SYSTEM POLITYCZNY
Parson po raz pierwszy użył pojęcia system. Stworzył on koncepcję AGIL, która nawiązywała do dzieła Maxa Webera.
AGIL- 4 elementy życia społecznego:
-podsystem gospodarczy
-podsystem polityczny
-podsystem prawny
- warunki kulturowe i motywacyjne
Weber wyróżnił 4 typy socjologii:
* gospodarka
* panowanie
* prawo
*religia, obyczaje
Parson założył, że jego konc ma charakt statyczny. Zadaniem systemu politycznego jest realizacja niezmiennych – stałych celów. Nie wziął pod uwagę tego, że otoczenie systemu może się zmieniać: paradygmat Hobbesa.
Karol Deutsch proponował uwzględnienie w systemie także funkcji zmianiy politycznej i społecznej. Jest zwolennikiem paradygmatu Marksa.
W późniejszych czasach pojęcie system stało się tożsame z pojęciem formacji ekonomiczno- społecznej, w k. niezależnie od epoki występowały określone struktury oraz funkcje w ewidentnych relacjach z polityką. Z tego wynika że system społeczny jest nadrzędny względem systemu politycznego. Niemniej jednak nie zawsze można traktować sferę polityki tak jak podsystem systemu politycznego.
Pojęcia system używa się:
a) w wypowiedziach opisowych, dla charakterystyki systemu politycznego - wypowiedzi deskryptywne
b) w kontekście wyjaśnienia: władzy, kontroli, sterowania państwem
c) gdy badamy zmiany systemów: kluczowe są cel i dynamika
d) gdy badamy entropię: ład bądź nieład
pojęcie system charakteryzuje się 2 cechami:
1. granica utożsamiana z terytorium, jednak czasem poczucie państwowości narodu wykracza poza faktyczne granice
2. wzajemna zależność poszczególnych cz. systemu – jest wiele analiz, które wprowadzają zmienne, kt. są dobierane na zasadzie intuicyjnej, a związek m. nimi da się wyrażać tylko jeżeli zastosujemy poprawnie metodę porównawczą, np. polityka międzynarodowa i konflikty – trudno stwierdzić co i na ile jest przyczyną konfl. międzymar.
Dvid Eastone- był pierwszym politologiem, który próbował określić wewnętrzne zależności systemu politycznego. Cechami takimi są:
-To ze system polityczny stanowi szczególny system podejmowania istotnych decyzji, bo wiąże się z podziałem dóbr
- efekty tego podziału mają być respektowane przez wszystkich w ten sam sposób, jeśli nie śa respektowane to spotyka nas za to sankcja.
Karol Deutsch – twierdził że cechami systemu politycznego są spójność i kowariancja, ma często charakter negatywny i nie ma syst. kt. są spójne, większość systemów jest mieszanych. Dlatego wprowadził 10 stopniową skalę podziału systemu politycznego.
Almond :Sposób konwencjonalny – wyróżnił funkcje systemu:
1) pierwszego typu- polityczna socjalizacja i rekrutacja, artykulacja interesów, komunikacja polityczna
2) drugiego typu- funkcje tworzenia, stosowania, sądownicze
Podjął on próbę wykrycia ogólnych funkcji wspólnych dla wszystkich systemów politycznych, ale nie przyniosło to spójnej teorii. Zatrzymało się to na poziomie typologii funkcji, ponieważ nie zostało wyjaśnione jak te funkcje na siebie oddziałują, czyli to co wyjaśnia reżim.
Spiro – podejmuje próbę wyjaśnienia funkcji jako procesu politycznego. Twierdzi ze najważniejszy udział w nim mają partie polityczne.
Fazy procesu politycznego wg Spiro:
1. formułowanie
2. doradztwo
3.decydowanie
4. rozwiązywanie problemów
Spiro podobnie jak Almond nie stara się określić relacji poszczególnych funkcji. Uważa ze system nie pełni tylko jednej funkcji, ale jest ich wiele.
