Władza wykonawcza we Francji sprawują dwie instytucje: prezydent Republiki oraz premier.
Zgodnie z konstytucją prezydent Republiki (fr. Président de la République) miał być wybierany na siedem lat, jednak obecnie jego kadencję skrócono do pięciu lat (referendum konstytucyjne w 2000 roku). To prezydent desygnuje kandydata na premiera, przewodzi Radzie Ministrów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych oraz ma prawo parafowania traktatów międzynarodowych. Prezydent ma prawo poddawania różnych kwestii politycznych pod referendum oraz może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe. W sytuacjach nadzwyczajnych prezydent może przejąć pełnię władzy w państwie.
Zgodnie z systemem stworzonym przez de Gaulle'a prezydent ma dużą władzę. Jeżeli w parlamencie dominuje jego frakcja polityczna, to on decyduje kto będzie premierem oraz określa cele polityczne rządu. Jednak gdy frakcja prezydencka stanowi mniejszość parlamentu, prezydent musi wyznaczyć premiera wywodzącego się z opozycyjnej wobec siebie większości. Zjawisko względnej współpracy pomiędzy premierem i prezydentem wywodzącymi się z przeciwnych obozów politycznych nosi miano koabitacji i po raz pierwszy opisano je właśnie we Francji.
W takiej sytuacji znalazł się prezydent Jacques Chirac w okresie od maja 1995 roku.
Francuski rząd (fr. gouvernement) , któremu przewodniczy premier Francji (fr. Premier ministre), wykonuje swoje uprawnienia konstytucyjne z pomocą służby cywilnej oraz sił zbrojnych. Gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem. Zgromadzenie Narodowe ma prawo przegłosowania wotum nieufności, co powoduje dymisję rządu. Ministrowie muszą udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez członków parlamentu zarówno na piśmie jak ustnie, co określa się po francusku jako questions au gouvernement. Jednocześnie ministrowie mają obowiązek stawiać się na posiedzeniach komisji dotyczących kierowanych przez nich resortów.
Zgodnie z tradycją rada ministrów składa się z następujących urzędników
· ministrów,
· wiceministrów (ministres délégués),
· sekretarzy stanu (secrétaires d'état),
W historii Piątej Republiki niektórzy ministrowie mieli też tytuł wicepremiera (ministres d'État), ale miał on znaczenie wyłącznie prestiżowe. Ilość ministrów oraz podział kompetencji zmieniał się w różnych gabinetach. Jednak pewne najważniejsze funkcje i urzędy pozostawały niezmienne:
· Ministerstwo Finansów (podatki i budżet),
· Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (bezpieczeństwo, władze lokalne),
· Ministerstwo Sprawiedliwości (więzienia, obsługa sądów, nadzór nad prokuraturą),
· Ministerstwo Edukacji,
· Ministerstwo Obrony,
· Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Rząd ma znaczącą rolę w określaniu prac legislacyjnych realizowanych w parlamencie. Posiada prerogatywy uprawniające go do inicjatywy ustawodawczej oraz składania poprawek podczas posiedzeń parlamentu. Rząd może też powołać się na specjalny tryb pracy ustawodawczej, który skraca cykl tworzenia prawa. W zwyczaju jest, że gabinet zbiera się raz w tygodniu (rano w środę) w Pałacu Elizejskim (fr. Palais d'Élysée) opowiadając na zaproszenie prezydenta.
Od 31 maja 2005 roku funkcje premiera Francji pełni Dominique de Villepin wywodzący się z prawicowej partii UMP. Uprzednio był on ministrem spraw zagranicznych. Villepin objął funkcję po tym, jak jego poprzednik Jean-Pierre Raffarin podał się do dymisji na skutek klęski w referendum dotyczącym ratyfikacji traktatu konstytucyjnego. Rząd cieszy się małym poparciem społeczeństwa, które odrzuca próby przeprowadzenia niezbędnych reform socjalnych. Francuzi obwiniają całą klasę polityczną o przyczynienie się do wzrostu bezrobocia powyżej 10%.
Tylko prezydent i premier mają prawo podpisywania dekretów (décrets):
· prezydent ma uprawnienie do wydawania dekretów zawierających nominacje oraz dymisje wysokich urzędników cywilnych oraz dowódców wojskowych. Lista stanowisk obsadzanych w ten sposób jest wyszczególniona w konstytucji oraz ustawach regulujących funkcjonowanie poszczególnych instytucji.
· premier wydaje dekrety stanowiące rozporządzenia, kontrasygnowane przez odpowiedzialnych za poszczególne dziedziny ministrów. W niektórych obszarach rozporządzenia są jedyną regulacją, ale zwykle pełnią rolę aktów wykonawczych do wydanych już ustaw. W niektórych przypadkach przed wydaniem dekretu konieczne jest skonsultowanie go z Naczelnym Sądem Administracyjnym (fr. Conseil d'État), wtedy nosi on zwyczajową nazwę décrets en Conseil d'État. Dekrety nie poddane temu procesowi określane są jako dekrety uproszczone (décrets simples).
Poszczególni ministrowie mają uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnych (arrêtés) w ramach zarządzanych przez nich instytucji, ale mają one niższą rangę legislacyjną niż ustawy i dekrety.
Parlament w każdym kolejnym roku obraduje w trwającej 9 miesięcy sesji, ale w okolicznościach nadzwyczajnych prezydent może zwołać dodatkowe posiedzenie poza tym okresem. Mimo że uprawnienia parlamentu są mniejsze niż w Czwartej Republice, może on jednak doprowadzić do upadku rządu jeżeli Zgromadzenie Narodowe przegłosuje absolutną większością wotum nieufności.
Gabinet ma silny wpływ na prace parlamentu. Istnieje tryb legislacyjny, w którym rząd składa projekt ustawy do laski marszałkowskiej i jeżeli nie pojawi się wniosek o wotum nieufności dla gabinetu, to nowy akt prawny zostaje uchwalony bez głosowania. W przypadku, gdy parlamentarzyści będą chcieli zablokować ustawę, cała procedura może trwać maksymalnie 72 godziny (24 na złożenie wniosku o wotum nieufności i 48 na jego przegłosowanie).
We francuskim systemie prawnym istnieje różnica pomiędzy ustawami (loi) i związanymi z nimi aktami wykonawczymi, czyli rozporządzeniami (règlement) stanowionymi dekretami (décrets) wydanymi przez premiera.
Zgodnie z konstytucją Francji:
Tylko ustawy mogą regulować następujące dziedziny życia:
· prawa obywatelskie oraz inne najważniejsze uprawnienia przyznawane obywatelom, obowiązki obywateli związane z obroną kraju,
· przyznawanie obywatelstwa, emigrację, małżeństwa oraz prawa rodzicielskie, dziedziczenie, darowizny,
· ściganie i karanie za najcięższe przestępstwa, procedury karne, amnestie, powoływanie sądów oraz uprawnienia sędziów, prokuratorów i adwokatów,
· postawę opodatkowania, jego wysokość i sposób ściągania podatków jak również politykę monetarną,
· ordynacje wyborcze do ciał obieranych w wyborach powszechnych,
· uprawnienia urzędników służby cywilnej, oraz służb mundurowych,
· nacjonalizację oraz prywatyzację mienia.
· ogólne zasady organizacji systemu obrony narodowej,
· uprawnienia i podział terytorialny samorządów oraz źródła ich finansowania,
· system szkolnictwa,
· stosunki pracy, tworzenie związków zawodowych, system bezpieczeństwo socjalne.
Szczególną ustawą jest budżet państwa, który określa źródła finansowania oraz zobowiązania państwa.
Pozostałe obszary ładu prawnego są regulowane przez rozporządzenia rządu.
Inicjatywa ustawodawcza należy do rządu, a właściwie rady ministrów, jak również do odpowiednio licznej grupy parlamentarzystów. Projekt nowego prawa zgłoszony przez rząd określa się jako projet de loi, a ten złożony przez członków legislatywy jest nazywany proposition de loi. Każda nowa ustawa rządowa podlega przeglądowi realizowanemu przez Naczelny Sąd Administracyjny (Conseil d'État), przed złożeniem jej do laski marszałkowskiej. Projekty ustaw proponowane przez grupę parlamentarzystów nie mogą zwiększać obciążenia budżetu bez podania źródła finansowania nowych wydatków.
Ustawy rządowe rozpoczynają swój proces legislacyjny w Zgromadzeniu Narodowym, a te zgłoszone przez członków którejś z izb legislatywy są rozpatrywane najpierw w tej izbie. Jeżeli zapisy proponowane przez obie izby różnią się między sobą, to powoływana jest specjalna komisja harmonizacyjna. Składa się ona po połowie z członków Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli jej prace zakończą się fiaskiem, to o ostatecznym tekście decyduje niższa izba parlamentu.
Nowe prawo musi być podpisane przez prezydenta. Na tym etapie głowa państwa, marszałkowie obu izb, grupa 60 senatorów lub 60 posłów może zaskarżyć projekt przed Trybunał Konstytucyjny. Prezydent ma też prawo veta, które zmusza parlament do ponownego głosowania projektu ustawy. Jeżeli nowe prawo zostanie przegłosowane, to prezydent musi je podpisać. Po kontrasygnacie przez odpowiedniego ministra ustawa jest publikowana w dzienniku ustaw (fr. Journal Officiel de la République Française).
Zgromadzenie Narodowe (fr. Assemblee Nationale) jest niższą izbą parlamentu francuskiego. Składa się z 577 deputowanych (posłów) wybieranych na 5 letnią kadencję. Wybór przedstawiciela do parlamentu opiera się na uzyskaniu większości w jednym z lokalnych okręgów wyborczych. Podczas każdych wyborów głosowanie obejmuje cały skład Zgromadzenia Narodowego.
Po ukonstytuowaniu się nowo wybranego parlamentu, o tym kto zostanie premierem decyduje zwykle partia mająca najwięcej miejsc w parlamencie.
Senat składa się z 321 senatorów. Jego skład jest obierany przez około 145 tys elektorów. Mandat senatora daje prawo zasiadania w izbie przez 6 lat. Co 3 lata połowa członków Senatu jest wybierana przez elektorów. Poprzednia ordynacja obowiązuje jednak do 30 czerwca 2004. Dawała ona senatorowi prawo do zasiadania w izbie przez 9 lat.
Elektorzy to zwykle przedstawiciele władzy lokalnej. 304 senatorów reprezentuje swoje departamenty (fr. départements), 5 terytoria zależne a 12 Francuzów mieszkających na emigracji.
Prerogatywy Senatu są bardzo ograniczone i zwykle rozstrzygający głos ma Zgromadzenie Narodowe. W historii Piątej Republiki izba wyższa zwykle była kierowana przez prawicową większość. Wynikało to z ordynacji wyborczej. Dziś wielu Francuzów uważa sposób obierania Senatu za zupełny anachronizm.
Rada Społeczno-Ekonomiczna (fr. Le Conseil Economique et Social ) jest ciałem doradczym. Nie bierze udziału w procesie legislacyjnym, ale konsultuje tworzone prawo, szczególnie w kwestiach związanych z gospodarką i sprawami społecznymi. Rada publikuje raporty, które są przesyłane do rządu i parlamentu oraz publikowane w dzienniku ustaw.
Francuski system prawny opiera się na prawie stanowionym, jednak wyroki sądów mają znaczenie w interpretacji niektórych przepisów. Sądownictwo jest podzielone na powszechne oraz administracyjne.
Sądy powszechne zajmują się rozstrzyganiem spraw cywilnych...
moderator132