Wykład 1

Literatura:

1.       „Zarys Filozofii” - Adam Węgrzecki

2.       „Historia Filozofii” – Tatarkiewicz

3.       „Filozofowie o godnym życiu” – Bukowski

Konsultacje – 240 Biblioteka,

Egzamin ustny – 3 pytania:

3-4 wykłady – najwięksi filozofowie i kierunki, pytania filozofii – 1 pytanie

2 wykłady – dedukcja, indukcja – 1 pytanie

3-5 wykładów – filozofia współczesna – 1 pytanie

A priori – coś, co niezależne od doświadczenia, taki charakter mają myśli
A postori – zależne od doświadczenia
 

Filozofia – (sofija – mądrość; filein – kochać, miłować, lubić) - czyli jest to miłość mądrości (rozmiłowanie w mądrości).

Filozofia powstała na przełomie VI, V w.p.n.e. w basenie Morza Śródziemnego z 2 źródeł (korzeni):

I. Wierzenia religijne, które człowiek miał od zawsze. Wierzył po to, aby ich istnieniem, działaniem mógł sobie wytłumaczyć sprawy, zjawiska, których nie mógł sobie wytłumaczyć, szczególnie przyrodnicze. Więc szukano rozwiązanie w istnieniu bogów.

II. Wiedza, ale wiedza doświadczalna (empiryczna) – oparta na doświadczeniu, zmysłach. Wyrasta z wiedzy jaką mamy na podstawie obserwacji materii. (hyle – materia)

Przedmiot filozofii i jej metody:

Filozofia zajmuje się tymi przedmiotami (=bytami), którymi zajmuje się szereg innych nauk, tylko inne nauki określają te przedmioty w inny sposób.

Wartość:

Dla filozofii nie ma jasnej definicji wartości. Filozofia zajmuje się tymi samymi pojęciami co inne nauki, ale zajmuje się tymi stronami tych pojęć, których się nie da zdefiniować. Zajmuje się pytaniem o istotę bytu człowieka, czy człowiek to ciało czy dusza.

Na początku nie było innych nauk, była tylko filozofia i z niej zaczęły się wyłaniać nauki szczegółowe. Wcześniej była tylko medycyna. Dość szybko wyłoniła się z filozofii matematyka, a konkretnie geometria (napis przed szkołą: „Niech nie wchodzi nikt kto nie zna geometrii.”, potem algebra, fizyka, historia, biologia. Każda z tych nauk zabierała sobie pojęcia i w ten sposób ogołocono filozofię. Pozostały jej zagadnienia niepotrzebne innym dziedzinom, są to nieprecyzyjne, niezdefiniowane strony pojęć. W filozofii ważne jest więc używanie w miarę precyzyjnego języka. W filozofii każdy inaczej rozumie dane pojęcia, nie ma tu odwołań tak jak w przypadku innych nauk (tak jak np. definicja kwadratu w matematyce).

Podział filozofii:

A. Podział chronologiczny

B. Podział merytoryczny

A. Podział chronologiczny (mniej ważny). Są 3 ery filozoficzne:

1.       starożytność (era starożytna) – VI, V w.p.n.e. – V w.n.e.- do upadku cesarstwa rzymskiego

2.       średniowiecze (era średniowieczna) – V - XV w. ~ do odkrycia Ameryki

3.      nowożytność (era nowożytna) – XV w. - do dziś. W niej można wyróżnić epokę filozofii współczesnej (najnowszej) – najczęściej mówi się, iż jest to filozofia ostatniego stulecia lub iż jest to filozofia 3 ostatnich pokoleń.

B. Podział merytoryczny (podział na działy)

Działów jest 7 (w najszerszym podziale). Najważniejsze są 2 pierwsze.

I. Ontologia (logos – nauka, on – to, co istnieje) – nauka o bycie, o tym, co istnieje (= metafizyka; filozofia pierwsza; protefilozofija). Dlaczego nazwa metafizyka? Pochodzenie nazwy jest przypadkowe – Andronikos – uczeń Arystotelesa, kiedy porządkował dzieła Arystotelesa, porządkował je wg tematów, np. fizyka, medycyna. Kiedy wszystkie pisma poprzydzielał, to zostało mu kilkanaście ksiąg o bycie, traktujące o tym co najważniejsze. Zajmuje się ona bytem jako bytem, interesuje ją nie to, czym jest byt, ale czym jest bytowość. Andronikos nazwał ją „tameta ta fizika” – bo umieścił je po księgach o fizyce i stąd ta nazwa, w skrócie metafizyka (meta – za).

Metafizyka zajmuje się:

1.       Bytem (istnieniem, egzystencją)

2.       Substancją (definicja substancji Arystotelesa)

Substancja – jest to coś o czym wszystko inne może być orzekane, a co samo nie może być orzeczone o niczym.

Można orzec substancję poprzez cechy, ale nie odwrotnie. (= substancja to przedmiot, byt, któremu przysługują cechy). Np. można powiedzieć, że stół jest drewniany, ale nie można powiedzieć że drewniowatość jest stołem.

Są 2 rodzaje cech:

• przypadłościowe – przysługujące danej substancji, ale także gdyby jej nie przysługiwały nie zmieniłyby istoty rzeczy, bez nich rzeczy mogą być substancją. (np. gdy zmieniamy kolor włosów).

• istotnościowe (konstytutywne) – te dzięki którym substancja jest sobą, jest tożsama z sobą. Po ich stracie substancja przestaje być sobą (np. gdy granat położymy na stole, to gdy on wybuchnie to stół nie jest już stołem, bo stracił swoje funkcje).

przyczyna i skutek

czas i przestrzeń

„Czym jest czas, kiedy mnie pytasz nie wiem, gdy nie pytasz wiem” – Św. Augustyn.

konieczność  –   możliwość – pojęcia modalne

często mówimy, iż Bóg istnieje                            przypadkowość

z konieczności, przeciwstawia się

wolności, przypadkowi

Wolność – wiąże się z tym, jak działa człowiek, czy jest wolny, czy działa tak jak chce, czy wszystko jest z góry ustalone czy nie.

Byt rzeczywisty (realny) – jest elementem składowym

Byt pomyślany – np. sfinks (człowiek/lew)

II. Epistemologia (episteme – poznanie) – nauka o poznaniu (=teoria poznania; filozofia poznania). Epistemologia ma za swój przedmiot:

1.      źródła poznania – ogniskują się wokół pytania jakie są źródła ludzkiego poznania,

• czy ze zmysłów, z doświadczenia – empiryści

• czy z rozumu – racjonaliści, są też idealiści

• czy też z poza zmysłów, rozumu – irracjonaliści

2.      zagadnienie możliwości (granic) poznania – pytanie: jak daleko sięga nasze poznanie, czy można poznać wszystko czy nic nie da się poznać (w sposób pewny).

Trzeba stawiać umiejętne pytania.

3.      zagadnienie prawdy – koncepcje prawdy (klasyczne koncepcje prawdy – od Arystotelesa i 4 inne).

Teoria bytu zajmuje się bytem, strukturą, warstwami poznania.

1.     Teoria poznania. Dzieli się na dwa działy:

a.     gnoseologia

b.    epistemologia

Używane zamiennie albo przy stosowaniu pojęcia „gnoseologia” do czynności i aktów poznania. Teoria poznania zajmuje się:

1.     źródła,

2.     rodzaje

3.     ogólne metody poznania,

4.     kryteria prawdy

2.     Aksjologia – refleksja nad wartościami. Zajmuje się:

1.     genezy wartości

2.     hierarchie wartości

3.     relacje między różnymi typami wartości

Dzieli się na działy :

              etyka – teoria wartości moralnych. Przedmiotem są: oceny moralne, problem dobra i zła itd.

III. Aksjologia (aksjos – wartość) – nauka o wartościach, ale nie o konkretnych, nauka o wartości jako wartości:

Onkologia wartości – czym jest wartość, gdzie tkwi, co mamy na myśli, że coś posiada jakąś wartość, czym jest wartość, czy piękno obrazu tkwi w obrazie czy w odbiorcy, czy pomiędzy

Epistemologia wartości – poznawanie wartości, czym poznajemy wartość, czy poznajemy ją zmysłowo, emocjonalnie, czy rozumowo, czy też przez uczucia (tzw. emotywna teoria wartości)

Hierarchia wartości – jaki jest porządek wartości, które wartości są ważniejsze od których, które stoją wyżej, a które niżej.

Rozstrzygnięcia podejmowane w 5 pozostałych działach są pochodną rozstrzygnięć w ontologii (zależą od ontologii). Np. jeżeli ktoś w ontologii jest spirytualistą to w aksjologii postawi na 1 miejscu wartości spirytualne, duchowe.

IV. Etyka (eticos – obyczaj) – nauka o moralności, o wartościach

Moralność – każdy czuje moralność, ale zdefiniować jest ją ciężko, jest to sumienie, dokonywanie wyborów. Jest to postępowanie wg pewnych wartości i zasad, względem innych ludzi. Moralność jest cechą istotnościową bytu ludzkiego. W moralności bardzo ważne jest wychowanie.

1. Etyka kodeksów - kodeksy w etyce wypływają z wartości (nie zabijaj - z wartości życia)

2. Człowiek jest zawsze moralny. Niemoralne jest krzesło, ale człowiek jest zawsze moralny (człowiek jest niemoralny tylko wtedy, kiedy nie ma świadomości – np. kiedy śpi lub jest nieprzytomny, a także np. roczne dziecko).

Moralność istnieje między ludźmi w oparciu o wartość i wynikające z nich normy, nakazy, zakazy.

V. Estetyka – nauka o pięknie. Krytyk historii sztuki mówi o pięknie artystycznym, obiektywnie zawartym w dziele sztuki, a estetyk bada wartości estetyczne w kategoriach przeżycia wobec dzieła sztuki.

„Przeżycie, dzieło, wartość” – Ingarden.

Piękno nie tylko tkwi w dziele sztuki lecz np. w krajobrazie itp. Estetyka zajmuje się właśnie takim pięknem w szerokim znaczeniu.

VI. Antropologia filozoficzna (antropos – człowiek) – wyciąg z filozofii uczyniony z uwagi na człowieka.

Z punktu widzenia metafizyki człowiek jest takim samym bytem jak krzesło, a w antropologii filozoficznej szukamy tego co nas dotyczy. Antropologia filozoficznej najbliżej jest do aksjologii i etyki.

VII. Filozofia społeczna (historiozofia; mądrość historii) – próba znalezienia w historii i teraźniejszości pewnych najbardziej ogólnych prawd, znalezienie odpowiedzi na pytanie czy historia toczy się wedle jakichś prawd, jakie są relacje między jednostką, a wielką masą i czy wielcy ludzie muszą się podporządkowywać prawom czy też to oni pchają prawa, czy świat się rozwija cyklicznie itp.

Wykład 2

4 zasady (twierdzenia) metafizyki (2 pierwsze metafizyka dzieli z logiką):

1. zasada sprzeczności (zasada niesprzeczności)- dana rzecz nie może jednocześnie posiadać i nie posiadać    danej cechy

2. zasada wyłącznego środka – każdą dowolną cechę możemy dopasować do każdej dowolnej substancji (tzn. możemy stwierdzić czy dana substancja posiada daną cechę czy nie, np. czy jest biała).

3. zasada racji dostatecznej – nic w rzeczywistości nie jest bez racji, każda prawda faktyczna może i powinna być uzasadniona za pomocą prawd pierwotniejszych, do jego zaistnienia można zauważyć taką przyczynę, bez której ten skutek by nie zaistniał chociażby wszystkie inne by zaistniały. (np. gdybyśmy nie nacisnęli spustu to nie wystrzeliliłby). I to jest właśnie ta przyczyna, która „zwalnia skutek”.

4. zasada pierwszej przyczyny sprawczej – poszukujemy takiej przyczyny, która nie jest już skutkiem żadnej innej przyczyny (najczęściej jest to byt absolutny, Bóg, czysty akt).

ARCHE ma 4 znaczenia:

1.       początek (w potrójnym sensie):

• czasowym (coś jest przed czymś)

• przestrzennym (coś jest przed czymś w przestrzeni)

• początku w sensie wnioskującym (coś z czego coś innego wypływa) – najważniejsza

2.       przyczyna (początek skutku)

3.       zasada w sensie podłoża, substratu, normy pewnej, elementu najważniejszego, jakiejś konstrukcji

4.       władza

Pierwsi filozofowie pytali czym jest arche, co jest zasadą świata, kamieniem filozoficznym, elementem decydującym o tym, że świat jest taki jaki jest.

Jońska filozofia przyrody – (przyroda w sensie natura, fizis – natura) – stała natura zmiennych zjawisk, czegoś co jest pewne, z czego coś bierze swój początek. Jońska filozofia natury to filozofowie którzy szukają odpowiedzi na pytanie czym jest arche, co jest zasadą świata i najczęściej poszukują owej arche w świecie materialnym, w otaczającej ich naturze, materii.

1 filozof – Tales z Miletu – uważa, że arche to woda. Dlaczego woda? Bo jest to poszukiwanie stałej natury zmiennych zjawisk. Woda może występować w różnych stanach skupienia (ciecz, ciało stałe, ciało lotne). Woda może mieć zmienne przejawy, ale woda jest zawsze wodą, a w przejawach jest zmienna. I dlatego ten pogląd Talesa nazywa się ...