SYSTEM_POLITYCZNY_IZRAELA.doc

SYSTEM POLITYCZNY IZRAELA

Ustalenia wstępne: kategoria systemu politycznego

Na temat systemu politycznego napisano już wiele. Jednakże, kategoria ta wciąż wydaje się nie tyle niejasna, co różnorodna i niejednolita, a przez to w pewien sposób i kontrowersyjna. Niemożność wykreowania – czy przyjęcia – ogólnej teorii systemu politycznego, powoduje, iż wśród politologów, tudzież osób analizujących to pojęcie, uformowały się swoiste ,,szkoły”, oferujące określone podejścia (ujęcia) do kategorii systemu politycznego. Idzie tu m.in. o podejście instytucjonalne, relacjonalne, funkcjonalne czy też cybernetyczne. [1] Nie wchodząc w zawiłości powyższych perspektyw, na potrzeby niniejszego opracowania, wykorzystana zostanie trójwarstwowa koncepcja systemu politycznego, zaproponowana przez wrocławskich politologów – Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda Herbuta w pracy Systemy polityczne współczesnego świata (zob. ryc. 1). [2]

Model takiego systemu politycznego składa się z trzech warstw (płaszczyzn), których analiza pozwala wyciągnąć interesujące wnioski.
(1) Pierwszą z płaszczyzn stanowią uwarunkowania społeczno-kulturowe. W skład ich wchodzi przede wszystkim charakterystyka danego społeczeństwa (język, narodowość, religia) czy też doniosłe konflikty społeczno-polityczne (podziały socjopolityczne). [3] Analiza poszczególnych elementów pozwala stwierdzić, czy społeczeństwo jest jednolite czy sfragmentaryzowane lub na przykład określić dominujący typ czy sposób rozwiązywania konfliktów społeczno-politycznych.
 
Ryc. 1. Trójwarstwowy model systemu politycznego
 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: A. Antoszewski, R. Herbut, Systemy polityczne współczesnego świata, Gdańsk 2001, s. 47-48.a

(2) Drugą płaszczyzną są uwarunkowania instytucjonalne. Obiekty zainteresowań tej warstwy to w szczególności normy organizujące życie polityczne. Mamy tu więc zasady ustrojowe (podział władz), ustawy zasadnicze (konstytucja) oraz system wyborczy. Co ważne, przy analizowaniu tej płaszczyzny nie można pominąć relacji czy stosunków pomiędzy głównymi ośrodkami władzy, gdyż to one często świadczą o istocie uwarunkowań instytucjonalnych.

(3) Ostatnią płaszczyzną powyższego modelu systemu politycznego, jest system rywalizacji politycznej.  Jest to – jak piszą autorzy – istota systemu politycznego (...) przejawiająca się w zachowaniach podejmowanych przez jego uczestników. [4] Dlatego analiza tej warstwy skupia się na systemie partyjnym i jego rywalizacji czy roli jednostek (przywódców politycznych) w kształtowaniu życia politycznego.

Wszystkie trzy powyższe płaszczyzny (czy warstwy) tworzące system polityczny, w szczególny sposób wpływają na siebie. Uwarunkowania społeczno-kulturowe determinują kształt instytucji, a te z kolei wpływają na ostrość konfliktów społecznych. Natomiast na system rywalizacji politycznej oddziaływają obie warstwy (zachowania wynikające z podziałów oraz ramy organizacyjne), wywołując określony styl rywalizacji, który może wpływać na konkretne rozwiązania instytucjonalne.

(1) Izraelskie uwarunkowania społeczno-kulturowe

Izrael należy do społeczeństw sfragmentaryzowanych. Od samego początku powstania tego państwa, wśród ludności istniały zasadnicze podziały, wynikające z różnorodności etnicznej, religijnej, kulturowej czy społecznej jego mieszkańców. Obecnie, z ponad 6 milionów obywateli Izraela, około 80 proc. stanowią Żydzi (ponad połowa urodziła się w tym kraju, reszta pochodzi z innych państw świata), pozostałe 20 proc. to w większości Arabowie (wśród których 75 proc. to muzułmanie, reszta to m.in. chrześcijanie) (por. tabela 1). [5]

Tabela 1. Populacja i wspólnoty religijne w Izraelu

Źródło: G. S. Mahler, Politics and Government In Israel. The Maturation of a Modern State, Lanham-Oxford 2004, s. 63.

Podział na ludność arabską i żydowską, choć jest bardzo charakterystyczny i wyraźny, to jednak nie stanowi głównej linii dzielącej społeczeństwo izraelskie. Wydaje się, że o wiele donośniejsze i bardziej istotne są podziały przebiegające wewnątrz ludności żydowskiej. Chodzi tu głównie o konflikt kulturowo-etniczny (aszkenazyjczycy vs. sefardyjczycy) oraz religijny (ortodoksi vs. świeccy). Warto także zwrócić uwagę na konflikt – określony przez Arenda Lijphart, Petera J. Bowmana oraz Reuvena Y. Hazana – mianem podziału nacjonalistyczno-terytorialnego (,,gołębie” vs. ,,jastrzębie”), gdyż ma on decydujący wpływ na  system rywalizacji politycznej. [6]

(a) Konflikt Arabowie – Żydzi

Obecnie w Izraelu żyje ponad milion osób pochodzenia arabskiego. Jest to ludność nie żydowska, określana czasami mianem ,,izraelskich Arabów” albo ,,palestyńskich Izraelczyków”. Ich sytuacja, od chwili powstania państwa, była bardzo trudna. Liczne wojny arabsko – izraelskie, [7] napięta sytuacja polityczna czy późniejsze palestyńskie zamachy terrorystyczne, spowodowały bardzo silną nieufność a czasami nawet nienawiść i wrogość ze strony większości żydowskiej. Pomimo, iż Arabowie uzyskali izraelskie obywatelstwo, państwo przez większość czasu koncentrowało się na zagadnieniach stwarzanych przez imigrantów żydowskich, a regiony zamieszkiwane przez Arabów pozostały na marginesie zainteresowań władz. Do tego, dochodziły mało popularne w społeczeństwie żydowskim poglądy izraelskich Arabów, wyrażające się w poparciu arabskiego nacjonalizmu, którego sztandarową postacią był Gamal Naser. Identyfikacja z tą ideologią stanowiła główny impuls pierwszych politycznych wystąpień Arabów w Izraelu. W wyniku kolejnych wojen, które kończyły się upokorzeniem krajów arabskich i klęskami ich armii, jeszcze bardziej zdewaluowano wizerunek Araba w oczach Izraelczyków. [8] Z drugiej strony, żywiołowa radość Żydów z odniesionych zwycięstw stawała się zwykle początkiem nowych napięć pomiędzy obiema społecznościami.

Inną niezwykle ważką przeszkodą w integracji ludności żydowskiej z arabską są istotne różnice w tradycji, religii, kulturze czy pozycji społecznej obu nacji. Arabowie – w zdecydowanej większości wyznawcy islamu, wychowani w swojej cywilizacji, której daleko do wartości ,,zachodu” – średnio odnajdują się w demokratycznym Izraelu, wyrosłym głównie pod wpływem tradycji europejskich. Poza tym, arabscy obywatele Izraela, to głównie klasa pracująca w społeczeństwie zdominowanym przez klasę średnią, politycznie marginalna grupa w silnie zcentralizowanym państwie i arabskojęzyczna mniejszość wśród hebrajskojęzycznej większości. [9] Izolację Arabów pogłębiał dodatkowo fakt, stworzenia przez państwo faktycznie dwóch systemów społeczno-politycznych. Obok żydowskich szkół, powstały uczelnie z językiem arabskim, kładące nacisk na narodowe tradycje i kulturę. Społeczność ta ma także własne programy telewizyjne i radiowe, przestrzega własnych świąt i zasad religijnych oraz podlega niezależnemu, islamskiemu sądowi.

Nierówne traktowanie, głęboka nieufność czy wręcz dyskryminacja Arabów przez Żydów, i z drugiej strony arabski nacjonalizm i często sprzeciwianie się statusowi Izraela jako państwa żydowskiego i jego prawa do istnienia, spowodowały zasadnicze różnice i podziały w obrębie tych społeczności. Odbicie tych antagonizmów, odnajdujemy także na poziomie rywalizacji politycznej. Częste bojkotowanie wyborów przez ludność arabską, powodowało, iż przeciętnie w Knesecie zasiada kilku posłów reprezentujących tych obywateli, początkowo wybieranych z list sprzymierzonych z izraelską lewicą, a następnie z własnych, arabskich partii, z reguły skrajnie lewicowych. Ten względny radykalizm arabskich wyborców wynika z upośledzonej pozycji społecznej oraz wrogiej wobec nich postawy ugrupowań prawicowych. Przeciętny Arab, jeśli nie chce współpracować z żydowską lewicą, może jedynie wybrać arabski nacjonalizm, kwestionujący istnienie państwa izraelskiego. [10]

(b) Konflikt aszkenazyjczycy – sefardyjczycy

Wewnątrz żydowski konflikt kulturowo-etniczny, dzieli tę społeczność na aszkenazyjską i sefardyjską. I choć jest to obraz nieścisły i mocno uproszczony, to zupełnie wystarczający na potrzeby niniejszego opracowania. [11]

W tym znaczeniu, przez aszkenazyjczyków należy rozumieć Żydów, których korzenie tkwią w Europie Środkowej i Wschodniej (głównie Niemcy i Polska; od hebr. Ashkenaz – Niemcy). Wśród tej grupy, znajdują się także potomkowie aszkenazyjczyków, którzy na przestrzeni lat wyemigrowali do Ameryki Północnej i Południowej, Afryki Południowej (RPA) i Australii. Niektórzy członkowie tej społeczności nadal posługują się tradycyjnym językiem aszkenazyjczyków, czyli jidysz, mieszaniną słów hebrajskich, słowiańskich i średniowiecznego dialektu niemieckiego, ale zapisywanego alfabetem hebrajskim. Do czasu II wojny światowej, aszkenazyjczycy stanowili 90% (ok. 15 milionów) wszystkich Żydów.

Z kolei sefardyjczycy będą wywodzić się zarówno od Żydów wygnanych w XV wieku z Hiszpanii i Portugalii (od hebr. Sefarad – Hiszpania), którzy następnie osiedlili się Afryce Północnej oraz na europejskim wybrzeżu Morza Śródziemnego; jak i od potomków Żydów pochodzących z islamskich krajów Azji. Tradycyjnym językiem tej grupy był język zwany ladino, zbliżony do dialektu starokastylijskiego, ale zapisywany alfabetem hebrajskim. Aż do XIX wieku, większość Żydów w Palestynie należała właśnie do sefardyjczyków.

Konflikt między aszkenazyjczykami a sefardyjczykami ujawnił się zaraz po powstaniu Izraela. Pierwsi osadnicy syjonistyczni i nielegalni imigranci byli aszkenazyjczykami. To oni przyczynili się do powstania i zorganizowania państwa oraz przygotowali późniejszą masową imigrację sefardyjczyków z krajów arabskich. Aszkenazyjczycy objęli główne instytucje państwowe, stając się elitą polityczną i intelektualną, przenosząc i rozwijając przywiązania do tradycji Europy Środkowo-Wschodniej. Była to grupa wychowana w ideałach demokratycznych, której bliskie były koncepcje socjalistyczno-pionierskie. Większość z nich stanowili zasymilowani, wykształceni, pół-świeccy Żydzi, pochodzący często ze społeczeństw technicznie rozwiniętych.

Z drugiej strony stanęli sefardyjczycy, Żydzi żyjący od stuleci na ziemiach arabskich i dlatego skłonni byli trzymać się tradycyjnego, patriarchalnego modelu społecznego. Procesy demokratyczne i wymogi nowoczesnego państwa były dla nich obce, co utrudniało im integrację z szybko rozwijającą się gospodarką oraz segmentem aszkenazyjskim. Choć wśród sefardyjczyków zdarzały się osoby wykształcone (głównie we Francji i Wielkiej Brytanii), to jednak ogromną większość stanowiły masy niewykształconej, ubogiej i tradycjonalistycznie religijnej ludności, której rytm życia wyznaczały żydowskie nakazy religijne. Ludność ta szybko stała się obywatelami drugiej kategorii, której aszkenazyjska większość próbowała narzucić swój styl życia. Jednak różnice kulturowe, społeczne i ekonomiczne były zbyt istotne i obejmowały zbyt wiele dziedzin życia, aby dało się je szybko usunąć.

Sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej, gdy do Izraela zaczęły przybywać coraz większe fale sefardyjczyków. Liczebność tej ludności wzrosła z poniżej 15% populacji w 1948 do 50% w latach sześćdziesiątych. [12] Ze względu na niebezpieczeństwo utrzymania się silnego podziału pomiędzy obiema społecznościami, politycy izraelscy starali się zapewnić sefardyjczykom awans cywilizacyjny oraz doprowadzić ich do integracji z resztą społeczeństwa. Było to jednak zadanie niełatwe, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, iż do końca lat pięćdziesiątych obie grupy współistniały praktycznie bez wzajemnych oddziaływań społeczno-kulturalnych. W tych latach, Żydzi z Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu wyrażali swoje frustracje i alienację poprzez antyrządowe demonstracje (np. ruch ,,Czarnych Panter”) oraz udzielanie poparcia wyborczego partiom opozycyjnym.

Podział na dwa światy etniczno-kulturowe wpływał też na sferę polityki. Społeczność nieaszkenazyjska, długo nie miała własnej reprezentacji oraz cierpiała na brak politycznych osobowości. Liczba posłów pochodzenia afrykańskiego i azjatyckiego, była niewielka, choć z ośmiu w roku 1948, wzrosła do dziewiętnastu (na 120) w 1973 roku. [13] Sytuacja poprawiła się dopiero w latach 80. Protesty społeczne ucichły i stały się marginalne, a upośledzone dawniej grupy osiągnęły postęp niemal we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Coraz częściej zaczęły pojawiać się małżeństwa mieszane i przeróżne kontakty między-grupowe. I choć wciąż widać różnice między aszkenazyjczykami i sefardyjczykami, to bez wątpienia, nie stanowią one zagrożenia dla stabilności społeczno-politycznej państwa. [14]
 
(c) Konflikt religijni – świeccy

Następny podział dzielący społeczność izraelską, to konflikt aksjologiczny, czyli spór o znaczenie i wpływ judaizmu na państwo. Kwestia ta, od samego początku wzbudzała napięcia społeczne, powodując protesty, demonstracje i liczne przesilenia rządowe.

Izrael nie ma pisanej konstytucji (zob. niżej) oraz wyraźnego rozdziału państwa i religii. Spowodowane jest to związkiem religii mojżeszowej z narodem żydowskim, gdyż judaizm, naród, kultura i etyka są od siebie ściśle uzależnione, i nawet niewierzącemu Żydowi trudno odrzucić dziedzictwo, które przecież korzeniami sięga do tradycji biblijnych (religijnych). Relacje między państwem a religią opierają się więc na status quo, czyli przestrzeganiu czterech podstawowych zasad. Po pierwsze, szabat i żydowskie święta są oficjalnymi świętami państwowymi; po drugie, w instytucjach publicznych podawana jest żywność koszerna; po trzecie, status cywilny (małżeństwa, rozwody, pogrzeby, niektóre aspekty dziedziczenia) podlega jurysdykcji sądów rabinicznych; po czwarte, szkoły państwowe reprezentują państwowy nurt świecki lub państwowy nurt religijny i są finansowane z budżetu państwa. [15]

Oczywiście nie wszystkim odpowiada taki stan rzeczy. Część ortodoksyjna domaga się jeszcze większego wpływu na państwo (lub w ogóle państwa religijnego, opartego na prawach halachy). Z kolei społeczność świecka uważa, iż już obecnie państwo za bardzo manifestuje swoją judaistyczną tożsamość i domaga się zniesienia przywilejów religijnych. Jednocześnie, dosyć trudno opisać dokładny podział społeczeństwa i wyznaczyć jego granicę. Biorąc jednak pod uwagę badania opinii publicznej przeprowadzone przez Instytut Guttmana, można zaryzykować uogólnienie, iż w społeczeństwie izraelskim występuje do 30% osób zlaicyzowanych i tyleż samo osób religijnych. [16]

Spór między uniwersalistyczną, świecką i racjonalistyczną orientacją a głosicielami wyjątkowości żydowskiej, dosyć regularnie wzbudza tak wielkie emocje, iż powoduje liczne upadki gabinetów izraelskich, demonstracje a nawet uliczne starcia między obiema opcjami. Na poziomie politycznym, spolaryzowane segmenty reprezentują niezwykle wpływowe partie religijne oraz ugrupowania świeckie (anty-religijne) (zob. niżej). O ile podział na Żydów aszkenazyjskich i sefardyjskich stopniowo łagodnieje, to spór o rolę judaizmu w państwie wyraźnie przybiera na sile. Obecnie trudno wskazać rozsądne rozwiązania tej sytuacji, i jak sugeruje Urii Huppert (...) tak jak niebezpieczeństwem zewnętrznym dla Izrael byli i są Arabowie, tak niebezpieczeństwem wewnętrznym byli i są religijni fundamentaliści. Konflikt pomiędzy ortodoksją a świeckim państwem to dziś nasz największy problem wewnętrzny. [17]

(d) Konflikt ,,jastrzębie” – ,,gołębie”

Specyfiką społeczeństwa izraelskiego, jest brak podziału na prawicę i lewicę w takim znaczeniu jak to się przyjęło w Europie Zachodniej. Oczywiście w społeczeństwie funkcjonują pojęcia prawicy i lewicy, z tym, że kryteriom tym raczej nie przypisuje się tradycyjnych znaczeń ,,europejskich” a odnosi się je przede wszystkim do założeń w kwestii rozwiązania problemu palestyńskiego/arabskiego.

Izraelski podział na prawicę i lewicę, określany także mianem konfliktu nacjonalistyczno-terytorialnego, ma zatem wyłącznie wymiar stosunku do polityki arabskiej. W tym znaczeniu, prawica – określana kategorią ,,jastrzębi” – uważa, iż wstępnym i nieodzownym warunkiem jakichkolwiek rokowań z Palestyńczykami musi być całkowite wyrzeczenie się przez nich terroru, a każde ustępstwo izraelskie powinno być rekompensatą za ustępstwo strony palestyńskiej, gdyż w przeciwnym razie Palestyńczycy mnożą swoje żądania i domagają się od Izraelczyków kolejnych ustępstw, aż do zgody na likwidację Izraela. Natomiast lewica – określana mianem ,,gołębi” – postuluje, iż należy podążać w stronę kompromisu, poprzez ustępstwa wobec Palestyńczyków, m.in. dla skłonienia ich do wyrzeczenia się przemocy i terroru. [18]

W grę wchodzą tu głównie kwestie ziem zajętych przez Izrael podczas wojny sześciodniowej (Zachodni Brzeg Jordanu, Wzgórza Golan, część Jerozolimy), gdzie ,,jastrzębie” skłaniają się ku tendencji zasiedlania i ekspansji tych terenów, zaś ,,gołębie” zorientowane są na hasło ,,ziemia za pokój”. Granica pomiędzy obiema grupami przebiega według przekonania, jaka jest najlepsza i najskuteczniejsza droga do zapewnienia osobistego bezpieczeństwa mieszkańcom Izraela. Warto też wspomnieć, iż oba bloki wcale nie ją jednomyślne, ponieważ wśród ich składników istnieją dość znaczne różnice, od zupełnie nie przejednanej i agresywnej postawy na jednym skraju skrzydła do natychmiastowej gotowości do bardzo daleko idących ustępstw na skraju drugiego skrzydła. [19]

(2) Izraelskie uwarunkowania instytucjonalne

(a) Ustawy zasadnicze

Izrael nie posiada spisanej konstytucji w sensie jednego aktu normatywnego o szczególnej mocy prawnej. Nie oznacza to jednakże, iż Izrael celowo podążył w kierunku rozwiązania westminstersko-brytyjskiego, gdyż w przypadku Izraela brak konstytucji wynika po prostu z braku porozumienia co do treści ustawy zasadniczej (m.in. sprzeciw partii religijnych). [20] Tym niemniej, w przeciągu ponad półwiecza istnienia Izraela, parlament tego kraju systematycznie normował zasady funkcjonowania państwa. Odbywało się na to zasadzie uchwalania tzw. ,,Aktów konstytucyjnych” czy też ,,Ustaw zasadniczych” (Fundamental Law), których – jak do tej pory – przyjęto jedenaście. Są to: Ustawa Zasadnicza o Knesecie (1958); O gruntach izraelskich (1960); O Prezydencie Państwa (1964); O gospodarce finansowej państwa (1975); O siłach zbrojnych (1976); O Jerozolimie stolicy Izraela (1980); O sądownictwie (1984); O Kontrolerze Państwowym (1988); O wolności zawodowej (1994); O godności ludzkiej i wolności (1994) oraz Ustawa Zasadnicza o Rządzie (2001). [21]

Szczególną kwestią, przy analizowaniu powyższych ustaw jest ich pozycja prawna, a mianowicie, ustaw tych nie należy traktować jako głównych aktów prawnych, nadrzędnych wobec zwykłych ustaw, gdyż uchwalane są one zwykłą większością głosów i – poza wyjątkami – tą samą droga mogą być zniesione. Można więc śmiało powiedzieć, iż w Izraelu obowiązuje system konstytucyjny bez formalnie przyjętej konstytucji.

