Modraszek arion Sielezniew 05-06.pdf

królestwo

zwierząt

Puszcza Białowieska od lat jest terenem badań lepidopterologów,

czyli osób zajmujących się zawodowo lub amatorsko motylami.

Obserwacje jednoznacznie wskazują, że również w przypadku

tej grupy organizmów mamy do czynienia z niezwykle cennym

obszarem. Samych motyli dziennych stwierdzono do tej pory aż 114

gatunków, czyli około 2/3 krajowej fauny! Takim bogactwem nie może

poszczycić się żaden inny rejon Polski, a biorąc pod uwagę, że liczba

gatunków maleje zazwyczaj wraz z szerokością geograiczną – wynik

tym bardziej imponujący. Trzeba jednak pamiętać, że motyle dzienne

są związane przede wszystkim z terenami otwartymi lub półotwartymi

i zachowanie ich dużej różnorodności w środowiskach leśnych często

wymaga ochrony czynnej.

chętnie odwiedzają również wyki,

o ile rośliny te występują na ich sta-

nowiskach. Noce, a także najgorętsze

godziny w upalne dni spędzają naj-

częściej wśród gałęzi jałowców, stąd

też obecność tych krzewów na sta-

nowiskach jest przez ariony mile wi-

dziana. Płeć motyli najłatwiej odróż-

nić po zachowaniu. Samce wytrwale

patrolują teren w poszukiwaniu sa-

miczek, które to z kolei można często

zaobserwować w czasie składania jaj.

W tym celu wybierają młode, jeszcze

nie w pełni rozwinięte kwiatostany

W Puszczy Białowieskiej przedstawicieli tego gatunku

spotkać można w piaszczystych miejscach porośniętych

macierzanką. Te malownicze zbiorowiska występują na

skrajach borów sosnowych, polanach, przydrożach

i przytorzach.

Motyle pobierają nektar przede wszy-

stkim z kwiatów macierzanki.

macierzanki. Po kilku dniach z jaja

wylęga się gąsieniczka, która począt-

kowo żyje wewnątrz kwiatów. Gdy

podrośnie i już przestaje się w nich

mieścić nadal jest bardzo trudna do

wypatrzenia na kwiatostanie, gdyż

maskuje ją różowawa barwa. Na ma-

cierzance larwa ariona przechodzi

trzy linienia rosnąc przy tym jednak

bardzo niewiele. Na początku czwar-

tego ostatniego stadium waży zale-

dwie kilka miligramów, co stanowi

kilka procent jej ostatecznej masy.

Kontynuacja rozwoju wymaga

od gąsienicy całkowitej zmiany

diety. Pewnego wieczora opuszcza

pachnącą macierzankę i w tym

momencie rozpoczyna się jej ży-

ciowa ruletka. Aby mieć szansę na

przeżycie musi w ciągu doby zostać

znaleziona przez poszukującą po-

karmu robotnicę wścieklicy, czyli

mrówki z rodzaju Myrmica . Jeśli do

MODRASZEK

Modraszek arion Maculinea

arion na pierwszy rzut oka może

być pomylony z innymi niebiesko

ubarwionymi przedstawicielami ro-

dziny modraszków Lycaenidae . Jed-

nak jest od nich nieco większy

(rozpiętość skrzydeł dochodzi do

4 cm) i na wierzchu skrzydeł posia-

da zmiennej wielkości czarne plamy.

U niektórych osobników mogą one

wypełniać znaczną część przedniej

pary. Dymorizm płciowy jest słabo

zaznaczony, samice mają zwykle bar-

dziej rozwinięty rysunek.

Pojaw dorosłych motyli jest

rozciągnięty w czasie i trwa od dru-

giej połowy czerwca do początku

sierpnia. Wynika to jednak nie

z długości życia, ale niesynchronicz-

ności wychodzenia z poczwarek. Tak

naprawdę pojedyncze osobniki żyją

zaledwie kilka, góra kilkanaście dni.

Motyle pobierają nektar przede

wszystkim z kwiatów macierzanek,

ARION

modraszek arion jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem w skali Europy

takiego kontaktu dojdzie gąsienica

w odpowiedzi na opukiwanie czuł-

kami przez badającą ją mrówkę wy-

dziela płyn ze specjalnego gruczołu,

zwanego nektarowym znajdującego

się na stronie grzbietowej w tylnej

części ciała. Ten aminokwasowo-wę-

glowodanowy roztwór jest chętnie

zlizywany przez robotnice. Rytuał

„dojenia” trwa zwykle kilkadziesiąt

minut i gąsienica w tym czasie wy-

dziela co jakiś czas kolejne kropelki.

Wreszcie w pewnym momencie

robotnica chwyta larwę ariona żu-

waczkami i transportuje ją do mro-

wiska. Gniazda wścieklic nie rzu-

cają się zupełnie w oczy, są ukryte

w kępkach traw czy też macierzan-

kach. Wewnątrz kolonii gąsienica

przestaje świadczyć mrówkom

jakiekolwiek usługi i zamienia się

w swoistego konia trojańskiego, któ-

ry pożera larwy gospodarzy. Spędza

tu około dziesięciu miesięcy, aby

wreszcie zamienić się w poczwarkę

i trzy tygodnie później wyjść na

powierzchnię pod postacią owada

dorosłego.

Zasadnicze elementy cyklu ży-

ciowego ariona zostały opisane 90

lat temu. Trzeba było jednak czekać

jeszcze pół wieku aby zaobserwować,

że nie wszystkie gniazda są jednako-

wo gościnne. Przeżywalność gąsienic

zależy od gatunku wścieklicy, czyli

myrmekoilia (zdolność do wcho-

dzenia w związki z mrówkami) tego

motyla ma charakter nie tylko obli-

gatoryjny, ale i specyiczny. Zdano

kim wynikiem zaniechania wypasu

doprowadziły do zmian w składzie

gatunkowym mrówek. Przyjazna

arionowi wścieklica uszatka Myrmi-

ca sabuleti stała się rzadka w wyższej

wegetacji. Wiedza ta przyszła nieco

za późno, aby uchronić ariona przed

całkowitym wyginięciem, ale umoż-

liwiła odtwarzanie siedlisk i progra-

my reintrodukcji gatunku, które są

z powodzeniem realizowane do tej

pory w coraz to nowych historycz-

nych rejonach występowania ariona.

W ten sposób modraszek arion

stał się jednym z najsłynniejszych

motyli Europy. Niestety wciąż należy

do gatunków zagrożonych wyginię-

ciem w skali kontynentu. Przykła-

dowo w Polsce w ciągu ostatnich

kilkudziesięciu lat zniknął z całej

zachodniej połowy kraju. Do ostoi

gatunku należy Podlasie, ale i tu nig-

dzie motyl nie jest obecnie zbyt licz-

ny. Prawdopodobnymi przyczynami

jest ograniczenie ekstensywnego wy-

pasu na skrajach lasów i leśnych

polanach, co prowadzi do sukcesji

ekologicznej, a także zalesianie.

Obserwacji angielskich nie można

w prosty sposób przekładać na nasze

realia ze względu na różnice klima-

tyczne i siedliskowe. Tam typowym

środowiskiem gatunku są murawy

kserotermiczne na południowych

zboczach wzgórz. U nas w podob-

nych warunkach arion występuje

tylko na południu kraju. Murawy

napiaskowe na nizinach są zupeł-

nie innym zbiorowiskiem. Ponadto

ostatnie nasze badania wykazały,

że na Podlasiu gospodarzem ariona

nie jest wcale wścieklica uszatka.

Larwy i poczwarki były znajdywane

w gniazdach kilku innych gatunków

z tego rodzaju, które mają również

swoje specyiczne wymagania. Być

może w Europie i w Polsce mamy do

czynienia tak naprawdę z dwoma ga-

tunkami albo podgatunkami ariona!

Mam nadzieje, że uda się wyjaśnić tę

zagadkę zanim arion wyginie całko-

wice, a wyniki badań pomogą w jego

ochronie również na terenie Puszczy

Białowieskiej.

Kwiatostany macierzanki są schronie-

niem i pokarmem gąsienic modraszka

ariona w pierwszej części ich rozwoju.

Na początku czwartego (ostatniego) sta-

dium gąsienica opuszcza macierzankę.

Mrówki wścieklice zanoszą ją do swo-

jego gniazda.

Jeśli los arionowi sprzyja i trai do

mrowiska odpowiedniego gatunku, to

po dziewięciu miesiącach pożerania

potomstwa gospodarzy przepoczwarza

się, a po kolejnych trzech tygodniach

– wychodzi na powierzchnię jako do-

rosły motyl.

sobie z tego sprawę w latach 70-tych

XX wieku w czasie badań nad przy-

czynami zaniku modraszka ariona

w Anglii. Okazało się, że zmiany śro-

dowiskowe będące przede wszyst-

TEKST I ZDJĘCIA

MARCIN SIELEZNIEW

Uniwersytet w Białymstoku

Towarzystwo Ochrony Motyli

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: