Oblicza Komunikacji - Jezyk i kultura tabloidow.pdf - Prasoznawstwo - Izakolobrzeg

Materiały konferencyjne

Spis autorów

1. Zbigniew Bauer

2. Olga Białek-Szwed

3. Jerzy Biniewicz

4. Marian Bugajski

5. Małgorzata Dawidziak-Kładoczna

6. Ewa Dulna-Rak, Anna Niepytalska

7. Janina Hajduk-Nijakowska

8. Justyna Janus

9. Krzysztof Jarząb

10.Joanna Jesionowska

11.Agnieszka Kaczor

12.Beata Kłos

13.Katarzyna Lisowska

14.Ewa Marciniak

15.Małgorzata Marcjanik, Jagoda Bloch

16.Paweł Nowak

17.Madgalena Piechota

18.Jan Pleszczynski

19.Bogusław Skowronek

20.Grażyna Stachyra

21.Magdalena Steciąg

22.Adam Szynol

23.Marta Wąsik

24.Agata Wiącek

Zbigniew Bauer

Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

„ Twój głos w Twoim domu”: cztery typy tabloidyzacji

I. Geneza rzeczownika „tabloid”

Nie uda się zapewne ustalić dokładnie, kto i kiedy użył w polskim kontekście rzeczownika

„tabloid” jako określenia pewnego typu gazety (lub czasopisma), choć weszło ono do

powszechniejszego obiegu wraz z pojawieniem się na polskim rynku rodzimego dziennika

świadomie realizującego taki właśnie model („Super Express”, 1991). Losy tego rzeczownika

są dosyć skomplikowane: jak wiemy, pierwotnie odnosił się on do „skondensowanej w

postaci tabletki dozy lekarstwa lub innego specyfiku chemicznego”, tabletki (tablette;

(wprowadziła ją firma farmaceutyczna Burroughs, Wellcome and Co. w 1884 roku). Warto

jednak zauważyć, że użycie rzeczownika „tablet” w odniesieniu do ściśle odmierzonej przez

medyka lub aptekarza porcji leku zapakowanej w złożony w czworo arkusik odnotowano już

w XVI stuleciu. Od 1889 roku używano go ogólnie dla wyobrażenia „płaskiego kawałka

czegoś”, w okresie 1900-10 utrwala się stosowanie tego rzeczownika jako nazwy typu prasy

drukowanej w formacie stronicy – z reguły pięcioszpaltowej - o połowę mniejszym niż format

broadsheet ; format taki powstawał po dwukrotnym złamaniu arkusza papieru o

podstawowym formacie. Od 1901 roku „tabloid” przybiera funkcje przymiotnika, określając

cechy nie tylko płaszczyzny, na której coś wydrukowano, ale również tego, co zostało

wydrukowane : mówi się już o „dziennikarstwie tabloidalnym” lub „tabloidowym” (choć nie

są to określenia synonimiczne, co wyjaśniam w dalszej partii tekstu). Mniej więcej od 1918

roku zakresy semantyczne rzeczownika (format gazety) i przymiotnika (sposób

przedstawiania świata przez dziennikarzy piszących dla takich gazet) stapiają się w

znaczeniową całość. Znacznie rzadziej „tabloid” bywa określeniem skróconej formy

przekazu, przeglądu, synopsis jakiejś informacji lub historii, co można wiązać i z tym, że

zmniejszenie formatu gazet zmusiło piszących do większej zwięzłości, a co za tym idzie –

skrótowości i kondensacji przekazu.

Rzeczownik „tablet” mniej więcej od początków XIV w. oznacza „płaszczyznę do

zapisywania czegoś” – tablicę, tabliczkę („tablice Mojżeszowe”), najczęściej czworokątną.

„Tabletem” nazywano mały pomocniczy stoliczek dostawiany do głównego stołu jadalnego,

dziś jest to także nazwa komputerowego interfejsu służącego do precyzyjnego, odręcznego

wykonywania rysunków i grafik. Nie sposób zapomnieć również o „tableau” (przełom XVII i

XVIII w.), czyli graficznym przedstawieniu czegoś, wyrażeniu czegoś przy pomocy obrazów,

niekiedy w zaskakujący lub lapidarny sposób. Popularne w XIX w. „żywe obrazy” ( tableau

vivant ) to nieruchome inscenizacje dobrze znanych scen historycznych lub dzieł malarskich.

Widz mógł zobaczyć więc to, co tkwiło już w jego świadomości, czego już doświadczył w

innej postaci: atrakcyjna, bo wizualna, forma „żywego obrazu” stanowiła potwierdzenie i

umocnienie posiadanego już zasobu wiedzy, stając się stereotypem (czyli „twardym”,

niezmiennym wzorcem), względnie wzmacniając istniejące stereotypy.

W rzeczowniku (i przymiotniku) „tabloid” znajdują się dwa podstawowe elementy: rdzeń

„table(t)” oraz sufiks –oid (gr. oeidēs ), sygnalizujący, iż chodzi o rzecz „podobną do czegoś

innego”, ukształtowaną „niby coś innego” (por. android, humanoid, planetoida itd.). Pierwszy

odnosi się do skojarzeń „farmaceutycznych” (skondensowany lek w postaci pigułki, silnie i

szybko działający, podany w wyliczonej dozie) lub związanych ze „stołem” (równym,

płaskim przedmiotem, miejscem dyskusji lub służącym za podstawę czegoś, polem do

zapisania lub umożliwiającym pisanie), drugi każe myśleć o czymś, co działa jak lek w

pigułce – intensywnie, może być stosowany powszechnie i łatwo dostępny, a także tani.

„Stół” w dziesiątkach zwrotów frazeologicznych wiąże się z miejscem ujawnienia czegoś

(„wyłożyć karty na stół”, „załatwić coś pod stołem”), ale także rywalizacji lub gry (w

politycznym żargonie USA „położyć kogoś na stół”, „walnąć kimś o stół” oznacza ostateczne

spostponowanie przeciwnika; 1866).

Określenia zjawisk, procesów i przedmiotów w świecie mediów bardzo często powstają jako

metafory, a równie często rodzą się z gry słów: popularna nazwa fotoreporterów czyhających

na okazję, by przyłapać znane osobistości w sytuacjach, które po ujawnieniu stają się dla nich

kłopotliwe – paparazzi to włoski dialektyzm określający natrętne, brzęczące owady. „Pan

Paparazzo” (Signor Paparazzo) to postać z filmu Dolce Vita – fotograf uliczny polujący na

gwiazdy kina. Popularność dzieła Felliniego sprawiła, że nazwisko uniezależniło się od swego

pierwotnego nosiciela i na dodatek dziś występuje najczęściej w liczbie mnogiej. Wystarczy

zmiana jednej głoski, by powstali „paperazzi” 1 (kontaminacja angielskiego paper i włoskiego

paparazzi ), czyli reporterzy „tabloidów”, którzy robią to samo, co ich koledzy wyposażeni w

aparaty fotograficzne. Aby nazwać uzbrojonych w telefony komórkowe albo tanie „cyfrówki”

amatorów, równie natrętnych i jeszcze bardziej bezwzględnych niż zawodowi „paparazzi”,

powstało określenie „snaparazzi” (amatorskie, często przypadkowe zdjęcie = snap shot +

pap arazzi ); zbieraczy pogłosek i łowców kawiarnianych plotek, publikujących potem efekty

1 G. Pattison, Princess Diana , “The Globe and Mail”, September 25, 1997

polowań nazywa się „rumorazzi” (fama, pogłoska = rumor + paparazzi ) 2 . Nazwy takie

tworzą publicyści, przede wszystkim felietoniści – nic więc dziwnego, że są one efektowne,

działają tak intensywnie jak atrakcyjne opakowania, wpadają w ucho i tym samym dobrze

„sprzedają” samego autora i jego produkty, zwłaszcza gdy podchwytują je inni lub na ich

wzór tworzą własne określenia, a nawet przypisują sobie autorstwo czegoś, co zapożyczyli.

Żargon dziennikarski wymaga nazw krótkich i celnych; przeważnie odnoszą się one do

zjawisk o stosunkowo małym zasięgu lub krótkotrwałych (np. gonzo journalism ), jednak

media i ich produkty służą rozprzestrzenianiu się informacji i idei, stąd i nazwy zaczynają

mieć zasięg uniwersalny, gdy uniwersalne stanie się zjawisko, którego dotyczą. Są one

tworzone w konkretnym języku, w przypadku mediów niemal wszystkie nowinki nazewnicze

powstają od wielu dziesięcioleci w kręgu angloamerykańskim, stąd też większość nowych

słów w leksykonie związanego z mediami języka ma taki właśnie rodowód. To – w

przypadku upowszechnienia się jakiegoś zjawiska – sprawia kłopoty z tłumaczeniem jego

nazwy na inne języki (np. muckrakers , churnalism ), zwłaszcza że część tych nazw albo

odwołuje się do rzeczywistości znanej tylko mediom amerykańskim lub brytyjskim (np.

coffee spitter , marmalade dropper , Hey-Mabel-effect , gotcha journalism : wszystkie te

określenia dotyczą różnych form dziennikarstwa „tabloidowego”), albo do konkretnych

tytułów audycji czy postaci znanych z mediów (np. ophrahization – termin ukuty od imienia

supergwiazdy amerykańskiego talk show). Wszelkie próby przekładu kończą się fiaskiem,

gdyż powołują utratę wieloznaczności, zabawnego lub zgryźliwego kontekstu. w jakim nazwa

funkcjonuje pierwotnie. 3

Tworzone w taki sposób nazwy mają „workowatą” naturę: pole konotacji jest szersze niż pole

denotacji, gdyż często liczy się efekt zaskoczenia stwarzany przez grę słów, pomysłowość

autora wyrażenia. Są to zatem często „mapy poprzedzające terytorium” – ich dokładność

oceniamy dopiero wówczas, gdy znajdziemy odpowiadający im teren. Bywa też, że mapy

powołują do życia jakieś terytoria, najczęściej jednak pozwalają nazwać coś, co nie ma

nazwy, chociaż istnieje, o czym jesteśmy przekonani już choćby przez jego odmienność od

czegoś, co nazwać potrafimy. „Jeśli używamy nazwy „Gwiazda Wieczorna” w odniesieniu do

pewnego ciała niebieskiego, widzianego wieczorem w pewnym położeniu na niebie, nie

2 Cunanan Theories , “Newsweek”, August 11, 1997

3 Są jednak przykłady sporej wynalazczości w polszczyźnie: np. spotykany na pornograficznych stronach WWW

neologizm „C’lick Me!” zastąpiono neologizmem polskim: „Klikźnij mnie!”

Oblicza Komunikacji - Jezyk i kultura tabloidow.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: