Card Orson Scott - Mozaika.pdf - Galeria - jerzyperski

Orson Scott Card

Mozaika

(Przekład: Małgorzata Fiałkowska, Cezary Frąc)

Charliemu Benowi,

który potrafi latać

Wprowadzenie

Nie mogę oglądać w kinie horrorów ani filmów sensacyjnych. Próbowałem, ale nie

potrafią znieść napięcia, które temu towarzyszy. Ekran jest zbyt duży, a postacie zbyt prawdziwe.

Zawsze w końcu opuszczam kino i idę do domu.

Wiecie, jak oglądam takie filmy? W domu. W telewizji kablowej. Mały ekran telewizora

daje mi większe poczucie bezpieczeństwa. Znajduję się w znajomym otoczeniu - we własnym

domu. Kiedy napięcie rośnie, mogę zmienić kanał i oglądać po raz któryś z rzędu Dicka Van

Dyke'a albo Green Acres, lub jakąś inną kompletną szmirę z czasów, gdy kino przeżywało okres

upadku. Oglądam, dopóki nie uspokoję się na tyle, by znowu przełączyć kanał i zobaczyć, jak

potoczyła się akcja.

W taki właśnie sposób obejrzałem Obcego i Terminatora - nigdy nie widziałem ich od

początku do końca. Zdaję sobie sprawę, że moje postępowanie burzy zamysł autora filmu,

ponieważ zakłada on ściśle określoną kolejność scen. Jednak z drugiej strony, dzięki możliwości

manipulowania pilotem telewizora, moje obcowanie ze sztuką filmową staje się procesem

bardziej aktywnym - swego rodzaju obserwacją uczestniczącą. Mogę samodzielnie wycinać

sceny, które rażą zbytnio moje poczucie dobrego smaku. Według mnie Zabójcza broń jest dużo

przyjemniejsza, kiedy przeplata się ją fragmentami Wild and Beautiful on Ibiza i Life on Earth.

Tutaj dochodzimy do odpowiedzi na pytanie, co jest najpotężniejszym narzędziem w

rękach pisarzy i filmowców. Strach. Ale nie taki sobie zwyczajny strach, lecz groza. Groza jest

najważniejszym i najsilniejszym spośród trzech rodzajów strachu. Jest to napięcie, oczekiwanie,

które pojawia się, gdy człowiek wie, że jakieś zagrożenie istnieje, lecz jeszcze go nie

zidentyfikował. To jest lęk, który cię ogarnia, gdy nagle uświadomisz sobie, że twoja żona lub

mąż powinni wrócić godzinę temu; kiedy usłyszysz dziwne odgłosy dochodzące z pokoju

dziecinnego; kiedy zauważysz, że okno (mógłbyś przysiąc, że je zamknąłeś!), jest otwarte,

zasłony falują, a poza tobą w domu nie ma nikogo.

Przerażenie występuje wtedy, gdy człowiek widzi coś, czego się boi. Na przykład

napastnik zbliża się do ciebie z nożem. Albo widzisz światła samochodu, który jedzie prosto na

ciebie. Albo z zarośli wynurzają się członkowie Ku-Klux-Klanu, a jeden z nich trzyma w rękach

sznur. Wtedy wszystkie mięśnie, z wyjątkiem zwieraczy, napinają się, a ty cały sztywniejesz,

zaczynasz krzyczeć albo rzucasz się do ucieczki. Jest w tym panika, gorączkowa aktywność, lecz

zawsze jest to działanie, dające jakieś poczucie panowania nad sytuacją, nie zaś bezradne, pełne

napięcia oczekiwanie. Przerażenie, choć samo w sobie paskudne, jest mimo wszystko lepsze od

grozy. Przynajmniej wiadomo, czego należy się bać. Wiadomo, z czym ma się do czynienia.

Wiadomo, czego można się spodziewać.

Z horrorem mamy do czynienia wtedy, kiedy przerażająca rzecz już się wydarzyła.

