RODOWE MAŁZOLEUM POTOCKICH W ŁAŃCUCIE.pdf

zabytki w krajobrazie

Potockich w Łańcucie

przebudowanej w ostatnich

latach XIX w. na kościół neogo-

tycki łańcuckiej fary architekt Teodor

Talowski zaprojektował, na zamówie-

nie Romana Potockiego, III ordyna-

ta łańcuckiego, i jego żony, Elżbiety

z Radziwiłłów, mauzoleum

rodowe. Monumentalne

wejście do niego zlokali-

zował od wschodu kościo-

ła. W zwieńczeniu por-

talu rzeźbiarz Kazimierz

Mieczysław Chodziński

umieścił, zgodnie z projek-

tem Talowskiego, płasko-

rzeźbę anioła ze wstęgą,

a w szczycie fasady herb

Pilawa pod hrabiowską

koroną, otoczony podwój-

nym wieńcem, trzymanym

u dołu przez dwa delfiny.

Po otwarciu metalowych

drzwi z monogramem

kolatorów „ ERP” i datą

„ 1899” białe marmurowe

schody prowadzą w dół

do ośmiobocznej sklepio-

nej kaplicy z marmurowym

neogotyckim ołtarzem.

Jest on sygnowanym dzie-

łem rzeźbiarza Antoniego

Popiela ze Lwowa (twór-

cy lwowskiego pomnika

Adama Mickiewicza). Pieta

z białego marmuru dłuta

tegoż artysty zdobi od

1904 r. nastawę ołtarza.

Po obu stronach kaplicy

mieszczą się dwie wielo-

boczne krypty; w każdej

okno z witrażem projek-

towanym i sygnowanym

przez Jana Bukowskiego

w 1908 r., wykonanym

w pracowni Stanisława

Żeleńskiego w Krakowie:

od północy – z wizerun-

kiem Chrystusa Ecce Homo oraz her-

bami Szreniawa Lubomirskich i Pogoń

Czartoryskich, od południa – z wize-

runkiem Matki Bożej Ostrobramskiej

oraz herbami Pilawa Potockich i Trąby

Radziwiłłów.

Po konsekracji mauzoleum 5 listo-

pada 1900 r. przeniesiono do niego

ze starszej krypty, mieszczącej się od

XVIII w. pod południową nawą kościo-

ła, szczątki ostatnich Lubomirskich

Romana Potockiego. Sprawiono im

dwie jednakowe trumny. Dwie meta-

lowe trumny z XIX w. kryją zwłoki

małżonków – Alfreda I Potockiego

i Józefy z Czartoryskich. Większość

dębowych trumien wykonano na

nowo na początku XX w. W jed-

nej z nich złożono szcząt-

ki marszałka wielkiego

koronnego Stanisława

Lubomirskiego, a na wieku

umieszczono osiemnasto-

wieczną mosiężną tablicę

z epitafijnym tekstem po

łacinie i grawerowanym

herbem Szreniawa. Nowe

plakietki przydano trum-

nom emigrantów fran-

cuskich, podając na nich

przybliżone daty śmierci:

„ po 1792 r .”

Najbardziej tajemnicza,

metalowa trumna wsparta

na lwich łapach, z wizerun-

kiem Chrystusa na ciernio-

wym krzyżu, z motywem

wieńca laurowego i głów-

kami serafinów w naro-

żach, znajduje się w pół-

nocnej krypcie. Napis na

tabliczce wskazuje na osobę

Księżnej Marszałkowej.

Tymczasem za trumną stoi

puszka w kształcie walca,

zawierająca metalową urnę

wypełnioną prochami. Na

urnie widnieje miedziana

plakietka z grawerowa-

nym napisem: „ Domina

Isabella Principessa /

Vidua Lubomirska nata /

Principessa Czartoryska

aetatis / Annorum LXXXIII

obiit d XXV / Mensis novem-

bris anno MDCCCXVI” .

Są to więc bez wątpienia

prochy zmarłej w 1816 r.

Izabeli Lubomirskiej.

Sprowadził je z Wiednia do Łańcuta

w 1885 r. prawnuk, II ordynat – Alfred

Potocki. Nie wiadomo, czyje szczątki

kryje przypisywana jej trumna.

1. Mauzoleum Potockich w Łańcucie

i pierwszych Potockich. Niedługo póź-

niej, w 1903 r. pochowano w mauzo-

leum Marię z Sanguszków, a w 1915

złożono ciało jej zmarłego syna

Spotkania z zabytkami nr 11 • 2008

Rodowe mauzoleum

P od transeptem i prezbiterium

zabytki w krajobrazie

2. Plan przyziemia mauzoleum

– z numeracją spisu trumien

3. Schody wejściowe

do mauzoleum

4. Kaplica grobowa z widokiem

na ołtarz i kryptę południową

5. Pieta dłuta Antoniego Popiela

w nastawie ołtarza

6. Krypta północna z witrażem Ecce

Homo; widok na trumny: marszałka

wielkiego koronnego Stanisława

Lubomirskiego oraz domniemaną

trumnę Izabeli Lubomirskiej

(w głębi na podłodze urna z jej

prochami)

(zdjęcia: 1, 3-6 – Roman Łyko,

rys. 2 – Wrzesław Żurawski),

Obecnie w łańcuckim mauzoleum spoczywają:

1. Stanisław Lubomirski (1721-1783), mar-

szałek wielki koronny od 1766 r., syn józefa

LubomirskiegoiTeresyzMniszchów,ożeniony

zIzabeląCzartoryską

1869r.,przewodniczącygabinetuministrówod

1870r.,ministerobronykrajowej,marszałek

krajowyKrólestwGalicjiiLodomeriiod1875r.,

namiestnikGalicjiod1875do1883r.,ożeniony

zMariązSanguszków

zSapiehów,pierwszażonaRomanaPotockiego

iii ordynata

16. Alfred Antoni Wilhelm Roman Bazyli

Potocki (1886-1958), syn RomanaPotockiego

iElżbietyzRadziwiłłów,IVordynatłańcucki,

ożenionyzIzabelązJodko-Narkiewiczów(1904-

-1972),opuściłŁańcutw1944r.,pochowany

wLozannie,prochysprowadzonow2001r.

2. Izabela Anna Teofila z Czartoryskich

Lubomirska (1736-1816), córka augusta

Aleksandra Czartoryskiego i Marii Zofii

zSieniawskich,żonaStanisławaLubomirskiego

zwanaKsiężnąMarszałkową,zmarłaipocho-

wana w Wiedniu, prochy sprowadzono do

Łańcutaw1885r.

10. Maria Klementyna z Sanguszków Potocka

(1830-1903), córka romana Sanguszki i Natalii

zPotockichzWilanowa,żonaAlfredaJózefa

PotockiegoIIordynata

17. Jerzy Józef Potocki (1889-1961), syn

RomanaPotockiegoiElżbietyzRadziwiłłów,

adiutant Józefa Piłsudskiego (1919-1920),

ambasadorRPwTurcji(1933-1936)iwUSA

(1936-1940),ożenionyzSusanąRosąYturregui

yOrbegoso,pochowanywLozannie,prochy

sprowadzono w 2001 r.

Epitafium–białymarmur

11. Dorota Barbara z Jabłonowskich

Czartoryska (1760-1844), matka józefiny

Potockiej,żonyAlfredaPotockiegoIordynata,

pochowanawRzymie

3. Louis Hector Honoré de Sabran (1738-

-1811), francuskiemigrant,biskup,spowiednik

królowejMariiAntoniny

4. Ignacy Gabard de Vaux (1749-1807), fran-

cuski emigrant,administratordóbrłańcuckich

KsiężnejMarszałkowej

Epitafium–białymarmur

12. Maria Antonina-Józefa de Bourbon (1774-

-1841), córka FerdynandadeBourboniMarii

AmaliideLorraine,zakonnicaMariaAlojzaze

zgromadzeniass.urszulanek,matkachrzestna

Józefiny Potockiej, żony Alfreda I ordynata,

pochowanawRzymie

18. Susana Rosa Yturregui y Orbegoso

Potocka (1898-1989), córka JuanaManuela

yturregui i Susany orbegoso de yturregui,

żonaJerzegoJózefaPotockiego,pochowana

wLozannie,prochysprowadzonow2001r.

5. Alfred Potocki (1786-1862), syn jana

PotockiegoiJuliizLubomirskich,Iordynatłań-

cucki,adiutantksięciaJózefaPoniatowskiego,

marszałekw.k.galicyjskiod1834r.,ożeniony

zJózefinąMariąCzartoryską

19. Roman Antoni Potocki (1893-1971),

z Antonin i Derażnego nad Horyniem, rot-

mistrzwojskapolskiego,synJózefaPotockiego

z Antonin i Heleny z Radziwiłłów, ożeniony

zAnnązCzetwertyńskich

13. Roman Potocki (1851-1915), syn alfreda

Józefa Potockiego i Marii z Sanguszków,

IIIordynatłańcucki,szambelandworucesar-

skiego, członek izby panów, marszałek

powiatułańcuckiego,ożeniony1ozIzabelą

zPotockichzBrzeżan,2ozElżbietąMarią

Matyldą z Radziwiłłów, fundator mauzo-

leum

6. Józefina Maria z Czartoryskich

Potocka (1788-1862), córka józefa

klemensa Czartoryskiego i barbary Doroty

z Jabłonowskich, żona Alfreda Potockiego

i ordynata

20. Trumna niezidentyfikowana

Epitafium–czarnygranit

7. Adam Potocki (1815-1834), syn alfreda

PotockiegoiJózefinyzCzartoryskich

14. Elżbieta Maria Matylda z Radziwiłłów

Potocka (1861-1950), córka antoniego

FryderykaWilhelmaiMariiDorotydeCastellane,

druga żona Romana Potockiego III ordyna-

ta, opuściła Łańcut w 1944 r., pochowana

wLozannie,prochysprowadzonow2001r.

21. Józef Mikołaj Potocki (1862-1922), syn

AlfredaJózefaPotockiegoIIordynataiMarii

z Sanguszków, założyciel ordynacji antoniń-

skiej, polityk, podróżnik, wybitny działacz

gospodarczy i naukowy, ożeniony z Heleną

z Radziwiłłów, pochowany w Montresor we

Francji

8. Marianna Potocka (1819-1822), córka artura

PotockiegozKrzeszowiciZofiizBranickich

9. Alfred Józef Potocki (1822-1889), syn

AlfredaPotockiegoiJózefinyzCzartoryskich,

IIordynatłańcucki,attachéambasadyAustrii

w Londynie, minister rolnictwa od 1868 do

15. Izabela z Potockich Potocka (1864-1883),

córka StanisławaPotockiegozBrzeżaniMarii

22. Tadeusz Chutkowski (1892-1978), lekarz

rodziny Potockich

24 Spotkania z zabytkami nr 11 • 2008

zabytki w krajobrazie

W północnej krypcie

znajdują się także dwie

urny bez podpisów:

żelazna, w kształcie

walca oraz marmuro-

wa z pokrywą, skośnie

żłobkowana na brzuścu.

Obie zawierają prochy

nieznanych osób.

Po drugiej wojnie

światowej, po wyjeździe

Potockich z Łańcuta,

mauzoleum zmieniło

swoje przeznaczenie.

Już w 1950 r., prze-

kształcone w ciemnicę

wielkoczwartkową, stop-

niowo przejęło także

funkcję parafialnej ka-

plicy przedpogrzebowej.

Krypty oddzielono od

kaplicy kotarami. Potem

wszystkie trumny ście-

śniono w południowej

komorze, zamurowując ją

ceglaną ścianką z wąski-

mi drzwiami. W ten

sposób zabezpieczono

szczątki zmarłych przed

zbyteczną ciekawością

władzy ludowej.

W czasach PRL-u

w łańcuckim mauzo-

leum złożono ciało Ro-

mana Antoniego Poto-

ckiego, syna Józefa z linii

antonińskiej, zmarłego

w 1971 r. Poza Łań-

cutem we wspólnym

rodzinnym grobowcu

w Lozannie pochowa-

ni zostali zmarli poza

granicami Polski: Alfred

Potocki – IV ordynat

Łańcuta (zmarł w 1958 r.), jego matka

Elżbieta z Radziwiłłów Romanowa

Potocka (zmarła w 1950 r.), brat

Alfreda – Jerzy Potocki, sena-

tor i dyplomata (zmarł w 1961 r.)

oraz jego żona Susana Yturregui

y Orbegoso (zmarła w 1989 r.). Po

śmierci Alfreda Jerzy rozpoczął

starania o pochówek matki i brata

w rodowym mauzoleum. W liście do

Ministerstwa Kultury i Sztuki z 6 maja

1959 r. napisanym przez Antoniego

Dudę-Dziewierza, dyrektora Muzeum

w Łańcucie, czytamy: „ Za pośred-

nictwem [...] Ciechanowieckiego [...]

zwrócił się do mnie [...] Jerzy Potocki

– z prośbą o wysondowanie opinii

Rządu PRL w sprawie następującej:

1. Jerzy Potocki pragnie uzyskać zezwo-

Sprowadzenie zwłok – nie, gdyż była-

by to szkodliwa demonstracja”. Dwa

lata później Jerzy Potocki zmarł.

Ponowne starania o sprowadzenie

ze Szwajcarii prochów bliskich roz-

począł bratanek ostatniego ordynata

Stanisław hr. Potocki i jego żona

Rosa Larco de la Fuente (zamiesz-

kali w Peru). Z tej okazji w 2001 r.

rodowemu mauzoleum przywrócono

pierwotny charakter. Dla zabezpie-

czenia trumien w arkadach oddzie-

lających boczne krypty od środkowej

lenie okresowego (co roku) przyjaz-

du do Polski i odwiedzenia Łańcuta;

2. Prosi o zezwolenie przywiezienia

do grobów rodzinnych w Łańcucie

zwłok matki i brata. W zamian za

przychylną decyzję zwróci bezintere-

sownie Muzeum w Łańcucie: biblio-

tekę, archiwum, obrazy i inne ekspo-

naty rzemiosła artystycznego [...]. Ze

swej strony zauważam, że odzyskanie

w/wym. przedmiotów zwłaszcza archi-

wum – miałoby bardzo ważne znacze-

nie dla prac badawczych, a obrazy,

biblioteka i przedmioty rzemiosła

artystycznego wzbogaciłyby znacznie

zbiory [...]”. Odpowiedź Ministerstwa

była jednoznaczna: „[...] Przyjazd do

Polski i odwiedzenie Łańcuta przez

Jerzego Potockiego jest możliwe.

kaplicy wmontowano projektowane

przez Wrzesława Żurawskiego neo-

gotyckie kraty z herbami Szreniawa,

Pogoń, Pilawa, Trąby. Przywiezione

z Lozanny prochy spoczęły w mauzo-

leum 20 września 2001 r.

Po ceremonii pogrzebowej prace

remontowe były kontynuowane.

Rozebrano ścianę zamykającą połu-

dniową kryptę, a trumny rozstawio-

no w obu skrzydłach mauzoleum.

Cztery jednakowe mniejsze od pozo-

stałych trumny zawierające prochy

Potockich przywiezione w 2001 r.

stanęły w krypcie południowej.

Teresa Bagińska-Żurawska

Marta Paterak

Spotkania z zabytkami nr 11 • 2008

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: