Hitlerowcy w rękach NKWD.pdf

Hitlerowcy w rękach NKWD

Po wojnie Rosjanie utworzyli na terenie Niemiec Wschodnich obozy

wzorowane na gułagach

Jedną z białych plam, jakie z historii radzieckiej strefy okupacyjnej Niemiec

Wschodnich zaczęto usuwać po upadku muru berlińskiego, było ujawnienie

istnienia tam od początku lat 50. kilkunastu zarządzanych przez NKWD obozów

internowania dla hitlerowców.

W następstwie układu poczdamskiego Sojusznicza Rada Kontroli wydała 12.01.1946 r.

zarządzenie nr 24, nakazujące przeprowadzenie denazyfikacji w strefach okupacyjnych

pokonanej Rzeszy. Władze wojskowe już przedtem na własną rękę podejmowały kroki

denazyfikacyjne. Najłagodniej w strefie amerykańskiej. Jeżeli pominąć zachodnie obozy

jenieckie, w których nierzadko panowały warunki skandaliczne (np. spanie tygodniami

pod gołym niebem), to cywilów podejrzanych o nadmierną aktywność hitlerowską nie

trzymano w strefach zachodnich latami w obozach.

Hitlerowców selekcjonowano przed komisją denazyfikacyjną. Nielicznych osądzono,

lecz wkrótce ich ułaskawiano.

Rosjanie natomiast tworzyli w swej strefie na masową skalę obozy. Formalnie po to, by

ułatwić proces denazyfikacji – oddzielić autentycznych przestępców wojennych od tych

nazistów, którym trzeba tylko zamknąć dostęp do urzędów publicznych. Przy organizacji

obozów korzystano z doświadczeń radzieckich gułagów. Częściowo powstawały one na

terenie hitlerowskich obozów koncentracyjnych, takich jak Buchenwald czy

Sachsenhausen. Jednak nie wszyscy internowani byli aktywnymi nazistami, podobnie

jak nie wszyscy aktywni naziści byli zbrodniarzami wojennymi. Publikacje, jakie o tych

obozach się ukazały (m.in. książka Jana von Flockena i Michaela Klonovsky’ego

„Stalins Lager in Deutschland 1945-1950”, „Obozy stalinowskie w Niemczech 1945-

1950”), głoszą, że z nielicznymi wyjątkami w obozach tych upychano tylko nazistowską

drobnicę. Grube ryby i tak w porę odpłynęły do stref zachodnich, licząc tam na większą

pobłażliwość.

Obok bonzów partyjnych mniejszego kalibru, policjantów, strażników obozowych,

członków już powojennego, hitlerowskiego podziemia Wehrwolf, wsadzano do obozów

głównie inteligencję hitlerowskiej administracji, adwokatów, prokuratorów, dziennikarzy,

przemysłowców, także duchownych. Paradoksalnie trafiali tam nawet ludzie z

niemieckiego ruchu oporu przeciwko Hitlerowi, w tym skazani przez sądy hitlerowskie

na śmierć, jak spiskowcy z kręgu 20 lipca (zamach na Hitlera), żeby wymienić Justusa

Delbrücka, Ulricha Freiherra von Sella czy Horsta von Einseidela. Obozy NKWD nie

ominęły nawet komunistów, np. brata późniejszego prezydenta NRD, Wilhelma Piecka,

którego zamknięto w obozie Fünfeichen, bo protestował przeciwko licznym gwałtom

żołnierzy radzieckich na kobietach niemieckich. Rosjanie usiłowali obozami

„uzdrawiać” także mieszczańską opozycję polityczną, niechętną nowym porządkom,

poskramiać krnąbrnych socjaldemokratów niemieckich czy heretycko nastawionych

komunistów. Słowem, wszystkich, którzy ośmielali się stawać w poprzek drogi modelu

radzieckiego dla wschodnich Niemiec.

Teoretycznie obozy miały mieć charakter dosłownie przejściowy, w oczekiwaniu na

rozprawę bądź zwolnienie. W praktyce jednak przytłaczająca większość zatrzymanych

siedziała tam kilka lat bez wyroku, a nawet bez wstępnego ustalenia winy. Autorzy

publikacji źródłowych o obozach NKWD nie stawiają Rosjanom zarzutu celowego

likwidowania więźniów, zabijania z premedytacją. Twierdzą natomiast, że władze

obozowe nie zabiegały, by śmiertelność w obozach redukować do minimum. Jest to

zarzut, chociaż logiczny, trudny do udowodnienia, ponieważ szczególnie w pierwszym

okresie powojennym także poza terenem obozów ludzie umierali z głodu, z

wycieńczenia czy chorób zakaźnych. Umierali z tego powodu nie tylko i nie głównie

Niemcy. Wydaje się, że wschodnioniemieccy autorzy publikacji o obozach NKWD dla

hitlerowców posuwają się za daleko w bagatelizowaniu winy internowanych, sugerując

czytelnikowi, że z punktu widzenia winy rzeczywistej, obozy te były raczej

nieporozumieniem, ponieważ poza nielicznymi wyjątkami karały nie rękę, ale ślepy

miecz.