Luhmann- zauważa że system polityczny to nie tylko narzędzie realizacji określonych celów, ale jest całością na którą składają się org, państwowe, gr społeczne, partie polit. Jest to ogół relacji, k pomiędzy nimi zachodzą. W skł syst wchodzą: normy, zasady, regóły, k regulują te stosunki zachodzące między nimi.
Pojęcie systemu światowego pojawiło się w latach 80/ 90 – nie umiano wyjaśnić jak ma się system globalny do systemów subnarodowych.
W latach 80/90 powst teorie:
*Wariant cybernetyczny- polityka odgrywa olbrzymią rolę, nie jest traktowa jako narzędzie przymusu ale staje się najważniejszą płaszczyzną decyzji. Dużą rolę odgrywa kwestia komunikacji, umiejętność stosowania systemu, regulowania konfliktów. System to zdolny do nauki system reguł. Wariant ten jest dynamiczny, może się rozwijać, posiada zdolności do innowacji.
*Teoria aktywnego społeczeństwa- stworzona przez Edsoniego. Jest to model jeszcze bardziej dynamiczny. To odmiana koncepcji konwergencji. Jest oparta na 2óch czynn konsens i włądza/ kontrola. Społeczeństwo przesterowane to społeczeństwo socjalistyczne –jeśli jest porozumienie a brak kontroli. Jeśli jest bardzo mało porozumienia a dużo kontroli to społeczeństwo jest mniej sterowne lub niesterowane.
System w ujęciu:
1. całościowym
2. instytucjonalnym (prawnicy) ogół organów za pośr k są podejmowane decyzje lub ogół podmiotów k mają wpływ na wypracowywanie lub wprowadzanie w życie norm
3. systemowym : Almond ,Eastone
4. funkcjonalnym : Spiro
Elementy systemu:
*idee i wartości
* normy, k regulują wcielanie w życie idei i wartości
*organizacje i instytucje, k uczestniczą w życiu politycznym danego państwa
System polityczny dzieli się na podsystemy:
a) instytucjonalny- partie, gr interesu, organy władzy, określa treść całego systemu i kierunki działalności pozostałych podsystemów, charakter obowiązujących norm – jest najważniejszy, pełni f inicjującą
b) funkcjonalny- ogół funkcji i ról k są wypełniane przez poszczególne elementy systemu instytucjonalnego oraz przez system polit w całości.
c) komunikacyjny- ogół związków i stosunków jakie istnieją między różnymi strukturalnymi elementami podsystemu instytucjonalnego np parlam- rząd
d) regulacyjny (normatywny)- ogół norm za pośrednictwem k reguluje się stosunki społeczno- polityczne, obejmuje zarówno normy prawne jak i pozaprawne, reguły nienormatywne np. wzorce zachowań
Istota i zadania systemu politycznego są uwarunkowane jego związkami z 2ma sferami:
1. sfera wewnętrzna : sf ekonomiczna (określa typ własności w danym państwie), przejawy kulturowe (idee, wartości, poglądy jakie panują w danym społeczneństwie), kwestie związane z funkcjonowaniem społeczeństwa ( struktura: wiek, płeć, wykształcenie)
2. sfera zewnętrzna- otoczenie międzynarod, relacje państwa na arenie międzynarodowej.
Reżim w państwie:
* w ujęciu wąskim: ogół relacji zachodzących między władzą ustawodawczą a wykonawczą
* w ujęciu szerokim: określa typ ładu jaki panuje w danym państwie.
Reżimy polityczne dzielą się na
- demokratyczne ( parlam-gabinet, prezydenckie, semiprezydenckie, parlam-komitet)
- niedemokratyczne (autorytarne, totalitarne)
Syst parlament-gabinet: egzekutywa (gabinet) pochodzi od parlamentu, gabinet jest odp przed parlamentem za podejmowane decyzje; cechy:
- parlament jest wyłaniany w wyborach powszechnych
- premier powinien mieć poparcie wygodnej większości w parlamencie, czyli takiej k umożliwi mu prowadzenie polityki
- gabinet i poszczeg czł rządu w drodze instytucji wotum nieufności ponosi odp polityczną przed parlamentem
- gł państwa i czł gabinetu ponoszą odp konstytucyjna – tzw delikt konstytucyjny
- premier może rozwiązać parlament przed upływem kadencji
- gł państwa posiada ogranicz kompetencje – spełnia tylko funkcje reprezentacyjne, ceremonialne i organizacyjne
- nie wyst tu zasada separacji władz
- wystepuje: Wlk Bryt, Niemcy, Włochy, Szwecja, Polska, Hiszp
Syst prezydencki cechy:
* opiera się na zadadzie separacji władz
*prezydent jest gł państwa i szefem rządu tzw zamknięta egzekutywa
* prezydent i parlam sa wybierani w wyborach powszechnych
*prezydent nie ponosi odpowiedzialn politycznej przed parlam
*prezydent i ministrowie ponoszą odp konstytucyjną w drodze procedury impeachmentu
*zakaz łączenia funkcji czł gabinetu i deputowanego
*prezydent nie może skrócić kadencji parlamentu
*w klasycznej formie wyst w Stanach Zjednocz
Syst semiprezydencki (półprezyd) cechy:
- jest to syst mieszany- syst niepełnej unifikacji pomiędzy legislatywą a egzekutywą
- dualizm egzekutywy: wł wykonawcza- prezydent i rząd
- prezydent pochodzi z wyborów powszechnych
- prezydent: głowa panstwa, premier: szef rządu
- prezydent powołuje premiera, i na jego wniosek ministrów
- prezydent ponosi odp konstytucyjną a nie ponosi politycznej
- dualizm odp rządu- dopowiada również przed parlamentem
- gł państwa posiada szeroki zakres kompetencji
- zasada incomatibilitas
- prezydent może przedterminowo skrócić kadencję parlamentu
- występuje: Francja, Portugalia, Finlandia
Syst parlament- komitet:
*opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej, supremacji władzy wykonawczej
* parlament reprezentuje suwerenne prawa narodu
* parlament jest najwyższym organem
* parlament powołuje i kontroluje gł państwa i rząd
*rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu
*gł państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem jego kadencji
*występuje w Szwajcarii.
Syst parlamentarny:
- opiera się na podwójnej egzekutywie – rozdz f gł państwa i szefa rządzu
- parl i rząd kontlol się wzajemnie
- parl musi być co najmniej 1- izbowy
- w parl 2- izbowym cechą jest asymetryczność
- zakaz łączenia funkcji w rządzie i parlamencie
- parlament może uchwalić wotum nieufności w stos do rządu- rząd musi ustąpić
- gł państwa może skrócić kadencję parlamentu
- Występuje w formie republikańskiej i monarchistycznej:
* monarchia pozycja gł p :ceremonialna lub aktywna
*republika: prezydent może posiadac szerokie uprawnienia np Włochy., lub ograniczone uprawnienia np. Polska
DEMOKRACJA-jako poj funkcjonuje już od Vw.p.n.e. do XIXw była rozumiana w ujęciu demokracji politycznej czyli jako forma w kontekście k zachodzą procesy sprawowania władzy.
Gwarancją demo jest konstytucja formalna lub nieformalna.
Od XIXw pojawiły się nowe pojęcia:
* demo społeczna- taki stan i sposób życia społecznego k charakteryzuje egalitaryzm, odwołuje się do równej wartości ludzi bez względu na status społeczny. Ważnym elementem jest rozpowszechnianie pewnych zachowań politycznych. Odnosi się nie tylko do całego społeczeństwa ale i do małych gr społecznych. Charakteryzuje ją spontaniczność. Jest uważana za dopełnienie demo politycznej.
* demo ekonomiczna- dba o wyrównanie poziomu zamożności, redystrybucję dóbr. Jest syntezą demo politycznej i społecznej. Możemy ją spotkać w zakładzie pracy.
Ugrupowania o charakterze lewicowym i socjalistycznym lansowały że naczelnym pojęciem demo jedy demo społeczna i ekonomiczna. Natomiast ugrupowania konserwatywne uważały ze jest to demo polityczna.
Demokracja przemysłowa- XIX/XXw , próba przeniesienia do współczesności greckiej demo bezpośredniej.
Demokracja polityczna jest pojęciem nadrzędnym, jest nazywana makrodemokracją. Natomiast demokracja społeczna i przemysłowa to mikrodemokracje.
Demokracja jako:
1) władza ludu: demos lud, cratos rządy
2) synonim naszych praw i wolności
3) forma ustroju państwa
Lincoln „mowa getysburska”:„ demokracja to rządy ludu, dla ludu i przez lud.”
Oznacza to: władzę za przyzwoleniem, legitymizacja ( rządy ludu), uczestnictwo w procesie sprawowania władzy jaki sprawuje lud (przez lud) oraz ze rządzacy rządzą zgodnie z naszymi preferencjami ( dla ludu).
Demos – lud:
- jako wszyscy – są osoby wyłączone ze społeczeństwa np. niepełnoletni, niepełnosprawni
- jako nieokreślona część (jako bardzo wielu) – jest konkretnie określone np. ilu członków ma zawierac parlament
-w zanczeniu klasy nizsze to dyskryminacja
- jako nierozdzielny byt – określenie ludu w systemie autorytarnym i totalitarnym- jest to zaprzeczenie demokracji, ponieważ liczy się całość poszczeg czł nie jest ważny
- jako większość absolutna – nie liczą się prawa mniejszośći
- jako większość ograniczona – większość poszanowaniem praw mniejszości.
RZĄDY- to podejmowanie wiążących decyzji dla społeczeństwa, np. wybory – kondensacja wszystkich procedur demokracji.
O demokracji mówimy wtedy gdy stosunek między rządzącymi a rządzonymi nie narusza zasady, że panstwo isnieje dla obywateli a nie na odwrót.
DEMOKTACJA ANTYCZNA- demo bezpośrednia oparta na zasadzie wolności, większości, równości, demo partycypacyjna, prawa mieli tylko mężczyźni, k byli obywatelami polis, nie było organów kontroli, bo było to zbyteczne, człowiek jako zwierze polityczne obsadzone w określonych ramach czasowych był tylko obywatelem i członkiem zbiorowości, nie uważano człowieka jako jednostki – liczyło się dobro ogółu, starożytni nie znali praw osobistych człowieka, nie było partii politycznych, bardziej liczył się autorytet osoby, stawiano na zasadę jednomyślności.
DEMONRACJA WSPÓŁCZESNA- jest demo przedstawicielską, czyli potrzebna jest kontrola, prawa obywateli są zrównane, ważna jest jedna partia, ideałem jest zasada różnorodności, człowiek jest nie tylko obywatelem i członkiem zbiorowośći ale jest także jednostką
DEMOKRACJA PROCEDURALNA- stworzona przez Schumpetera „ teoria prawdziwsza niż życie”, stworzył on tzw model współzawodnictwa elit, próbuje pokazać mechanizm funkcjonowania władzy i wyjaśnić zasady jej legitymacji. Twierdził ze demo to tylko środek do uzyskania władzy. Demokratyzm rządzenia polga na tym ze mamy prawo zgodzić się z danym systemem albo go odrzucić. Władza jest psrawowana przez elitę. Nie ma jednego wspólnego dobra, każdy ma własny interes do realizacji którego dąży gdzy osiągnie władzę. Sensem demo jest rządzenie narodem w sposób nieograniczony pamiętając o tym ze będą kolejne wybory. Ludzie nie wiedzą nic o tych na k głosują, są niedoinformowani, dają się łatwo manipulować bo nie interesują się polityką.
Wg niego decyzja będzie zawsze legitymizowana gdy będzie podjęta przez elitę w drodze większości.
Wadą tej teorii jest to ze nie pozwala ona odróżnic Sysy demo od niedemo. Wg Schumpetera państwo demokrat to takie w k odbywają się cykliczne i regularne wybory.
DAHL- model poliarchiczny: są dwa systemy: syst idealnym jest demo, a 2gim do k nie nalezy dążyć jest totalitaryzm. Poliarchia to stan faktyczny k jest najbliższy ideałowi czyli demokracji. Jest względna relatywna zgodność pomiędzy sposobem rządzenia a wolą wyborców. Dahl założył ze wszystkie jednostki są równe. W przeciewieństeiw do Schumpetera odrzucił zasadę rządu większości. Twierdził ze najgorszym sposobem rządzenia są rządy elit. Najlepszy w państwie jest jest taki system kdązy do zapewnienia max równości politycznej, czyli wtedy gdy ludzie maja możliwośc nieskrępowanego wyrażania swoich mysli i opinii.
W pierwotnym modeli Dahl stwierdził ze system poliarchiczny ma zabezpieczenia:
-swoboda wyrażania mysli i poglądów
- alternatywne źródła informacji
-zagwarantowane powszechne prawo udziału w wyborach
- zachodzi zjawisko konkurencji między liderami poszczególnych partii
- istnieje możliwość ubiegania się o urzędy publiczne
- zasada swobody działalnośći gospodarczej
- rząd ma działać zgodnie z preferencjami wyborców.
Pozniej Dahl stwierdził ze z tych założeń ważnych jest tylko kilka.
Podział państw wg Dahla:
*poliarchie dojrzałe- spełniają co najmniej 4 zasadnicze wymogi
*poliarchie nowe – takie k ich nie spełniają
Twierdził on ze państwa w miarę upływu czasu nie zmierzają do ideału, a wręcz przeciwnie, bardzo cżęsti idą w str totalitaryzmu.
MODEL WESTMINSTERSKI
-władza wykonawcza jest w rękach jednopartyjnego gabinetu, składającego się wyłącznie z członków zwycięskiej partii
- dominacja gabinetu nad parlamentem- przejęcie przez rząd uprawnień parlamentu
- asymetryczny bikameralizm- skupienie całej władzy ustawodawczej w rękach izby niższej.
- system dwupartyjny- zdecydowaną większość głosów wyborczych uzyskuja 2 wielkie Patrie, rywalizujące między sobą o zwycięstwo na arenie parlamentarnej.
- przyjęcie reguły unitarnej i scentralizowanej formy rządu, konsekwencją jest ograniczenie autonomii lokalnej.
- ograniczenie zakresu stosowania instytucji demokracji bezpośredniej (referenda, plebiscyty), demokracja ma charakter pośredni.
- niepisana, giętka konstytucja- nie ma ograniczeń ustawodawczej działalności parlamentu oraz brak szczególnych wymogów proceduralnych, przy stworzeniu norm prawnych.
- Bank Centralny jest zależny od rządu (np. Wielka Brytania, Nowa Zelandia)
MODEL DEMOKRACJI KONSENSUALNEJ:
*wielka koalicja
*pluralizm polityczny
*instytucja weta wzajemnego
* proporcjonalny system wyborczy
*wyst. W państwach głęboko podzielonych etnicznie lub religijnie np. Belgia, Holandia, Szwajcaria
MODEL KONSENSUALNY DEMOKRACJI:
- Lijphart określił go mianem ograniczonego systemu większości
- wyst wielka koalicja
- system proporcjonalny
- musi być formalna separacja władzy prowadząca do równowagi między parlamentem i rządem lub do osłabienia pozycji rządu względem parlamentu
- symetryczny bikameralizm- tworzenie wyższych izb parlamentu wyposażonych w taką samą władzę jak izby niższe.
- wielowymiarowość systemu partyjnego
- terytorialny federalizm i decentralizacja uprawnień
- weto mniejszości
- pisana sztywna konstytucja- podstawa nadania konstytucji szczególnej formy prawnej. Konstytucja ma postać specjalnego aktu prawnego.- decentralizacja władzy
- wyst we Włoszech
Nie ma państwa w k ten syst ma wyłączne zastosowanie.
Te dwa syst są b podobne. Są przeciwne modelowi westminsterskiemu. Charaktery cechą parlamentaryzmu jest wzmocnienie gabinetu.
DEMOKRACJA LIBERALNA- wg Daymonda to demo polityczna k charakt się tym ze przykłada ogromną uwagę do praw i wolnośći jednostki. Cechy:
*oprócz kontroli wertykalnej jest tez horyzontalna
* nie ma obszarów k nie podlegają kontroli
*władza jest odp w spos bezpośr i posredni przed wyborcami
*ochrona praw mniejszości
Podobnie twierdził Sartori. Wg niego demo ma zawsze postać liberalną, ponieważ jest to zagwarantowane przez konstytucję.
Szczególną wolnością jest swoboda działalności gospodarczej, dzięki niej możemy dojsc do redystrybucji dóbr. Wszyscy muszą być w pełni równi by istniała demokracja.
Naczelną zasadą liberalizmu jest wolność, a ideą demokracji jest równość.
Zawsze jest przechylenie w kierunku liberalnym lub demokratycznym. Nie ma równości pod każdym względem, wszyscy nie mogą być sobie równi.
Systemem idealnym jest taki system k umie balansować i utrzymać równowagę między tymi dwoma wartościami. Sartori stwierdził ze do wolności można dojść tylko przez równość a nie obwrotnie.
KORPORACJONIZM DEMOKRATYCZNY- po raz pierwszy nazwę korporacyjna forma rządów użył Mussolini. Chciał żeby rządzili członkowie poszczególnych grup zawodowych np. lekarze, ekonomiści itp.
KORPORACJONIZM dziś to 3stronne negocjacje w k uczestniczą: państwo, gr interesu: przedstawiciele pracowników i biznesmenów. Oni negocjują ustawę k jest formalnie zatwierdzana przez parlament. Wyst w Austrii, Belgii, Holandii – w tych panstwach istnieje silne lobby grup interesu.
Występują określone instytucje w k odbywaja się spotkania gr interesu z przedstawicielami władz państwowych by ustalic czy nie potrzeba zmian. Są to rady społeczno- gospodarcze.
Aby istniał korporacjonizm muszą być spełnione 2 warunki:
1. określona strategia polityczna
2. określony układ instytucji, k jest wbudowany w proces decyzyjny
DEMOKRACJA DELIBERATYWNA- Cohen twierdził ze jest alternatywa dla demo liberalnej. Charakt się: wolnością, rozumnościa, równością, dążeniem do osiągnięcia konsensusu – ma on być osiągnięty w drodze rozmów (deliberacji) by nie kierowac się emocjami.
Trudno znaleźć taka instytucje k spełniała by warynek efektywności. Idae ta mówi ze trzeba kierowac się dobrem ogolu i wybierac tylko najlepsze pomysły, projekty.
Uwaza się ze tylko debata spowoduje ze w trakcie jej trwania pozbędziemy się egizmu.
Decyzje podejmuja osoby k najb do tego zdolne ze wzgl na doświadczenie lub wiedzę, ewentualnie os k interesuja się dana problematyka. W spr lokalnych decyduje gremium lokalne.
W kwestich ogólnokrajowych decyduja przedstawiciele ogólnonarodowi po spotkaniu z władzami lokalnymi i wysłuchaniu ich zdania i sugestii. Ten typ demo jest mało praktyczny.
DEMO PARTYCYOACYJNA- bezposrednia, Sartori wprowadził nazwe, a Schumpeter nazwał ja demo wyborcza.
Sartori twierdził:
- ten typ demo potwierdza autonomie naszej opinii
- daje rządom legitymacje do działania
- ludzie stanowia wladzę wyborcza.
Kazda...
lelewka89