48
FRANCJA W OKRESIE ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO (X-XIII w)
[EPOKA FEUDALIZMU]
# Traktat w Verdun (834) położył kres państwa frankońskiego, które zostało podzielone na 3 części - państwo francuskie powstało z zachodniej części państwa Franków, która przypadła w udziale Karolowi Łysemu. Panowali tu królowie z dynastii Karolingów aż do wygaśnięcia ich rodu w roku 987.
à Od końca IX w. trwała rywalizacja Robertynów i Karolingów. Kiedy francuska gałąź Karolingów wygasła (987) możni na króla wybrali Hugona Kapeta z rodu Robertynów.
è DATĘ TĘ PRZYJMUJE SIĘ ZA POCZĄTEK PAŃSTWA FRANCUSKIEGO
# OKRES ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO we Francji przypada na XI-XIII wiek (koronacja Hugona Kapeta 987 r. – powołanie Stanów Generalnych 1302 r.).
à Od XII w. zaczęły powstawać warunki do zjednoczenia państwa (przesłanki gospodarcze, wzrost handlu i przemysłu, rozwój miast i tendencje do rozszerzenia rynku, poczucie zagrożenia ze strony królów angielskich
à XII/XIV w. – domena królewska uzyskała przewagę nad terytorium władztw senioralnych; pozycja króla na tyle silna, że mógł on narzucić swój autorytet wielkim wasalom à moment zwrotny, zakończenie rozdrobnienia feudalnego i początek MONARCHII STANOWEJ
# W tym okresie powstawały stany:
à stan szlachecki - nastąpiło zamknięcie się rycerstwa jako odrębnej i dziedzicznej grupy społecznej o szczególnych przywilejach
à stan duchowny - PRIVILEGIUM FORI (podleganie wyłącznie sądownictwu kościelnemu), PRIVILEGIUM IMMUNITATIS (wolne od podatków)
à stan mieszczański
# Ustrój lenny został we Francji wprowadzony najbardziej konsekwentnie. Powiązanie własności lennej z daleko idącymi uprawnieniami publicznymi à rozdrobniona Francja to mozaika władztw senioralnych – półpaństw podlegających na podstawie umowy lennej nominalnemu zwierzchnictwu króla.
# Dopóki domena królewska (tereny należące do króla) stanowiła drobną część terytorium, królowie nie mieli podstaw materialnych dla narzucenia swego autorytetu władcom senioralnym. Dlatego ich polityka szła w kierunku kolejnego włączania lenn do domeny – pod koniec XIII w. domena królewska była większa od władztw senioralnych, co pozwoliło królom podporządkować sobie całe terytorium królestwa
è Podstawy władzy królewskiej:
# 2 rodzaje uprawnień króla:
a) jako książę Franków w swej domenie miał władzę podobną do władzy wielkich seniorów w swych władztwach
b) jako król Francji – zwierzchnie uprawnienia w całym królestwie w stosunku do władców
# W XI w. autorytet królewski upadł tak nisko, że król nie miał prawie żadnej władzy poza swoją domeną. Zaczęło się to zmieniać od końca XII w.
# Podstawowe uprawnienia zwierzchnie królów Francji wynikały z 3 funkcji króla:
a) Król – najwyższy zwierzchnik lenny: stał na czele hierarchii lennej à podlegali mu wszyscy wasale senioralni (początkowo właściwie nie miała znaczenia bo król nie posiadał w stosunku do swych wasali faktycznej władzy) à przysługiwały mu wszystkie prawa seniora określone prawem lennym:
b) Król – strażnik pokoju: Zapewnienie pokoju wewnętrznego to jedna z podstawowych funkcji państwa. W państwie dobrze zorganizowanym realizują ją sądy, natomiast we Francji w okresie rozdrobnienia feudalnego powszechna była inna droga rozstrzygania sporów à wojny prywatne (przeciwdziałał Kościół + niektórzy rozumni feudałowie)
à Prawo prowadzenia wojen przysługiwało w średniowieczu każdemu feudałowi - wyraz załamania się autorytetu państwa i jego sądownictwa
c) Król – najwyższy sędzia: Nominalnie miał w tym zakresie wszelkie uprawnienia à sąd królewski najwyższym organem sprawiedliwości (wg zasad prawa lennego był on właściwy dla spraw między wasalami i między nimi a królem w ramach domeny i całego państwa). Wielcy seniorzy odmawiali wszelkich kompetencji sądom królewskim – w ich władztwach sąd królewski mógł wkraczać tylko w przypadku, gdy senior odmówił wymiaru sprawiedliwości lub w przypadku nagany sędziego # W miarę wzrostu domeny królewskiej wzrastał też autorytet sądów królewskich, które uzyskały dostęp do sądzenia spraw z terenu władztw senioralnych:
à sprawy specjalnie zastrzeżone dla sądów królewskich: czyny przeciw osobie i prawom królewskim (ich ilość wzrastała ze wzrostem autorytetu króla) à rozstrzyganie apelacji (powszechna od XIII w.) oraz nagany sędziego
Rozbudowa sądownictwa królewskiego symptomem postępującego zjednoczenia państwa.
è Utrwalenie się dziedziczności tronu:
# W IX w. pojawiła się zasada elekcyjności tronu, odpowiadająca interesom feudałów – przez elekcję mogli sobie zapewnić wpływ na rządy
à po wygaśnięciu Karolingów, od elekcji Kapeta (987) tron francuski stał się tronem elekcyjnym – wyborów dokonywali możni świeccy i duchowni
# Kapetyngowie dążyli do utrzymania korony w swym rodzie i do wprowadzenia władzy dziedzicznej (sukces po 200 latach):
1. Kapet zapoczątkował praktykę dokonywania wyboru następcy za życia króla à przez 200 lat we Francji królowie desygnowani
2. System desygnacji utorował drogę zasadzie dziedziczności tronu à pomogło to, że Kapetyngowie prawie zawsze pozostawiali dorosłych synów, co zapobiegało wątpliwościom dot. następcy tronu
3. W/w praktyka utrwaliła przekonanie o dziedzicznym prawie do tronu najstarszego syna (PRIMOGENITURA) tak bardzo, że Filip August (1180-1223), czując się władcą dziedzicznym, zaniechał jako pierwszy desygnacji swego syna za życia
4. To, że tron przez ponad 2 wieki był w zasadzie elekcyjny, nie tworzył dla innych członków rodu podstaw do pretendowania do udziału w spadku po królu – zapobiegało to podziałom państwa
à elekcyjność tronu utrwaliła pojęcie niepodzielności korony i wyobrażenie o władzy królewskiej jako o funkcji publicznej, a nie własności rodu
è Organa centralne:
# Ośrodkiem zarządu państwem był dwór królewski, gdzie skupiali się WIELCY DYGNITARZE KORONNI (urzędnicy kierujący określonymi gałęziami zarządu państwa)
à SENESZAL – najwyższy; na czele wojska + szerokie uprawnienia sądowe
à KANCLERZ – na czele kancelarii królewskiej; wpływ na wszelkie sprawy państwowe wymagające załatwienia pisemnego
Dygnitarze ci byli zazwyczaj dziedziczni, rekrutowali się z wielkich feudałów i reprezentowali ich interesy, ograniczali na swoją korzyść władzę królewską.
à ważniejsze akty królewskie wymagały ich zgody
W miarę wzrostu swej siły królowie zaczęli zwalczać przewagę dygnitarzy à w XIII w. funkcja wielkich dygnitarzy zredukowana do zadań pomocniczych i doradczych.
# Kapetyngowie zwoływali (obok zebrań króla z dygnitarzami) rady nadworne – KURIE KRÓLEWSKIE à wzywani w zasadzie wszyscy wasale korony, których poparcia król potrzebował (faktycznie tylko ci, na których posłuszeństwo mógł liczyć)
à znaczenie kurii zależało od autorytetu króla (czasem o głównych sprawach decydowała kuria, czasem król)
à kuria potrzebna królowi do pomocy w zarządzie państwa – by podołać nowym zadaniom w XIII w. król zaczął powoływać do niej, obok arystokracji feudalnej, fachowców z niższej szlachty, drobnego duchowieństwa i mieszczaństwa
à XIII/XIV w. z kurii wyłoniły się: Ścisła Rada Królewska, Parlament (jako organ sądowy) i Izba Obrachunkowa (sprawy skarbowe)
à z instytucją kurii związane jest też powstanie Stanów Generalnych (zgromadzenia stanowego)
è Zarząd lokalny: Zarząd terytorialny monarchii francuskiej w okresie rozdrobnienia feudalnego dot. domeny królewskiej – zarząd lokalny w poszczególnych władztwach senioralnych rozwijał się autonomicznie.
# Początkowo Kapetyngowie powierzali zarząd domeny mianowanym przez siebie kasztelanom i wicehrabiom. Szybko jednak zaczęli oni zawłaszczać swe urzędy, co osłabiało pozycję króla, więc na ich miejsce stworzono nowy urząd – PREWOTÓW (przede wszystkim funkcje skarbowe w okręgach prewotalnych). Rekrutowali się oni z niższych sfer, więc nie zagrażali władzy królewskiej, ale z kolei narażali króla na koszty – zatrzymywali sobie zagospodarowane nadwyżki.
# Potrzebna była kontrola nad działalnością prewotów – (od końca XII w.) powoływano specjalnych inspektorów – BALIWOWIE (nominowani i odwoływani przez króla; pobierali pensje; kwalifikacje zawodowe). Odbywali oni roki w poszczególnych okręgach prewotalnych, zbierając zażalenia na prewotów. Powstały BALIWATY (z kilku okręgów prewotalnych) jako nowe jednostki zarządu lokalnego.
à we Francji południowej baliwatom odpowiadały SENESZALIA
à dość szerokie uprawnienia sądowe, wojskowe i skarbowe (baliwowie i prewoci)
à wyraz rozwoju aparatu państwowego
FRANCJA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ (XIV-XV w)
# Okres monarchii stanowej we Francji trwał od początku XIV w. (powołanie Stanów Generalnych w 1302) do końca XV w. (ostatnie zebranie Stanów Generalnych przed długą przerwą w 1484)
# Zapoczątkowany w XII w. rozwój gospodarczy Francji miał szczyt na początku XIV w., a od połowy XIV w. kryzys gospodarczy (przeludnienie kraju, zmiany europejskich szlaków handlowych, wojna stuletnia). Odrodzenie gospodarcze nastąpiło w połowie XV w. (wzrost gospodarki towarowo-pieniężnej rozpoczynającej gospodarkę typu wczesnokapitalistycznego i rozkład gospodarki feudalnej)
# Ukształtowany w poprzednim okresie podział ludności Francji na 3 stany (szlachta, duchowieństwo i stan trzeci) oraz przywileje poszczególnych stanów przyczyniły się do utrwalenia różnic społecznych barierami prawnymi. Stany były grupami społecznymi uznanymi przez prawo i – obok króla i aparatu państwowego – zaczęły uczestniczyć w zarządzie państwa (centralnym i lokalnym) à formami tego uczestnictwa: zgromadzenia stanowe (Stany Generalne i Prowincjonalne), samorząd lokalny (gł. w zakresie administracji finansowej)
# Władza królewska uległa konsolidacji jako władza publiczna, uwolniona od cech patrymonialnych. Była ograniczana przez uprawnienia polityczne uprzywilejowanych stanów
# Głównym organem stanów było zgromadzenie stanowe – STANY GENERALNE oraz STANY PROWINCJONALNE, jednak nie uzyskały one zbyt dużego znaczenia – monarchia się od nich uniezależniła
# Typowy dla monarchii stanowej dualizm władzy państwowej i stanowej wystąpił też na szczeblu lokalnym
# Monarchia stanowa we Francji była stosunkowo krótka a instytucje stanowe nie rozwinęły się tu tak jak w innych krajach. Procesy gospodarcze o charakterze przedkapitalistycznym wcześnie umocniły pozycję mieszczaństwa, które poparło dążenie króla do przełamania oporu feudałów – przyczyniło się to do wprowadzenia rządów absolutnych
è Główne wydarzenia historyczne:
# powstanie STANÓW GENERALNYCH (1302 r.) – Filip IV Piękny, uwikłany w spór z papieżem, odwołał się do opinii uprzywilejowanych stanów
à Stany Generalne (zgromadzenie reprezentujące wszystkie stany) stały się organem niezbędnym, do którego królowie musieli się odwoływać; ograniczały władzę królewską
# Wygaśnięcie starszej linii Kapetyngów na Karolu IV (1328 r.) à długotrwałe wstrząsy. Tron przejął Filip VI zakładając dynastię Walezjuszy (panowała we Francji do końca XVI w.)
à Sprawa sukcesji tronu odrodziła dawny spór francusko-angielski – pretensje do tronu zgłosił król angielski Edward III (jako najbliższy krewny zmarłego Karola IV w linii żeńskiej)
à początek WOJNY STULETNIEJ (1337-1453) zakończonej klęską Anglii (królowie angielscy musieli zrezygnować z praw do tronu Francji)
# Koniec monarchii stanowej – panowanie Ludwika XI (1461-1483) à nowy kryzys wywołany przez odśrodkowe tendencje arystokracji feudalnej reprezentowane przez książąt Burgundii
à XV w. – tworzyli silne i bogate państwo i sprzymierzyli się z Anglią à niebezpieczeństwo dla Francji
à + sprzymierzyli się z wielkimi feudałami francuskimi przeciw Ludwikowi XI
Dopiero śmierć ostatniego księcia Burgundii (1464; bez męskiego potomka) umożliwiło Ludwikowi XI przyłączenie księstwa Burgundii do korony (1477).
# Ludwik XI, łamiąc opór feudałów (z pomocą miast) wprowadził rządy silnej ręki. Po jego śmierci (1483) Stany Generalne zwołano jeszcze tylko raz – potem przerwa na kilkadziesiąt lat.
à od panowania Ludwika XI rozpoczęła się MONARCHIA ABSOLUTNA
è Zmiana charakteru władzy królewskiej:
# w...
prawozaoczne