(b) Reżim polityczny

Reżim polityczny Izraela należałoby określić jako demokrację parlamentarno-gabinetową, choć główny twórca politycznej idei odtworzenia Izraela – Teodor Herzl wyobrażał sobie raczej ,,republikę” arystokratyczną. W początkach istnienia Izraela trwał spór o podział władz (znaczenie) pomiędzy urzędem prezydenta a premiera. Rozważano więc prezydencki model amerykański, francuski (semiprezydencki) oraz brano pod uwagę symboliczną rolę głowy państwa, występującą w reżimach parlamentarnych. Pierwszemu premierowi Izraela – Dawidowi Ben-Gurionowi – rzecz jasna najbardziej odpowiadał ten ostatni model, czemu przeciwstawiał się pierwszy prezydent Izraela – Chaim Weizmann, próbując wyposażyć stanowisko prezydenta w funkcje bezpośredniej kontroli nad rządem. Jednak, nieobecność (wiekowego już i schorowanego) prezydenta w kraju, w momencie prac nad Ustawą Przejściową, spowodowała ograniczenie roli głowy państwa i formowanie się typowego modelu parlamentarno-gabinetowego w myśl koncepcji Ben-Guriona. [22]

Struktura izraelskich organów państwowych nawiązuje do klasycznej, monteskiuszowskiej zasady  trójpodziału władz, w sensie ich współdziałania a nie separacji. W tym znaczeniu, władza ustawodawcza (legislatywa) należy do 120-osobowego, unikameralnego Knesetu, wybieranego na 4 lata. Z kolei władza wykonawcza (egzekutywa) jest dwuczłonowa i przypada gabinetowi oraz głowie państwa (wybieranej na 7 lat), zaś władzę sądowniczą sprawują niezawisłe sądy.

Układ powiązań i zależności pomiędzy legislatywą oraz egzekutywą decyduje o specyfice izraelskiego reżimu. Kneset, jedyny obieralny (przez obywateli) organ państwowy wydaje się dominować nad organami władzy wykonawczej. Powołuje on prezydenta – który pełni głównie rolę symbolu jedności państwowej – i przysługuje mu również prawo jego odwołania. Między innymi z tego powodu, głowa państwa okazuje się ,,najsłabszym ogniwem” wśród naczelnych organów, a jej działalność w strukturach egzekutywy należałoby określić mianem panowania a nie rządzenia. [23] Dotychczas, stanowisko prezydenta Izraela zajmowali:

- Chaim Weizmann 1949-1952;
- Icchak Ben-Zvi 1952-1963;
- Zalman Shazar 1963-1973;
- Ephraim Katzir 1973-1978;
- Icchak Navon 1978-1983;
- Chaim Herzog 1983-1993;
- Ezer Weizman 1993-2000;
- Moshe Katsav 2000-2007;
- Szymon Peres 2007 – (…).

Warto dodać, iż w latach 1996-2001 obowiązywał w Izraelu, niespotykany dotychczas w świecie, system bezpośredniego wyboru premiera przez obywateli. Pomimo tego, iż wspomniane instytucjonalne rozwiązanie, zostało zniesione zaledwie po pięciu latach funkcjonowania, to wpisało się na trwałe do nauk politycznych, jako nieudana próba adaptacji elementów prezydencjonalizmu w klasycznym parlamentaryzmie. [24] Porównanie dwóch systemów powoływania głównych organów władzy w Izraelu przedstawia ryc. 2.

Ryc. 2. Obecny i poprzedni system powoływania głównych organów władzy

Źródło: R. Y. Hazan, Party System Change in Israel, 1948-98: A Conceptual and Typological Borderstretching of Europe? [w:] Comparing Party System Change, J-E. Lane, P. Pennings (red.), London 1998, s. 161.

Bardziej złożone koligacje zachodzą między parlamentem a gabinetem. Specyfiką Knesetu jest fakt, iż potrafi on w znaczny sposób wpływać na projekty rządowe. Wynika to z kilku przyczyn. Po pierwsze, z faktu koalicyjnych rządów, które muszą cieszyć się poparciem (rozdrobnionego) Knesetu; po drugie, z możliwości odwołania gabinetu (wotum nieufności) wię...