(2010) Jodkowski, Spisek Darwina.pdf

Ewolucja, ﬁlozoﬁa, religia

Lectiones & Acroases Philosophicae

III (2010)

K a z i m i e r z J o d k o w s k i

Uniwersytet Zielonogórski

SPISEK DARWINA

W ubiegłym roku obchodzili±my dwusetn¡ rocznic¦ urodzin Ka-

rola Darwina i sto pi¦¢dziesi¡t¡ rocznic¦ opublikowania jego głów-

nego dzieła O powstawaniu gatunków . Była to dobra okazja, »eby do-

kładnie przyjrze¢ si¦ zarówno samemu autorowi, jak i teorii nazwanej

jego nazwiskiem. Wygl¡da na to, »e sto pi¦¢dziesi¡t lat zaczyna ju»

wystarcza¢, by dostrzega¢, cho¢by i nie±miało, prawdziwy obraz Dar-

wina i jego dzieła. Oprócz panegiryków pojawiły si¦ publikacje, które

rzetelnie badaj¡ zasługi, ale te» i wady Darwina, a mo»e po prostu

przedstawiaj¡ jego ludzk¡ stron¦ — czasami nawet w postaci bele-

trystycznej 1 . Najbardziej znacz¡cym wydarzeniem w odbr¡zawianiu

postaci Darwina było wydanie dwa lata temu ksi¡»ki Roya Daviesa,

The Darwin Conspiracy — Origins of a Scientiﬁc Crime ( Spisek Darwina —

O pochodzeniu pewnego przest¦pstwa naukowego ) 2 . Oprócz przedstawie-

nia własnego wkładu, autor syntetyzuje cz¡stkowe dokonania innych

badaczy.

Davies

Autor ksi¡»ki uwa»a, »e Darwin popełnił jedno z najwi¦kszych

przest¦pstw w historii nauki, które głównie polegało na splagiatowa-

niu pomysłu Alfreda Russela Wallace’a, ale tak»e i na nieuczciwym

Por. J. Darnton, Spisek Darwina , Warszawa 2007.

R. Davies, The Darwin Conspiracy — Origins of a Scientiﬁc Crime , London 2008.

266 KazimierzJodkowski

wykorzystaniu dorobku kilku innych uczonych. Teza jest zaskakuj¡ca

i obrazoburcza, gdy» jeste±my przekonywani ju» w szkolnych podr¦cz-

nikach, »e upłyn¦ło dwadzie±cia lat, zanim Darwin zdecydował si¦

ujawni¢ szczegóły teorii doboru naturalnego. Autor ksi¡»ki o prze-

st¦pstwie Darwina nie jest jednak jakim± „nawiedzonym kreacjoni-

st¡” czy antyewolucjonist¡, nienawidz¡cym Darwina i zmy±laj¡cym za-

rzuty wobec niego. W latach osiemdziesi¡tych XX wieku odpowiadał

on za program telewizji BBC, który przedstawiał tradycyjn¡ histori¦

powstania teorii Darwina. Program nosił nazw¦ The Devil’s Chaplain

( Kapelan diabła ). Odnosiła si¦ ona do słów Darwina: „Jak¡ ksi¡»k¦

mógłby napisa¢ kapłan diabła o tym niezgrabnym, marnotrawnym,

nieudolnym i przera»aj¡co okrutnym dziele natury!” 3 . W tym progra-

mie telewizyjnym Davies bezreﬂeksyjnie przyj¡ł tradycyjny pogl¡d,

według którego z rozmaitych powodów Darwin obawiał si¦ ujawni¢

±wiatu now¡ teori¦, a ostatecznie zdecydował si¦ na to, gdy zobaczył,

»e kto±, a dokładniej Wallace, mo»e to zrobi¢ przed nim.

Od tego czasu upłyn¦ło ¢wier¢ wieku i Davies przebadał wiele

dokumentów z epoki, publikacje innych uczonych na omawiany te-

mat oraz zapiski samego Darwina. Przekonały go one, »e program,

jaki ﬁrmował swoim nazwiskiem, pomijał milczeniem bardzo wiele

istotnych szczegółów, które ka»¡ radykalnie zmieni¢ pogl¡dy. Gdyby

wówczas Davies wiedział to, co wie dzisiaj, tamten program — twier-

dzi — nigdy by nie powstał.

Davies przeanalizował publikacje dziewi¦ciu uczonych, z których

ka»dy odkrył jaki± element zagadki Darwina, ale »aden z nich nie

stworzył cało±ciowego spójnego obrazu tego, co si¦ naprawd¦ wyda-

rzyło w 1859 roku i w latach poprzedzaj¡cych publikacj¦ O powstawaniu

gatunków drog¡ doboru naturalnego.

Darlington

Cyril D. Darlington, profesor botaniki na Uniwersytecie Oxfordz-

kim, ju» pół wieku temu chciał odkry¢ kolejne etapy procesu my±lo-

wego, który doprowadził Darwina do jego własnego uj¦cia ewolucji.

Jak naprawd¦ rozumował Karol Darwin, gdy formułował ide¦ ewo-

3 More letters of Charles Darwin. A record of his work in a series of hitherto unpublished

letters , F. Darwin, A.C. Seward (eds.), vol. 1, London 1903, s. 137.

SpisekDarwina 267

lucji? 4 Na to pytanie Darlington nie mógł znale¹¢ odpowiedzi ani

w pismach samego Darwina, ani w »adnych opracowaniach na ten

temat pó¹niejszych uczonych.

Darlington, oczywi±cie, potraﬁł przedstawi¢ główn¡ my±l dzieła

Darwina. Zwierz¦ta i ro±liny hodowane przez ludzi z czasem za-

czynaj¡ si¦ ró»nicowa¢. Troskliwy dobór stosowany przez hodowców

prowadzi do powstania nowych odmian, a nawet nowych gatunków.

Przyroda w długich okresach czasu czyni to samo ze zwierz¦tami i ro-

±linami. Dobór stosowany przez przyrod¦ polega na eliminowaniu

tych organizmów, które w najmniejszym stopniu s¡ zdolne do prze»y-

cia. Gdy organizmy »ywe migruj¡ do nowych rejonów, gdzie panuj¡

odmienne warunki ±rodowiskowe, stopniowo si¦ do nich przystoso-

wuj¡. W tym procesie adaptacji istniej¡ce gatunki powoli przekształ-

caj¡ si¦ w nowe gatunki.

Sam Darlington odnosił si¦ z entuzjazmem do teorii Darwina. Uwa-

»ał, »e wyja±nia ona wiele spraw: pochodzenie od wspólnego przodka,

podobie«stwo budowy i rozwój organizmów »ywych, przyczyny zmian

form kopalnych z upływem czasu itd. Ale jedna sprawa martwiła Dar-

lingtona — O powstawaniu gatunków nie zawiera »adnego wyja±nienia,

jak Darwin doszedł do tego pomysłu 5 . Pocz¡tkowe słowa dzieła Dar-

wina sugeruj¡, »e pocz¡tkiem debaty na temat gatunków była podró»

na okr¦cie „Beagle”, a przecie» naprawd¦ przyrodnicy dyskutowali

nad tym problemem przez dziesi¦ciolecia, je±li nie przez setki lat 6 .

Darwin stale u»ywał zwrotu „moja teoria”, ale Darlington pytał, jakie

dokładnie były pomysły Darwina, te pomysły, które odró»niały go od

innych my±licieli? Co rozumiemy, gdy mówimy o darwinizmie? 7

4 Por. C.D. Darlington, Darwin’s Place in History , Oxford 1959, s. 1.

5 Por. ibidem , s. 4.

6 Zwrócił na to uwag¦ tak»e Benjamin Farrington, którego jednak Davies nie wy-

mienia. Według Farringtona to pragnienie sławy spowodowało, »e Darwin nie potraﬁł

przyzna¢ si¦ do korzystania z osi¡gni¦¢ innych: „aden czytelnik jednak nie mógłby

odgadn¡¢ z pierwszych stron O powstawaniu gatunków , »e pochodzenie z modyﬁkacj¡

miało dług¡ histori¦, zanim Darwin si¦gn¡ł po pióro”. Nie ma tam ani słowa o jego

dziadku Erazmie, Lamarcku czy o kimkolwiek innym, jak Matthew, który pisał na ten

temat w 1831 roku tak: „ci tylko dochodz¡ do dojrzało±ci, którzy prze»ywaj¡ prób¦, jak¡

przyroda sprawdza ich przystosowanie do jej standardów doskonało±ci i stosowno±ci,

by kontynuowa¢ ich rodzaj przez reprodukcj¦” (B. Farrington, What Darwin Really Said ,

New York 1982, s. 110–111).

Por. C.D. Darlington, Darwin’s Place in History , s. 6.

268 KazimierzJodkowski

Davies wynik poszukiwa« Darlingtona podsumował nast¦puj¡co:

„Darlington stwierdził, »e nie mógł znale¹¢ w »adnym opublikowa-

nym dot¡d uj¦ciu pracy Darwina jakiejkolwiek sugestii, by jaki± zal¡-

»ek w umy±le Darwina prowadził nieubłaganie do pełnego rozwoju

i przedstawienia tej wielkiej idei” 8 . Darlington ostatecznie oskar»ył

Darwina o to, »e po prostu zebrał „dane empiryczne Lyella oraz swego

wielkiego przyjaciela, botanika Josepha Hookera i opracował je jako

materiał dla własnych argumentów” 9 .

