ETAPY ROZWOJU PISMA, ODCZYTYWANIE PISM.doc

ETAPY ROZWOJU PISMA, ODCZYTYWANIE PISM

Człowiek pierwotny znał rozmaite sposoby wyrażania myśli, poczynając od mowy, poprzez gesty, węzły, żłobienia w twardym materiale aż do rysunku. Znaki te poprzedzały powstanie pisma i były w użyciu bardzo długo.
     Posługiwały się nimi np. plemiona Inków, wytworzyły one system utrwalania i przekazywania wiadomości za pomocą tzw. Kipu – składało się z długiego sznurka lub gałęzi, do której przymocowane były cienkie sznurki różnych kolorów. Takie sznurki z węzełkami, były także pomocą w sporządzaniu rachunków.
     Indianie używali tzn. wampun – pasy naszyte perłami lub kolorowymi paciorkami tworzącymi różnobarwne desenie. Wzory te miały również znaczenie pojęciowo-symboliczne, używano ich przy zawieraniu układów pokojowych.

Z biegiem czasu sposoby wyrażania myśli zaczęły być ściślej powiązane z mową.

1.  Najpierw pojawiło się PISMO SYNTETYCZNE – jeden znak wyrażał jakąś myśl, całe zdanie. Znak nie oddawał treści zdania w sposób ścisły, można go było interpretować na różne sposoby.
2. Następnym etapem rozwoju pisma było przejście do znaków oznaczających słowa – PISMO IDEOGRAFICZNE czyli ANALITYCZNE. W tym piśmie każdy znak graficzny oznacza ściśle określone słowo.
3. Przełomem w historii pisma było udoskonalenie polegające na przejściu do znaków oznaczających poszczególne dźwięki. Liczba dźwięków (głosek) jest znacznie mniejsza od liczby słów w danym języku – pismo to wymagało mniejszej liczby znaków niż pismo ideograficzne.
4. PISMO SYLABOWE – jeżeli elementy fonetyczne słowa ogranicza się do wyodrębnienia poszczególnych sylab, jeden znak graficzny oznacza całą sylabę.
5. PISMO ALFABETYCZNE – jeżeli elementy fonetyczne słowa sięgają najmniejszych elementów słowa, czyli głosek, znak oznacza jedną głoskę.
Pismo alfabetyczne jest największym osiągnięciem ludzkości z zakresu graficznego utrwalenia myśli.

PISMO W EGIPCIE
To najstarsze pismo świata – „pismo święte”, „pismo bogów”. Pierwszym etapem na drodze do rozwoju pisma były piktogramy – informacje mające formę obrazków, przedstawiały one znane i łatwe do zrozumienia przez wszystkich przedmioty i sytuacje. PISMO PIKTOGRAFICZNE - najstarszy znany system piśmienniczy. Piktogramy to obrazki oddające elementy rzeczywistości. Schematyczne rysunki symbolizowały przedmioty, zwierzęta, osoby. Pierwsze piktogramy pojawiły się w 2. połowie IV tys. p.n.e.. Był to jednak niedoskonały sposób, ponieważ uniemożliwiał zapis czynności, imion itp. dlatego pismo to uległo przekształceniu w PISMO IDEOGRAFICZNE, obrazowe, a jeden znak mógł mieć kilka znaczeń, dlatego przechodzono do zasady fonetycznej. W języku egipskim istniało dużo wyrazów jednosylabowych, dany znak wyrażał tylko jeden dźwięk, czyli jedną głoskę. Oprócz zasady fonetycznej w „piśmie świętym” pojawiły się także elementy pisma alfabetycznego.
HIEROGLIFY uległy uproszczeniu wskutek czego powstało:
-> najpierw PISMO HIERATYCZNE – polegało na ułatwieniu zapisu znaków, co w codziennym użytku było bardzo pomocne. Hieratyka używana była powszechnie na potrzeby handlu. Stosowano w nim proste i pochyłe znaki, stąd nazywa się je także kursywą. Hieratyka była zapisywana w układzie pionowym lub poziomym w kierunku od prawej do lewej. Pismo hieratyczne utrwalano najczęściej na zwojach i arkuszach papirusowym oraz ostrakonach.
->  potem PISMO DEMOTYCZNE (z grec. Ludowe) – ukształtowało się w VII w.p.n.e. wypierając pismo hieratyczne. Było ono jeszcze bardziej uproszczone, nie miało charakteru ikonicznego, stosowano skróty, ligatury i nietypowe cechy ortograficzne, które różniły się znacznie od hieroglifów. Pisano z prawej do lewej, oraz zapisywano je na ostrakonach i papirusach, później na stelach kamiennych. Dokumenty demotyczne to głównie pisma o treści prawniczej, administracyjnej, handlowej.

Z biegiem czasu pismo demotyczne wyszło z użycia. Kiedy Egipt dostał się pod wpływy kultury greckiej, od III w. n. e. język egipski zaczęto zapisywać alfabetem greckim, uzupełniając go 7 odrębnymi znakami. W ten sposób wytworzyło się nowe pismo, którym posługiwali się chrześcijanie egipscy zwani Koptami - PISMO KOPTYJSKIE – stosowane było najczęściej do korespondencji prywatnej, urzędowej i administracyjnej. Znaki tego pisma mają orientację poziomą od lewej do prawej bez odstępów między wyrazami. Zapisywane był na papirusie, pergaminie, ostrakony, tabliczkach drewnianych oraz papierze.

è    W 1822 r. francuski uczony J. F. Champollion odczytał hieroglify.

PISMO W MEZOPOTAMII
W Mezopotamii używano PISMA KLINOWEGO – pismo to miało charakterystyczny kształt klinowy, żłobione było na tabliczkach z miękkiej gliny rylcem z trzciny lub kości z trójkątnym przekroju. Zespoły kresek pionowych, poziomych i ukośnych oznaczały początkowo całe wyrazy, stopniowo przekształciło się w pismo sylabowe tzn. zaczęły określać poszczególne sylaby, z których składały się wyrazy. Dopiero po upadku państwa asyryjskiego sylabowe pismo klinowe ustąpiło z wolna literowemu pismu aramejskiemu.

è    Pismo to zostało rozszyfrowane przez niemieckiego uczonego G.F. Grotefenda, w XIX w. także przez angielskiego uczonego H. Rawlinsona.

PISMO ŁACIŃSKIE
Pismo łacińskie powstało z połączenia pisma etruskiego oraz alfabetu greckiego. Łacina była przez całe średniowiecze jedynym językiem w Europie Zachodniej posiadającym pismo, dlatego pisma narodowe powstawały poprzez przystosowywanie tego zapisu do dźwięków konkretnej mowy.

Najstarszym i najwytworniejszym pismem była kapitała (pismo majuskulne). Rozróżniono dwie odmiany tego pisma:
-> kapitała elegancka lub kwadratowa - była to odmiana o szlachetnym kształcie liter, służącym do dziś za wzór do wersalików w piśmie drukarskim, litery pisane (ryte) były na planie kwadratu, miały tę samą wysokość i mieściły się w schemacie dwóch linii.
 -> kapitała chłopska - pismo skromniejsze i mniej staranne, wykonywane za pomocą linii lekko wygiętych, rzadziej występują elementy poziome,
    W obu odmianach kapitały nie stosowano odstępów między wyrazami, rzadko używano skrótów, używano jej do pisania na papirusie, pergaminie i tabliczkach woskowych.

W dalszym rozwoju pisma łacińskiego doszło do powstania uncjały - a więc pisma z zaokrąglonymi kształtami i niektórymi literami minuskulnymi. Stopniowo wprowadzano pismo o wyraźnym charakterze minuskulnym - półuncjałę. 
Do pisania pospiesznego, stosowanego w życiu codziennym (notatkach, rachunkach), najlepiej jednak nadawała się kursywa - pismo pochyłe i niekiedy trudno czytelne. Początkowo stosowano kursywę majuskulną (tzw. starszą kursywę), od IV w. kursywę minuskulną (młodsza kursywa).

PISMO IRLANDZKIE

è    PÓŁUNCJAŁA IRLANDZKA – jej cechą charakterystyczną było pogrubienie szczytów górnych lasek liter przez trójkątne nasadki. Wymagała od pisarza wielkiego wyrobienia, czasu i staranności. W związku ze swoim dużym rozmiarem i szerokimi literami zajmowała sporo cennego pergaminu, więc była stosowana przezważnie do rękopisów luksusowych.

Pismo irlandzkie nie rozpowszechniło się w Europie, gdyż pojawiło się łatwiejsze pismo – minuskuła karolińska.

è    MINUSKUŁA KAROLIŃSKA – powstała we Francji, główną jej cechą były ściśle przystosowane litery do systemu czteroliniowego. Cechuje ją wybitna jednolitość, regularność liter, prostota, każda litera wyraźnie oddzielona i wydzielona, brak ozdób.

PISMO GRECKIE
Około 403 roku p.n.e. wykształciło się pismo zwane greckim alfabetem klasycznym – język ten w prawie nie zmienionej formie obowiązuje do dziś. Początkowo zapisywano go od prawej do lewej strony, później zostało to zmodyfikowane pisząc raz od prawej, raz od lewej, aż w końcu pisano w sposób przyjęty do dziś – od lewej do prawej.
              W  V w. p.n.e. Grecy posiadali alfabet składający się z 24 liter (17 spółgłosek i 7 samogłosek). Dalsza ewolucja pisma rozwinęła się w kierunku stylów, powstało pismo "większe" - majuskuła oraz pismo "małe" - minuskuła. 
Pismo greckie cechowała prostota, przewaga kreski pionowej i jednakowa wysokość liter oraz stosowanie form trójkątnych i okrągłych.

è    MAJUSKAŁA (łac. większy) – to pismo, którego wszystkie litery są duże i posiadają jednakową wysokość. Używano jej w piśmie książkowym oraz do rycia w kamieniu. Była to pierwotna wersja pisma w starożytnej Grecji i Rzymie.

Zmiana materiału pisarskiego z papirusu na pergamin wpłynęła na modyfikację pisma. Gładki pergamin pozwalał na kreślenie linii zaokrąglonych. Tak powstała UNCJAŁA – pismo to zaczęto stosować na początku naszej ery.

è    MINUSKUŁA (łac. bardzo mały) – pismo składające się z małych liter o różnej wysokości, dają się one wpisać między cztery poziome linie. Minuskuła była używana nieco później, z przekształcenia greckiej kursywy (pisma pochyłego) i wydłużenia kresek pionowych.

PISMO GOTYCKIE (XI –XII w.)
Tendencja epoki gotyckiej do wydłużania linii i łamania łuku.

è    MANIUSKUŁA GOTYCKA – Cechuje ją przewaga linii pionowych przy równoczesnym zwężeniu form literowych, tworzenie ostrych łuków i ostrych kątów, łamanie prostych linii trzonków i lasek, Litery mają przewagę wysokości nad szerokością, są kanciaste, bardziej zwarte i ściśle ze sobą złączone.
Występowała w dwóch postaciach, jako:
->  PISMO KALIGRAFICZNE (tekstura) –pismo staranie wykończone kaligraficznie, używane do tekstów biblijnych, liturgicznych
-> KURSYWNE – wytwór  szybkiego, niestarannego pisania, charakterystyczne są dla niej długie pętle powyginane górne i dolne laski liter

è    MAJUSKUŁA GOTYCKA – wielkie litery ulegają procesowi łamania i zaostrzenia łuków, posiadały ozdobne kreski, pętle wężyki.