W publikacjach książkowych o obozach dla internowanych hitlerowców, utworzonych

przez NKWD, często uderzają wzmianki, że internowany znalazł się w obozie wskutek

zadenuncjowania go przez ziomka u władz radzieckich. NKWD wystarczał nawet

anonimowy donos. W dopiero co pokonanym i gorzko doświadczonym narodzie kwitło

donosicielstwo, jakże często podszyte osobistymi porachunkami, co nie najlepiej

świadczyło o kondycji psychicznej niemieckiej społeczności.

Co gorsza, autorzy książek o obozach dla internowanych Niemców nie szczędzą także

negatywnych opinii niemieckiej administracji obozowej. Bieżące sprawy obozowe, w tym

bezpośredni kontakt z więźniami, NKWD przekazała w ręce samych Niemców.

Stanowiska kapo i podobne Rosjanie obsadzali obozową śmietanką hitlerowską,

policjantami, gestapowcami, którzy tworzyli arystokrację obozową, znęcając się

wszakże nad współziomkami w imię zyskania skromnych przywilejów obozowych.

Więzień obozu w Jamlitz wspomina: „Trzeba powiedzieć, że wielu z tych, którzy w

sposób haniebny funkcje takie sprawowali, zachowywało się wobec nas nieludzko, byle

tylko móc zapewnić sobie przywileje, takie jak chociażby podwójna racja żywnościowa”.

Inny internowany pisze, że obozowi kapo musieli przekazywać NKWD miesięcznie co

najmniej trzy donosy na współziomków. W przeciwnym wypadku uznawano ich za

nieudolnych i odsyłano w szeregi zwykłych internowanych, dobierając na ich miejsce

nowych.

Obozy były całkowicie odcięte od świata. Jakikolwiek kontakt, nawet pisemny, był

zabroniony. Do jesieni 1947 r. to samo dotyczyło dostępu do gazet, książek, pisania

listów i słuchania radia. Dopuszczano tylko grę w szachy. Internowanych nie

wyprowadzano także poza obóz do prac fizycznych. Nie tylko po, to by zataić istnienie

obozów, lecz także dla pełnej izolacji więźnia, dobicia go psychicznie kompletną

bezczynnością. W ciągu dnia nie było wolno nawet leżeć na pryczy. Od końca 1947 r.

zaczęło się łagodzenie reżimu obozowego. Można już było czytać gazety, otrzymywać

publikacje religijne (skutek nacisku kościelnego). W 1949 r. zaczęto odprawiać pierwsze

msze, pojawiły się kiełki życia kulturalnego w obozie, poprawiło się wyżywienie.

Na likwidację obozów, zakończoną całkowicie na początku 1950 r., wpłynęły zarówno

decyzje Sojuszniczej Rady Kontroli z 26.02.1948 r. o zakończeniu denazyfikacji, jak i

powstanie NRD w październiku 1949 r. Likwidacja obozów NKWD sprzyjała próbom

komunistów niemieckich, by pozyskać dla NRD także środowisko mieszczańskie.

Zabiegając o poparcie społeczeństwa, z czym na wschodzie Niemiec było krucho,

komuniści skupieni wokół przywódcy NRD, Waltera Ulbrichta, tłumaczyli Moskwie, że w

interesie NRD trzeba złagodzić kurs wobec hitlerowskich płotek.

Dla wschodnioniemieckich mediów wszakże obozy NKWD pozostawały nadal tematem

tabu. „Der Morgen”, organ wschodnioniemieckiej partii liberałów, był pierwszą gazetą w

NRD, która 24 lutego 1990 r., na pół roku przed zjednoczeniem Niemiec, zaczęła

zamieszczać informacje o losach internowanych i więźniów we wschodnioniemieckich

obozach NKWD. Publikacje „Der Morgen” skłoniły stronę radziecką do ujawnienia

obozowej faktografii. W lipcu 1990 r. Moskwa ogłosiła, że w latach 1945-1950, w

radzieckiej strefie okupacyjnej internowano 122.671 osób. Z tego 45.262 stopniowo

zwalniano, 42.889 więźniów nie przeżyło niewoli obozowej. Po likwidacji obozów 12.770

osób przewieziono w głąb ZSRR, argumentując, że popełniły one szczególne zbrodnie

przeciwko ZSRR. 6680 internowanych przeniesiono do obozów jenieckich, które

Rosjanie utrzymywali tylko na własnym terytorium państwowym, a nie w strefie

okupacyjnej. 14.202 osoby NKWD przekazało władzom NRD do rozpatrzenia ich spraw

przez sądy niemieckie. Na śmierć władze wojskowe w strefie radzieckiej skazały 756

osób, 212 więźniom udała się ucieczka z obozu.

Niemieccy autorzy książek o obozach odnieśli się do powyższej radzieckiej statystyki z

rezerwą. Np. autorzy książki „Obozy stalinowskie w Niemczech 1945-1950” szacują

łączną liczbę internowanych po wojnie Niemców na 180 tys., z czego 65 tys. poniosło

śmierć. Proponują oni podchodzić do radzieckiej dokumentacji ostrożnie, również z tego

względu, że ich zdaniem Rosjanie, szczególnie w początkowym okresie powojennym,

nie prowadzili dokładnej dokumentacji obozowej.

Kropkę nad i w dziewiczym w naszej historiografii temacie będzie można zapewne

postawić po szerokim otwarciu dawnych radzieckich archiwów.

Autor jest dziennikarzem, wieloletnim korespondentem w Niemczech

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: