicki
Ochrona karna wolności sumienia i wyznania: Kodeks karny z 11 lipca 1932 r.
Art. 132. § 2. Tym samym karom podlega (karze więzienia do lat 2 lub aresztu do lat 2), kto znieważa duchownego uznanego prawnie wyznania lub związku religijnego - podczas pełnienia przez nich obowiązków służby lub powołania.
Art. ...
Belchatow2