Prusak.doc

1. Pedagogika pozytywistyczna

Pozytywizm – okres XIX w. od 1874r. Front ideowy, koncepcja światopoglądowa rozwoju społeczeństwa, praca u podstaw, upowszechnienie oświaty. W znaczeniu węższym jest to system filozofii pozytywnej Augusta Comte’a, jeden z głównych nurtów filozofii XIX i XX wieku. Jego źródłem jest refleksja filozoficzna nad poznaniem naukowym, strukturą metodologiczną oraz osiągnięciami praktycznymi nauk ścisłych, przyrodniczych.

Założenia pozytywizmu:

- odejście od metafizyki ( dział filozofii zajmujący się teorią bytów – ontologia)

- najwartościowszymi metodami poznania naukowego są metody ścisłe, empiryczne – fizyka, nauki przyrodnicze – pomiar, eksperyment

- jedność metodologiczna

- pozytywizm zakładał, że te twierdzenia są prawdziwe, które można zredukować do jednostkowej wiedzy empirycznej

- pozytywizm odrzuca wszelką dyskusję, polemiki, krytykę innych poglądów i przekonań na rzecz tworzenia wiedzy pozytywnej tj. takiej, która służy rozwiązywaniu określonych problemów

Orientacje pozytywistyczne w pedagogice:

- dążenie do wytworzenia wiedzy pewnej o oświacie i edukacji, która służy przewidywaniu i programowaniu określonych problemów wychowawczych

- dążenie do opanowania żywiołowości

- preferowanie działań przewidywanych

- wytworzenie wiedzy, która pozwala na przewidywanie zachowań ludzkich

- ścisły związek pedagogiki jako nauki z praktyką, który pozwala na projektowanie działań edukacyjnych

- marginalizacja problemów dyskusyjnych, na gruncie pedagogiki badania mają prowadzić do wiedzy pozytywnej, czyli faktów i zjawisk poddających się pomiarowi

- ograniczenie pedagogiki do pedagogii (działalność praktyczna, zespół środków i metod wychowania stosowanych przez nauczycieli) jedynego określonego systemu wychowawczego w określonej placówce, co może prowadzić do wytworzenia celów preferowanych przez określone władze, zespół środków i metod wychowania, stosowanych przez nauczycieli i wychowawców, to rzemiosło, sztuka wychowania, działalność praktyczna

Okresy rozwoju pozytywizmu:

1) Druga połowa XIX w. – August Comte, Jon Stuart Mill. Wiedza pozytywna wytwarzana przez nauki szczegółowe ma służyć polityce pozytywnej, rozwiązywaniu określonych problemów, jest zaprzeczeniem żywiołowości. Nauka ma czynić świat przewidywalnym, kolektywistyczna koncepcja człowieka góruje nad indywidualizmem.

2) Empiriokrytycyzm – przełom XIX i XX w. – Richard Avenarius, Ernest Mach – źródłem jest zaprzeczenie bezkrytycznego podejścia do poznania naukowego, ba są ograniczenia w wytwarzaniu wiedzy pozytywnej. Jedynym źródłem wiedzy jest obserwacja empiryczna a nauka jest opisem świata doświadczalnego, jest przeciwny poznaniu krytycznemu.

3) Neopozytywizm – XX w., lata 20-lecia międzywojennego do lat 30 – Moritz Schlick – Uniwersytet Wiedeński – głosił konieczność pracy, opisu i doświadczenia, logika i matematyka są naukami nie empirycznymi, główną rolę odkrywa fizyka, nauki humanistyczne sprowadzał do psychologii i socjologii ujmowanych behawiorystycznie (działanie), likwidacja metafizyki i nauk filozoficznych, sprowadzenie wszystkich nauk empirycznych do jedności na podłożu języka fizykalnego, filozofię uznawał tylko w odniesieniu do semantyki (analiza języka).

4) Współczesny neopozytywizm – występuje w postaci zmodernizowanego scjentyzmu, sceptycyzm wobec uogólnień filozofii, postuluje w miejsce filozofii teorie i metodologie nauki.

Psychologizm pedagogiczny – czerpie źródło w systemie nauczania wychowującego Herbarta. System wyznacza paradygmat (wzór) pedagogiki tzw. nauczanie wychowujące. System ten jest uniwersalnym, skutecznym systemem kształcenia człowiek lepszej jakości. Paradygmat ten wpisuje się w poznawczą orientację pozytywistyczną i związane z tą orientacją zadanie wytwarzania wiedzy pozytywnej. Psychologizm oparty jest na myśleniu, iż najważniejszymi czynnikami sprawczymi określonych zachowań jednostek, jednostek nawet siłami uruchamiającymi rozwój wielkich procesów społecznych są zmienne osobowościowe (psychiczne cechy jednostek). Najbardziej przydatna w takim myśleniu okazała się psychologia behawioralna. Wiedza psychologiczna była wykorzystana u Herbarta. Towarzyszyło temu przekonanie, że psychologia jest narzędziem kształtowania człowieka.

Świadczy to o zaistnieniu psychologizmu pedagogicznego.

Zakładał on:

- najważniejszymi czynnikami zachowania człowieka i rozwoju jego sił społecznych są psychologiczne cechy jednostki

- psychologizm był zafascynowany psychologia jako podstawową nauką wytwarzającą wiedze o człowieku

- od tego psychologizmu wywodzimy psychologizm pedagogiczny – wiąże się on z wykorzystaniem psychologii w terapii i wspomaganiu rozwoju, w jego stymulacji i w wzmacnianiu cech pozytywnych

- psychologizm pedagogiczny u Herbarta wyrażał się w:

              + projekcie nauczania wychowującego

              + koncepcji nauczania

              + do skonstruowania systemu nauczania, który ma przebiegać przez cztery stopnie               formalne tj. jasność, kojarzenie, system i metoda

              + podstawowe założenie Herbarta zawarte było w przekonaniu, że umysł ludzki               podatny jest na ćwiczenia

Socjologizm pedagogiczny - teza Augusta Comte’a – socjologia jest jedyną nauką abstrakcyjną, która wytwarza wiedzę o człowieku niezbędną dla innych nauk. Istota socjologizmu polega na przekonaniu, że wiedza wytwarzana przez socjologię nadaje się do bezpośredniego wykorzystania w działaniach edukacyjnych i oświatowych w celu wykreowania człowieka – grup społecznych o określonej jakości. Zwolennicy socjologizmu uznawali rzeczywistość społeczną za pierwotną w stosunku do rzeczywistości psychologicznej czy też rzeczywistości materialnej. Florian Znaniecki twierdził, że wychowanie jest zjawiskiem społecznym, zwracał uwagę na tzw. osobowość społeczną, zależną od uwarunkowań społecznych, marginalizował poza społeczne czynniki wychowawcze, takie jak, genetyczność, własna aktywność jednostki. Głównym przedstawicielem socjologizmu był Emil Durkheim.

Scjentyzm – scientia (nauka) – jest pewną myślową i światopoglądową postawą, nazwą programu filozoficzno społecznego lub nawet podejściem metodologicznym. W poznaniu nauk przyznaje się szczególne miejsce w kulturze, społeczeństwie i filozofii. Była to ideologia Zachodu przełomu XIX i XX w. – optymizm związany z nauką. Oparty był na założeniach:

- filozofii pozytywnej – wiedza pozytywna wytwarzana jest przez nauki empiryczne i jest formą najbardziej obiektywnego poznania.

- materializmu – krytyczne podejście do metafizyki, religii, filozofii, teologii i sztuki

- ewolucjonizmu – rzeczywistość przyrodnicza i społeczna jest w procesie ciągłej zmiany o charakterze ewolucyjnym, a rozwiązanie wszystkich problemów jest możliwe na drodze naukowej.

- utylitaryzmu (pragmatyzmu) – nauka jest najbardziej skutecznym środkiem zmiany i przekształcenia świata zgodnie z potrzebami ludzi

2. Pedagogika kultury - kierunek pedagogiczny na przełomie XIX i XX wieku ukazujący człowieka jako istotę kulturową, uczestniczącą w procesie przeżywania i tworzenia dóbr kultury nazywanych często wartościami przedmiotowymi (dzieła sztuki, moralność, obyczaje). Między świtem tych wartości a osobowością człowieka zachodzą wzajemne oddziaływania. Według Miterskiego pedagogika kultury utożsamiana jest z pedagogiką ludzkiej osobowości.

Istota pedagogiki kultury:

- każde zjawisko psychiczne tworzy sensowną całość określoną przez świat tradycji kulturalnej

- to, co w życiu ma sens i wartość nie jest samowystarczalne

- wartości nabywa się dzięki udziałowi w różnych dziedzinach ducha przedmiotowego istniejącego poza osobą człowieka

- przedmiotowe wartości – nauka, sztuka i religia rozwijają się i zachowują dzięki twórczemu wysiłkowi człowieka

- między światem przedmiotowym a samym człowiekiem jest ciągłe wzajemne oddziaływanie, człowiek tworzy nowe wartości, przyswaja istniejące przeżywa i wówczas staje się prawdziwą osobowością

Wychowanie według pedagogiki kultury – celem wychowania jest przygotowanie człowieka do czynnego udziału w życiu kulturalnym przez wprowadzenie go w świat ponadindywidualnych wartości, rozwój sił duchowych, kształcenie – realizacja celu wychowania – polega na przygotowaniu człowieka do udziału w świecie wartości kulturalnych i rozwinięcie jego sił twórczych, duchowych oraz tworzenie nowych wartości. Pedagodzy kultury twierdzili, że istnieją wartości absolutne: dobro, prawda, piękno, stanowiące zwieńczenie hierarchii wartości.

Był to kierunek bardzo wewnętrznie zróżnicowany – różnice odnosiły się do środków służących rozwojowi wychowanka i życia duchowego. Przedstawiciele: Zygmunt Mysłakowski, Bogdan Suchodolski, Florian Znaniecki i B. Nawroczyński.

3. Pedagogika religijna – pedagodzy kultury podkreślali rolę religii, kładli nacisk  na rozwój życia duchowego wychowanków w kierunku uwolnienia od wąskiego utylitaryzmu, praktycyzmu.

Pedagogika ta zakłada:

- życie duchowe i samostanowienie o sobie jest niemożliwe bez Boga i religii

- tylko chrześcijaństwo zaprowadza ład wewnętrzny w duszy i dostarcza trwałej podstawy do samowychowania

- prawdziwe wychowanie musi być chrześcijańskie

- cel wychowania to kształtowanie charakteru moralnego i doprowadzenie człowieka do zbawienia

- jedynie wychowanie religijne prowadzi do uczłowieczenia kultury, do uwolnienia jej od przewagi techniki, od duchowego pogłębiania kultury

4. Pedagogika egzystencjalna

Egzystencjalizm – łac. existencia – istnienie – nie jednolity kierunek filozoficzny i zjawisko kulturowe, przedmiotem jego badań jest indywidualna koncepcja człowieka oraz miejsce i rola człowieka w świecie.

Założenia:

- Przyjmuje, że rzeczywistość rozdarta jest na sferę świadomości i rzeczy, co prowadzi do alienacji człowieka.

- Człowiek jest wolny, posiada wolność wyboru i potrzebę autentyzmu, czyli bycia sobą i nie podlega społecznym i historycznym uwarunkowaniom. Jako osoba wolna sam tworzy wartości i decyduje o sensie własnego istnienia. Nie istota, nie właściwości, cechy określają egzystencje człowieka, a odwrotnie – egzystencja jednostki, jej swoboda i aktywność twórcza poprzedzaj jej istotę – stąd określenie – egzystencja wyprzedza esencję.

- Jako osoba wolna człowiek ponosi pełną odpowiedzialność moralną za to co robi i to stwarza poczucie wyobcowania, beznadziejności i lęku istnienia zwłaszcza lęku przed śmiercią i to zmusza człowieka do ciągłego poszukiwania, pójście za tłumem jest złem, „memento mori”, trzeba poświęcać się ideałom, robić coś co daje ci satysfakcję ale przynosi także dobro społeczeństwu.

- Indywidualny rozwój jednostki

Egzystencjalizm – to kierunek zróżnicowany na dwie tendencje:

- Chrześcijańską (teizm –Jaspers, Buber)

- Ateistyczną (agnostycyzm – Heiddeger, Sartre)

Różnice dotyczą:

- koncepcji człowieka

- stosunku człowieka do świata

- stosunku człowieka do Boga

Pedagogika egzystencjalistyczna

- odrzuca ideały

- nie ma autorytetu nauczyciela – wychowawcy, ważne jest to, co wychowanek sam przeżył

- na pierwszym miejscu jest egzystencja człowieka

- człowiek jest zdolny do podejmowania działań, które przekraczają jego możliwości

- pedagogika indywidualistyczna – zwraca się ku rzeczywistemu człowiekowi

- ważny jest indywidualny rozwój jednostki

- zadaniem szkoły jest rozwój każdego wychowanka

- uczeń jest twórcą własnych doświadczeń i twórcą własnego losu

- w nauczaniu trzeba rozbudować zainteresowania

- doświadczenie – w oparciu o nie wychowanek uczy się dokonywać wyboru moralnego – możliwość wyboru świadczy o osobowości człowieka

- człowiek – uczeń jest osobą wolną

- wolność to cecha wyróżniająca człowieka wśród istot żywych

- umiejętność dialogu, relacje międzyludzkie są cechą konstytutywna człowieka

- usytuowanie człowieka we wszechświecie budzi u niego duży niepokój, ale i wyzwanie do egzystencjalnego zaangażowania, zadaniem wychowawcy jest ukazanie uczniom perspektyw, życie leniwe jest niewarte przeżycia, trzeba poświęcić się wielkiej sprawie, a szkoła ma do tego przygotować

- pedagogika stawia na zaangażowanie uczniów

- człowiekowi trzeba uświadomić, że umrze, a świadomość śmierci, ma doprowadzić do właściwego postępowania

Egzystencjalne kategorie pedagogiczne:

- dialog

-autentyczność

- zaangażowanie

Dialog – według Janusza Tarnowskiego to metoda, sposób komunikacji, w którym podmioty dążą do porozumienia celem wzajemnego zbliżenia, współdziałania, to wzajemny kontakt, tolerancja, przekaz informacji, proces, postawa – gotowość otwierania się na drugiego człowieka.

Autentyczność – postawy według pedagogiki humanistycznej:

- akceptacja wychowanka

- autentyczność wychowawcy

- empatia

Wychowawca ma wspierać i wspomagać.

Imperatywy (nakazy moralne) autentyzmu (być sobą):

- być sobą

- żyć świadomie i decydować o swoich czynach

- nie ulegać urzeczowieniu

- żyć aktywnie

Pedagogika ta często była kojarzona (do 1989 roku) z nurtem ateistycznym – gdyż istota jego jest to, że akcentuje zaangażowanie jednostki i gotowość do działania na rzecz ogółu. Była to bardzo modna pedagogika.

5. Pedagogika personalistyczna

Personalizm kierunek filozoficzny, doktryna lub program działania:

·         jako doktryna zakłada autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postuluje jego pełną afirmację (potwierdzenie, akceptacja)

·         jako program działania wspiera rozwój osoby ludzkiej, program podporządkowuje wartości ekonomiczne i techniczne wartościom osobowo-duchowym.

Etymologia słowa personalizm – łac. persona – osoba, prosopon – maska

Osoba – zawarte jest w tym pojęciu twierdzenie o człowieku, o jego formie, indywidualności jako osobnym bycie oddzielonym od rzeczy i otoczenia, osoba traktowana jest jednostkowo i niepowtarzalnie.

Przedstawiciel Emanuel Mounier i Jakub Maritain

Założenia pedagogiki personalistycznej:

·         podmiotem wychowania jest osoba ludzka

·         kim jest człowiek?, jakie jest jego miejsce w porządku bytów stworzonych? – w odpowiedzi na to pytanie podkreśla dwuwymiarowość egzystencji człowieka jako osoby posiadającej wartość ontologiczną – zgodnie z tym każdy człowiek jest osobą od momentu poczęcia, posiada swą godność i wartość (nie otrzymuje jej od innych ludzi), osoba ludzka jest wartością najwyższą w świecie bytów stworzonych, celem człowieka jest doskonalenie się w swym istnieniu, człowiek nie może być traktowany jako środek realizacji pewnych celów

·         wartość osoby – wyraża się w jej autonomii – osoba ludzka istnieje niezależnie od innych, każdy człowiek jest odrębnym bytem podobnym tylko do siebie, każdy człowiek ma własne cechy duchowości, każdy istnieje i znaczy niezależnie od świata, jakby ponad światem już do niego nie należąc

·         duchowość osoby cecha zasadnicza dla personalizmu, jest wezwaniem dla osoby do ciągłego samodoskonalenia się, upodabniania się do doskonałości stwórcy, doskonalenie jest moralnym obowiązkiem człowieka

·         nieśmiertelność – dążenie do doskonałości nie ma żadnych granic czasowych, człowiek chce być coraz lepszy, dążenie do doskonałości jest to wewnętrzna potrzeba człowieka

·         integralność osoby człowiek jest całością spójną i kompletną, nie można człowieka atomizować, każdy ma od siebie zadania, obowiązki, uprawnienia, a przede wszystkim wolność

Proces wychowania polega na stopniowym dochodzeniu do własnej doskonałości, na umiejętności samodoskonalenia się, aby stać się dojrzałą osobowością.

      Wychowanie to kształtowanie, formowanie osoby ludzkiej w kierunku osiągnięcia celu ostatecznego – czyli zbawienia, kształtowanie w kierunku pozytywnego działania dla dobra społeczeństwa, w którym żyje. Wychowanie dokonuje się przez harmonijny rozwój wrodzonych właściwości, cech intelektualnych, fizycznych, moralnych. Wychowawca ma pełnić rolę pomocniczą polegającą na udostępnianiu i przybliżaniu wartości, które są trwałym dorobkiem społeczności ludzkiej, wyzwalanie w wychowanku potencjalności wychowawczej i zabezpieczenie wychowanka przed przyjmowaniem pseudowartości. Wychowanie ma doprowadzić do rozwoju wychowanka, a rozwój ten jest dziełem wychowanka. Wychowanek musi mieć alternatywny stosunek do wartości, muszą one stać się jego wartościami, wychowawca tylko pomaga

Trzy ujęcia wychowania według Jakuba Maritain

·         najszersze – formowanie człowieczeństwa

·         węższe – formowanie dzieci i młodzieży przez dorosłych

·         najwęższe – system szkolnictwa

Wychowanie personalistyczne jest wychowaniem do wolności wyboru dobra, ale wybór nie oznacza samowoli, musi być zdeterminowane uwarunkowaniami społecznymi, rodzinnymi. Człowiek powinien być zdolny do wyboru dobra i jego realizacji, powinien ustawicznie poszukiwać tego, co zostało uznane i służy naszemu doskonaleniu. W procesie wychowania dobro wspólne nie może przekreślić dobra osoby

Metody wychowania mogą być tradycyjne albo liberalne.

Cele wychowania:

·         kształtowanie dojrzałego człowieka

·         uzdolnienie wychowanka do życia społecznego

6. Cele wychowania według Jakuba Maritain

Cele wychowania:

·         kształtowanie dojrzałego człowieczeństwa

·         uzdolnienie wychowanka do życia społecznego

Kolejność tych celów jest ważna i nieprzypadkowa, ponieważ tylko prawidłowy rozwój osobowości umożliwia wewnętrzną integrację ze społeczeństwem

Naczelny cel wychowania to ukształtowanie dojrzałej osobowości wychowanka oraz aktywnej jego postawy wobec życia

Wiedza bez sumienia prowadzi do duchowej ruiny człowieka. Wykształcenie nie stanowi jeszcze o integralnym rozwoju osoby ludzkiej miedzy innymi o jej charakterze i moralnej wrażliwości. Dojrzała osobowość człowieka realizuje się poprzez wielorakie wyższe wartości: prawdę, dobro, przyjaźń, miłość, zdolność do ofiary i wyrzeczenia się, tolerancję, braterstwo itd.. Taki szeroki zestaw wartości warunkuje wychowanie holistyczne oraz integralne, wartości te pełnią różnorakie funkcje w całokształcie ludzkiej osoby, integrują ją, nadają sens życiu, aktywizują do działania. Bogactwo wartości nie przekreśla potrzeby ich uporządkowania, co z kolei komplikuje ich hierarchiczność. Pustka aksjologiczna nieuchronnie prowadzi do chaosu w życiu człowieka, ostatecznie zaś do utraty wiary  w sens życia. Najważniejszą wartością jest miłość – kształtuje wewnętrznie człowieka, uzdalnia go do prospołecznych postaw. Brak miłości wywołuje postawy egoizmu i agresji.

Mówiąc o osobowej dojrzałości człowieka trzeba podkreślić ideę wewnętrznej wolności.

Wolność:

·         wyboru – bytowy przywilej człowieka, naturalne wyposażenie jego osoby

·         autonomii – efekt wewnętrznej pracy człowieka

Cel wychowania to uzdolnienie do nabycia i praktykowania wolności wewnętrznej, bez której trudno mówić o dojrzałej osobowości. Wolność wewnętrzna uzdalnia człowieka do posłuszeństwa i podejmowania ofiar, jej brak jest faktycznie zniewoleniem osoby ludzkiej. Nie ma wolności bez Boga i wbrew Bogu. Autentyczne wyzwolenie osiąga się przez zjednoczenie duchowe z Bogiem.

Drugi cel wychowania integralnego to przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie. Człowiek jest istotą społeczną, która przynależy do wielu grup społecznych i wychowanie musi uwzględnić ten fakt, wyrabiając u dzieci i młodzieży zdolność do współbycia i współdziałania z ludźmi, Maritain przeciwstawiał się indywidualizmowi i socjologizmowi. Wolność właściwie pojmowana jest wolnością odpowiedzialną, nie koliduje więc z wymogami życia społecznego i związanymi z nim nieuchronnymi ograniczeniami. Człowiek dojrzały duchowo w sposób wolny decyduje się na niezbędne dla życia społecznego ofiary. Konieczność życia społecznego nie jest zagrożeniem dla osobowości człowieka, interakcje i relacje społeczne nie naruszają integralności osoby ludzkiej, lecz właśnie ja ubogacają i aktualizują. Maritain przestrzega przed społecznym utylitaryzmem. Sensem życia jest rozwój osoby ludzkiej. Życie społeczne jest dynamiczne, dlatego wymaga ciągłych adaptacji w międzyludzkich relacjach. Chwilowe napięcia pomiędzy jednostką a społeczeństwem nie są równoznaczne z wykluczeniem się indywidualnej wolności ii zobowiązań społecznych.

Zagrożenia pedagogiki:

·         brak celów w wychowaniu (wynik braku integralnej tj. personalistycznej koncepcji człowieka, ten brak usiłuje się zatem zatrzeć stosując atrakcyjne środki nauczania, nowoczesność budynków, mamy wówczas efektywne kształcenie techniczne)

·         fałszywe rozumienie takich celów

·         pragmatyzm

·         socjologizm

·         intelektualizm

·         woluntaryzm

Maritain uznawał nieodzowność współudziału w wychowaniu rodziny, szkoły, organizacji młodzieżowych państwa i grup wyznaniowych. Są to tzw. kręgi wychowawcze. Wymienione czynniki dopełniają się, nie powinny natomiast neutralizować się wzajemnie.

Najważniejsze są rodzina i szkoła.

Rodzina jest pierwszym naturalnym środowiskiem, w którym pojawia się i rozwija człowiek. Odgrywa ona najbardziej istotną rolę w wychowaniu. Pełni funkcję biologiczno-kreacyjną i psychologiczno-edukacyjną. Szczególna rola rodzina przejawia się w wychowaniu moralnym dzieci. Rodzina, w której panuje miłość jest pierwszym i najważniejszym terenem edukacji moralnej, religijne, ideowej i społecznej. Jest najmniejszą komórką życia społecznego i przygotowuje dzieci do ży...