V. ZAGADNIENIA SUWERENNOŚCI
Podmiot suwerenności
- władza suwerenna – władza najwyższa, ostateczna, wydająca decyzje niewywodzące się od kogokolwiek i przez nikogo niepodważalne
- władza nieograniczona – bez wyjątków podlegają jej wszystkie osoby znajdujące się w jej zasięgu, może działać we wszystkich dziedzinach życia społecznego, na całym terytorium, może posługiwać się w funkcjonowaniu dowolnymi formami
- Konstytucja – władza zwierzchnia – Naród (4); przepis konstytucyjny jako sankcja historycznie wykształconej pozycji Narodu, art. 4 jako stanowiący o posiadaniu przez Naród władzy zwierzchniej
- zakaz rozwijania przez kogokolwiek i jakichkolwiek działań zmierzających do ograniczenia czy usunięcia władzy z rąk Narodu
- Naród (4) jako pojęcie polityczne – jako wspólnota spojona licznymi więziami społecznymi wykształconymi na przestrzeni dziejów, a także emocjami. Połączona również wspólnotą historii i doświadczeń
- wspólnota zainteresowana pomyślnym rozwojem swego państwa na wszelkich płaszczyznach; z tym wiążą swój byt indywidualny członkowie wspólnoty, na jej rzecz gotowi są ponieść ciężary i spełniać powinności
- dzierżycielem władzy – Naród, ale jej dysponentem może być inny podmiot, definiowany prawnie; działalność dysponenta winna służyć dzierżycielowi suwerenności
- jako środki służące pozwalające wyrazić potrzeby, interesy, poglądy: indywidualne postulaty obywateli, swoboda prasy i środków przekazu, rozbudowany system organizacji (z partiami polit.), obywatelska inicjatywa ustawodawcza
- 2 metody sprawowania władzy przez Naród: przez przedstawicieli (demokracja przedstawicielska, pośrednia, reprezentacyjna) i bezpośrednio
- wybory do Sejmu: powszechność, równość, bezpośredniość, tajność, proporcjonalność
- do Senatu: powszechność, bezpośredniość, tajność
- wybory Prezydenta RP: powszechność, równość, bezpośredniość, tajność
- zasada umożliwiająca wyborcy nieskrępowany udział w wyborach; taki, w którym korzysta on z przysługujących mu praw wyborczych w warunkach braku jakiegokolwiek przymusu czy ograniczeń
- niepisana zasada polskiego prawa wyborczego, niewyrażona w Konstytucji
- elementy: prawne zagwarantowanie nieskrępowanego wysuwania kandydatów, kształtowanie programów wyborczych i ich propagowania w sposób wolny od jakiegokolwiek monopolu, swoboda decyzji wyborczych
- prawo zgłaszania kandydatów – utraciły inne niż partie polityczne organizacje społeczne i polityczne; niezmienne – prawo samych wyborców do zgłaszania kandydatów na posłów, senatorów, na urząd Prezydenta; prawo zgłaszania kandydatów: wyborcy, partie polityczne
- Prezydenta – grupa co najmniej 100 000 obywateli
- w imieniu wyborców lub partii – działalność komitetów wyborczych
- w wyborach prezydenckich – poparcie 100 000 obywateli
- w wyborach do Senatu – poparcie 3500 obywateli
- do Sejmu – poparcie 5000 obywateli dla listy kandydatów
- każdy wyborca może udzielić poparcia dowolnej liczbie kandydatów lub list
- zwolnienie z obowiązku komitetów, które zarejestrowały listy w co najmniej połowie okręgów wyborczych
- swoboda tworzenia programów wyborczych i ich upowszechniania
- istnienie niezależnych organów wyborczych, nadzorujących przebieg wyborów, jako gwarancja wolności tychże: komisje wyborcze o wieloszczeblowej strukturze
- stałym organem państwa, powołanym do przygotowania, organizacji i przeprowadzania wyborów – Państwowa Komisja Wyborcza: sprawuje nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego, podejmuje działania organizacyjne w celu przygotowania i przeprowadzenia wyborów, sprawuje nadzór nad prowadzeniem i aktualizowaniem rejestru wyborców oraz sporządzaniem spisów wyborców, powołuje okręgowe komisje wyborcze, przyjmuje skargi na działalność okręgowych komisji wyborczych, ustala wzory urzędowych formularzy oraz druków wyborczych, rejestruje kandydatów na prezydenta, ogłasza wyniki głosowania i wyborów
- w skład: po 3 sędziów TK, SN i NSA; powoływani przez Prezydenta na podstawie wskazań prezesów TK, SN, NSA
- okręgowe komisje wyborcze: od 7 do 11 sędziów, powoływanych przez PKW na podstawie zgłoszenia Ministra Sprawiedliwości
- obwodowe komisje wyborcze – 6-10 osób, powoływanych przez wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) na obszarze obwodu, na terenie działania komisji; kandydaci zgłaszani spośród mieszkańców gminy przez pełnomocników komitetów wyborczych
- w wyborach prezydenckich – okręgowe = 5 sędziów; obwodowe od 5 do 9, podobny proces powoływania
- określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze – zobiektywizowanie kryteriów, choć pełne nie zawsze możliwe: kryteria ograniczające: społecznie i moralnie uzasadnione (wiek pozwalający domniemywać zdolność do świadomego rozeznania czynów, choroba umysłowa, pozbawienie praw publicznych wyrokiem sądu), tzw. cenzusy wyborcze (majątkowy, płci, wykształcenia, rasowy, zasług, domicyl – zamieszkania)
- czynne prawo wyborcze – prawo wybierania; obywatel polski, ukończone 18 lat (klauzule pozytywne), niepozbawiony praw publicznych lub wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądu lub TS; nieubezwłasnowolniony (klauzule negatywne)
- bierne prawo wyborcze – prawo do bycia wybieranym; posiadanie czynnego prawa wyborczego, uzyskanie wieku kwalifikującego do ubiegania się o mandat poselski (21 lat), senatorski (30 lat) lub na urząd Prezydenta RP (35 lat)
- mechanizmy gwarancyjne korzystania z praw wyborczych – rejestry i spisy wyborców
- rejestry – prowadzone przez gminy, urzędowe dokumenty z danymi osobowymi tych, którym przysługuje prawo wybierania, a którzy zamieszkują na stałe na obszarze gminy
- spisy – urzędowe dokumenty sporządzane przez gminy na podstawie rejestru wyborców, obejmujące osoby stale zamieszkałe na obszarze gminy, którym przysługuje prawo wybierania w nadchodzących wyborach
- zasada jawności rejestru i spisu – możliwość dokonywania wglądu do dokumentów; każdy ma prawo wnieść reklamację do wójta lub burmistrza; jej rozpatrzenie – w terminie 3-dniowym; ponadto – skarga do sądu rejonowego, którego postanowienie jest ostateczne
- możliwość zagłosowania poza obszarem stałego zamieszkania – konieczność uzyskania zaświadczenia o prawie do głosowania we właściwym dla obszaru stałego zamieszkania urzędzie gminy
- tworzenie obwodów w sposób umożliwiający największej liczbie wyborców uczestnictwo w głosowaniu: obwody tworzone na zasadzie terytorialnej, „zamknięte”, na statkach morskich, dla obywateli przebywających za granicą
- tworzone zasadniczo przez rady gminy, obejmują od 500 do 3000 mieszkańców, w przypadkach uzasadnionych – mniej niż 500
- obwody „zamknięte” – w szpitalach, zakładach opieki społecznej, zakładach karnych i aresztach śledczych
- na statkach – aby liczba wyborców nie była mniejsza niż 15, poza tym konieczność istnienia możliwości niezwłocznego przekazania okręgowej komisji wyborczej wyników
- obwody dla obywateli poza granicami – tworzone w drodze rozporządzenia MSZ w polskich placówkach dyplomatycznych i konsularnych
- w sensie formalnym – każdy wyborca posiada jednakową liczbę głosów
- w sensie materialnym – siła głosu każdego wyborcy jest taka sama; każdy wyborca w równym stopniu określa wynik wyborów – determinuje wybór między kandydatami
- wpływ na przestrzeganie równości materialnej – wielkość okręgu i liczba mandatów na okręg przypadających
- w polskim prawie – niepełne obowiązywanie zasady równości; w wyborach do Senatu – równość tylko w sensie formalnym
- gwarancją równości – ujęcie wyborcy wyłącznie w jednym spisie wyborczym
- obowiązek osobistego, pisemnego poświadczenia swoim podpisem odbioru karty do głosowania
- bezpośrednio w ustawie określona liczba mandatów senatorskich przypadających na województwo; w okręgu 2-4 senatorów, jeśli woj. składa się z kilku okręgów – jednolita wojewódzka norma przedstawicielstwa – przez dzielenie liczby mieszkańców przez liczbę senatorów w danym województwie
- równość materialna – zagwarantowana w wyborach do Sejmu i na urząd Prezydenta RP
- do Sejmu – przez konstrukcję okręgów wyborczych gwarantującą we wszystkich okręgach jednolitą proporcję liczby mandatów do liczby mieszkańców
- podstawowym narzędziem – jednolita norma przedstawicielstwa – podział liczby mieszkańców kraju przez ogólną liczbę posłów
- okręgi wyborcze – o charakterze wielomandatowym, wybiera się w nich 7 posłów
- klauzule zaporowe – ugrupowania, które uzyskały poparcie mniejsze niż określone w progu nie otrzymują jakichkolwiek mandatów, mimo uzyskanych głosów
- wymóg takiego ukształtowania procesu wyborczego, w którym zagwarantowane jest prawo każdego wyborcy do wskazania swojego przedstawiciela
- wybory jednostopniowe
- wymóg wyłącznie osobistego uczestnictwa każdego wyborcy w wykonywaniu przyznanych mu praw wyborczych – wymóg osobistego stawiennictwa w lokalu komisji wyborczej
- ukształtowanie mechanizmu głosowania, który zagwarantuje, że głos wyborcy oddawany będzie na konkretnego, preferowanego przezeń kandydata – zależne od ukształtowania okręgów wyborczych; najlepiej – w jednomandatowych
- w Polsce – głosowanie preferencyjne, w którym wyborca może wyrazić swoje poparcie konkretnemu kandydatowi lub kilku w wybranej kolejności
- podstawowy wybór w wyborach do Sejmu – wskazanie listy; oddanie głosu na listę poprzez wyrażenie poparcia dla jednego z kandydatów na liście
- cel – aby nikomu poza wyborcą nie była znana treść jego decyzji
- gwarancja braku żadnych bezpośrednich konsekwencji związanych z treścią oddanego głosu
- tajność głosowania jako zasada rodząca określone w ustawie obowiązki po stronie organów przygotowujących i przeprowadzających wybory
- dla obywatela – zasada o charakterze przywileju z dwoma nakazami związanymi z czynnościami po otrzymaniu karty – udanie się do pomieszczenia zapewniającego tajność głosowania, wrzucenie karty do urny
- systemy większościowe: okręgi jednomandatowe, system większości bezwzględnej lub zwykłej
- systemy proporcjonalne – w okręgach wielomandatowych, przy wprowadzeniu zasady rywalizacji pomiędzy listami kandydatów oraz określeniu metody przeliczania otrzymanych głosów na mandaty
- w Polsce – do Senatu – wybory na zasadzie większości zwykłej
- na Prezydenta RP – system większości bezwzględnej
- do Sejmu – proporcjonalny charakter wyborów
- mandaty rozdzielane wg systemu d’Hondta – dzielenie liczb głosów przez kolejne liczby naturalne; mandaty dla największych kolejno ilorazów
- system klauzul zaporowych – uzależnienie udziału w dzieleniu głosów od uzyskania przez nie minimalnego progu procentowego w skali kraju: partie – 5%, koalicje – 8%
- uzupełnianie w trakcie trwania kadencji: o wygaśnięciu orzeka Marszałek Sejmu lub Senatu
- w razie wygaśnięcia mandatu poselskiego – w miejsce poprzednika kolejny kandydat z listy, z której mandat otrzymał poprzedni poseł, a który uzyskał kolejno największą ilość głosów
- wygaśnięcie mandatu senatora – Prezydent zarządza przeprowadzenie (3 m-ce od wygaśnięcia) wyborów uzupełniających, na identyzcnych zasadach jak zwykłe
- oparcie administracji na fachowym składzie sędziowskim
- udzielenie wyborcom, kandydatom i komitetom możliwości odwoływania się od decyzji zapadających w trakcie wyborów
- rejestracja list kandydatów – w okręgowych komisjach wyborczych; w razie odmowy rejestracji możliwość odwołania do PKW, jej decyzja ostateczna
- zgłaszanie kandydatów na Prezydenta RP; w przypadku odmowy zarejestrowania kandydata – możliwość wniesienia skargi do Sądu Najwyższego
- w trakcie kampanii – wnioski do sądu okręgowego o różnorakim charakterze
- system weryfikacji ważności wyborów – system weryfikacji parlamentarnej; system weryfikacji jurysdykcyjnej – powierzający kompetencje w zakresie kontroli prawidłowości wyborów sądom lub organom o charakterze sądowym; system mieszany (np. w Niemczech)
- w Polsce kontrola ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz na urząd Prezydenta RP – Sąd Najwyższy; Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
- prawo wnoszenia protestów wyborczych – podstawą mogą być jedynie popełnienie przestępstwa przeciwko wyborom oraz naruszenie Ordynacji wyborczej dot. głosowania, ustalenia wyników głosowania i wyniku wyborów
- ograniczenia podmiotowe – ogół wyborców jedynie w przypadku popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przez PKW przepisów Ordynacji dot. wyników głosowania i wyników wyborów
- prawo wnoszenia protestów – pełnomocnicy komitetów wyborczych i przewodniczący właściwych komisji wyborczych
- ograniczenia czasowe – do 7 dni; protesty wnoszone pisemnie, rozpatrywane przez Sąd Najwyższy (3 sędziów)
- nie później niż 90 dni od dnia głosowania sąd rozstrzyga o ważności wyborów
- wybory prezydenckie – Sąd Najwyższy; rozstrzygnięcie podjęte w formie uchwały na podstawie sprawozdania PKW i po rozpatrzeniu protestów wyborczych (wnoszonych z powodu naruszenia przepisów ustawy o wyborze Prezydenta albo z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, jeśli naruszenie miało wpływ na wynik; prawo: wyborcy, komitety, komisje)
- protesty wnoszone nie później niż w ciągu 3 dni od podania wyników wyborów do publicznej wiadomości przez PKW
- uchwała o ważności – nie później, niż w 30 dni po podaniu wyników
- władza sprawowana jest osobiście przez ogół uprawnionych do tego obywateli; zbiorowy suweren wyraża swą wolę osobiście
- traktowana jako incydentalna i subsydiarna forma sprawowania władzy; powszechnie stosowana jest demokracja przedstawicielska, w której ogół obywateli upoważnia swoich reprezentantów do sprawowania władzy w ich imieniu → niemożliwe w realiach państw współczesnych permanentne zaangażowanie ogółu obywateli w proces rządzenia państwem
- instytucje demokracji bezpośredniej: zgromadzenie ludowe (spotkanie ogółu ludności uprawnionej do podejmowania decyzji w ramach procesu sprawowania władzy; rzadko występująca forma), referendum (i plebiscyt), inicjatywa ludowa, weto ludowe, konsultacje społeczne
referendum
- jako możliwość wyrażenia swego stanowiska w określonej sprawie w głosowaniu przez ogół uprawnionych do tego obywateli; o zasięgu ogólnokrajowym i lokalnym
- moc wiążąca – rozstrzygające/stanowiące i konsultatywne/opiniodawcze
- kryterium obowiązku prawnego: obligatoryjne i fakultatywne
- etap procedury: ante legem (poprzedzające ustanowienie aktu; cząstkowe/wstępne), ratyfikacyjne (post legem), w sprawie uchylenia obowiązującego aktu prawnego
- przedmiot referendum: konstytucyjne, ustawodawcze, administracyjne, finansowe
plebiscyt
- jako synonim referendum; jako powszechne głosowanie przeprowadzone dla wyrażenia zaufania sprawującym władzy; jako instytucja prawa międzynarodowego służąca wyrażeniu stosunku ludności do zmiany statusu prawnego części lub całości terytorium państwowego
inicjatywa ludowa, weto ludowe
- przyznanie prawnie określonej grupie obywateli prawa do skierowania wniosku w spr...
prawozaoczne