Widzimy jej pozostałości, jej skutki. Na przykład potworne, zmasakrowane zwłoki. Ogarniają

nas mdłości lub litość dla ofiary. Jednak nawet litość zabarwiona jest wstrętem i odrazą. W końcu

nie dopuszczamy do świadomości okropnego widoku i odbieramy ofierze człowieczeństwo. Jeśli

wciąż mamy do czynienia z horrorem, przestaje on robić na nas jakiekolwiek wrażenie, w jakimś

sensie ofiara nie jest już człowiekiem i stąd my także przestajemy być ludźmi. Przykład

oddziałów specjalnych w obozach koncentracyjnych świadczy o tym, że po przerzuceniu setek

nagich zwłok więźniowie przestawali płakać i wymiotować. Machinalnie wykonywali swoją

pracę, traktując pomordowanych jak przedmioty.

Dlatego przygnębia mnie fakt, że współcześni twórcy horrorów prawie całkowicie skupili

się na okropności i zapomnieli o grozie. Realizatorzy najbardziej kasowych filmów nie zawracają

sobie już głowy tym, by stworzyć nić sympatii między bohaterem filmu i widzem, ta więź zaś

jest niezbędna do tego, by przejąć widza grozą. Okrutne sceny nie przerażają już dlatego, że

czujemy więź z ofiarą, lecz raczej fascynują, ponieważ chcemy zobaczyć, jaką nową metodę

okaleczenia ciała wymyślił autor książki lub filmu. Ach - upiekł go na rożnie! A to dopiero -

potwór wydłubał facetowi oko!

Ogarnięci obsesją stosowania efektów specjalnych twórcy filmów grozy rutynowo

ukazują przerażające rzeczy w taki sposób, że odczłowieczają widza, zmieniając ludzkie

cierpienie w rozrywkę, która jak pornografia kieruj e się zasadą “im więcej, tym lepiej". Jednak

jeszcze bardziej napawa mnie smutkiem to, że wielu pisarzy tworzących opowieści grozy czyni

tak samo. Pisarze ci nic nie wynieśli z lekcji udzielonej im przez Stephena Kinga, nie zrozumieli,

na czym w rzeczywistości polega sukces jego książek. Opowieści Kinga nie robią na nas

wrażenia dzięki okropnym rzeczom, które przytrafiają się ich bohaterom. Działają na nas dlatego,

że zanim w ogóle wydarzą się jakieś okropne rzeczy, zdążyliśmy już tych bohaterów polubić. W

jego najlepszych książkach, takich jak Martwa strefa i Bastion, wcale nie wydarza się tak wiele

okropności. Opowieści te przenika raczej pełne grozy napięcie, które w końcu ulega

rozładowaniu dzięki opisom przerażenia i bólu. Najważniejsze jest jednak to, że cierpienie,

jakiego doświadczają bohaterowie, ma jakiś sens.

Sztuka tworzenia opowieści grozy polega na tym, by widz lub czytelnik utożsamił się z

bohaterem i bał się tego, czego boi się bohater. Rzecz w tym, byśmy nie znajdowali się na

zewnątrz, spoglądając na pokrywającą bohatera krwawą maź lub jego ziejące rany, lecz postawili

się w jego sytuacji i z lękiem czekali na straszne rzeczy, które mogą się wydarzyć lub naprawdę

się wydarzą. Ciało bohatera każdy potrafi zmasakrować. Jednak tylko dobry powieściopisarz

umie dać czytelnikowi nadzieję, że bohater przeżyje.

Tak więc ja nie pisuję horrorów. Owszem, moim bohaterom przytrafiają się złe, czasem

nawet przerażające rzeczy. Jednak nie ukazuję ich we wszystkich szczegółach. Nie muszę tego

robić. I nie mam takiego zamiaru. Przeniknięci grozą sami będziecie wyobrażać sobie coś

znacznie gorszego niż to, co kiedykolwiek przyszłoby mi do głowy wam opisać.

Card Orson Scott - Mozaika.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: