Zagrożenia z wnętrza Ziemi
Wstęp | Budowa | Występowanie | Produkty erupcji | Rodzaje
Wstęp
Wulkan jest miejscem na powierzchni Ziemi, z którego wydobywają się(bądź też wydobywały się kiedyś) produkty wulkaniczne. Wulkany powstają wtedy, gdy nastąpi wyłom w skorupie ziemskiej i zacznie z niego wypływać magma w postaci lawy lub materiał skalny zostanie wyrzucony w powietrze. Każda erupcja wulkaniczna spowodowana jest przez gwałtownie rozszerzające się gazy zawarte w magmie. Wulkany występują jako pojedyncze wzniesienia lub tworzą górskie kompleksy wulkaniczne.
Jak zbudowany jest wulkan?
Gdy to przeczytacie dowiecie się jak zbudowane są "ogniste góry". Głęboko pod ziemią, bo około 1km, gromadzi się magma, tworząc ogniska magmowe(lub inaczej rezerwuar czy komorę wulkaniczną). Płynna magma topi otaczające skały i wciąż zwiększa swoje ciśnienie.Jednocześnie kieruje się w górę tworząc przewód wulkaniczny(czyli kanał zwany też kominem), którym produkty erupcji wydostają się na powierzchnię. Kanał ten przy powierzchni rozszerza się lejkowato, tworząc krater. Od komina głównego odchodzą czasem kanały boczne tworząc na zboczu stożka kratery poboczne(zwane też pasożytniczymi). Stożek z kolei jest właśnie wzniesieniem powstałym na skutek wylewu z wnętrza Ziemi bardzo dużej ilości magmy.
Gdzie występują wulkany?
Oczywiście możemy wulkany znaleźć na mapie, mimo tego jednak tu opiszemy, gdzie na Ziemi one występują. Obecnie czynnych jest kilkaset wulkanów. Występują one głównie w strefach młodych ruchów górotwórczych lub w sąsiedztwie wielkich uskoków. Najwięcej wulkanów(około 340) grupuje się dookoła wybrzeży Oceanu Spokojnego tworząc tzw. Wokółpacyficzny Pierścień Ognia. Na terenie Polski nie ma czynnych wulkanów, choć np. w okresie permskim w okolicach Krakowa istniały rozległe i aktywne rejony wulkaniczne.
Co właściwie z tego wulkanu "wylatuje"?
To co z niego "wylatuje" to tzw. produkty erupcji. Dzielimy je na ciekłe, stałe i gazowe. Magma znajdująca sie w głębi skorupy ziemskiej jest gorącą masą, zdolną do płynięcia i wznoszenia się ku powierzchni Ziemi. Magma, która wydobywa się z wnętrza Ziemi nosi nazwę lawy. Najczęściej jest to główny produkt wybuchu wulkanu. Lawa osiąga temperaturę od 1000ºC do 1400ºC i krzepnie w 600-700ºC tworząc skały magmowe, np.: bazalt. Innym ciekłym produktem jest błoto wulkaniczne, które powstaje przez zmieszanie popiołów i pary wodnej. Do produktów stałych należą:
o popioły wulkaniczne - czyli bardzo drobne okruchylawy i skał wyrwanych z podłoża wulkanu
o lapille - są to drobne kawałki lawy wielkości grochu lub orzecha włoskiego
o bomby wulkaniczne - to duże bryły skał lub zastygniętej w powietrzu lawy
o pyły, piaski, siarka itp.
Gazowe produkty erupcji nazywane są ekshalacjami. Rozróżniamy trzy rodzaje ekshlacji:
o fumarole - są one bardzo gorące, osiągają od 200 do nawet 1000ºC, złożone są głównie z pary wodnej z domieszką tlenku węgla, fluoru i chloru
o solfatary - ich temperatura to około 100-200ºC, a skład: głównie para wodna oraz dwutlenek węgla i siarkowodór
o mofety - są stosunkowo chłodne, bo ponizej 100ºC ekshalacje są złożone głównie z dwutlenku węgla
Jak rozróżniamy wulkany?
Kształt i rozmiary wulkanu zależą od ilości i jakości wyrzucanych z głębi Ziemi materiałów, a także od sposobu ich wydobywania się. Rozróznia się tu takie oto rodzaje:
1. wulkany wylewne(lawowe) - dostarczają tylko ciekłej lawy, która wydostaje się z krateru bez większej eksplozji. Kształt takiego wulkanu zależy od charakteru lawy; przy wydobywaniu się lawy o małej lepkości (lawy zasadowej) powstają wulkany tarczowe, które tworzą płaskie góry o łagodnie (do 8º) nachylonych stokach (do największych wulkanów tarczowych należy Mauna Loa na Hawajach); przy wydobywaniu się lawy lepkiej (kwaśnej) następuje jej spiętrzenie, powstają tzw. kopuły lawowe (np. Lassen Peak w Ameryce Północnej)
2. wulkany eksplozyjne - gwałtownie wyrzucają gazy i materiały piroklastyczne(głównie popioły) bez wylewu lawy, wulkany te (zw. też tufowymi) mają kształt stożka oraz rozległy i głęboki krater
3. wulkany mieszane - stratowulkany, w przypadku których erupcje gazów i materiałów piroklastycznych występują na przemian lub jednocześnie z wylewami lawy; wulkany takie mają kształt stożka, są zbudowane z naprzemianległych warstw tufów i pokryw lub potoków lawowych; w ich partiach szczytowych powstają często wielkie zagłębienia, zw. kalderami.
Wulkany można też podzielić n apodstawie aktywności:
1. czynne - to takie wulkany, których wybuch pamiętają ludzie, czyli ostatni wybuch musiał być około 100 lat wcześniej
2. dzremiące - wznawiają swoją działalność nawet po setkach lat(Fudżi)
3. wygasłe - wulkany, które nigdy już nie wybuchną(prawdopodobnie)
hardkorowy11