Eiseley

Loren C. Eiseley był profesorem antropologii i historii nauki na

Uniwersytecie Pennsylvanii w Philadelphii. W jednej ze swych ksi¡-

»ek zaj¡ł si¦ okresem, kiedy — wedle wyja±nie« samego Darwina —

pojawiła si¦ darwinowska teoria ewolucji w zal¡»kowej postaci. Naj-

pierw w 1842 roku Darwin napisał trzydziestodwustronicowy zarys

teorii, który potem rozszerzył do obj¦to±ci dwustu trzydziestu stron.

Ten esej został zako«czony w 1844 roku, ale nie był przeznaczony do

druku. Mógł on by¢ opublikowany, jak Darwin pouczył »on¦, tylko

w przypadku jego ±mierci 10 . Za jego »ycia cał¡ tre±¢ eseju poznał tylko

najwi¦kszy przyjaciel Darwina, botanik Joseph Hooker.

W autobiograﬁi Darwin nie ujawnił, co doprowadziło go do spo-

strze»enia mocy ró»nicowania si¦ i modyﬁkacji organizmów. Zbie-

rał jedynie przez wiele lat fakty na temat powstawania gatunków, a»

przypadkiem w pa¹dzierniku 1838 roku miał natkn¡¢ si¦ na Essay on

Population ﬁlozofa Thomasa Malthusa i to w tej pracy miał znale¹¢

kluczow¡ ide¦ doboru naturalnego w ±wiecie zwierz¡t.

Eiseley odkrył jednak w notatkach Darwina, »e półtora roku wcze-

±niej zajmował si¦ on dokładnie tym samym, o czym rzekomo prze-

czytał dopiero w eseju Malthusa. Jak to mo»liwe? — pytał Eiseley.

Pytanie było proste, ale odpowied¹ rzucała cie« na reputacj¦ Darwina.

eby znale¹¢ odpowied¹, przez pewien czas Eiseley czytał ulubione

czasopismo naukowe Darwina, „The Annals and Magazine of Natural

8 R. Davies, The Darwin Conspiracy , s. 19.

9 C.D. Darlington, Darwin’s Place in History , s. 27.

10 Francis Darwin opublikował oba te teksty wiele lat pó¹niej jako The Foundations of

the Origin of Species: Two Essays Written in 1842 and 1844 by Charles Darwin , Cambridge

1909.

SpisekDarwina 269

History”. Ta lektura przekonała go, »e Darwin swoje natchnienie czer-

pał nie z powszechnie znanego i cenionego tekstu Thomasa Malthusa,

ale z publikacji młodego, nieznanego i niedocenianego przyrodnika,

»yj¡cego w tym czasie pod Londynem 11 .

Darwin nawet po powrocie do Anglii i mimo lektury dzieła Lyella

w trakcie podró»y okr¦tem Beagle wierzył w młod¡ Ziemi¦. Je±li jej

wiek wynosił tysi¡ce lat, to powstawanie nowych gatunków musiało

by¢ szybkie, momentalne, per saltum . Jest to pogl¡d radykalnie od-

mienny od tego, który przedstawił w O powstawaniu gatunków. Kiedy

nast¡piła ta zmiana i dlaczego? Kto lub co wywołało t¦ wa»n¡ zmian¦?

Eiseley zauwa»ył, »e w latach 1835–1837 na łamach „The Annals

and Magazine of Natural History” ukazały si¦ trzy teksty Edwarda

Blytha na temat gatunków 12 . Darwin nigdy i nigdzie nie wspomniał,

by teksty te poznał. Ale Eiseley odkrył, »e czasopismo to było dla Dar-

wina i dla jego przyjaciół niezwykle wa»ne. Wa»ne do tego stopnia,

»e Darwin sprowadzał je w trakcie swojej podró»y dookoła ±wiata do

portów, do których „Beagle” zawijał. Tom z 1835 roku, na przykład,

oczekiwał na niego w Australii. Notatki Darwina ±wiadcz¡, »e tomy

„Annals” z tekstami Blytha były gruntownie czytane i analizowane.

Ale w notatkach tych brak jest jakiejkolwiek wzmianki o pomysłach

Blytha. Notatki Darwina o powolnym przekształcaniu si¦ gatunków

powstały zaledwie par¦ tygodni po opublikowaniu ostatniego artykułu

Blytha, omawiaj¡cego ide¦ doboru naturalnego.

Blyth nie był ewolucjonist¡. Blyth był kreacjonist¡. Dobór natu-

ralny, o którym mówił (nie u»ywaj¡c jednak tego zwrotu), miał pełni¢

funkcj¦ przywracania pierwotnego, stworzonego, doskonałego stanu

rzeczy. Blyth nie postrzegał wi¦c doboru jako siły sprawczej prze-

kształcania si¦ jednych gatunków w inne, ale jako sił¦ zachowawcz¡.

W notatkach z pierwszej połowy 1837 roku Darwin po raz pierwszy

odszedł od dawnego pomysłu skokowych zmian organizmów. Do-

wód, »e Darwin wykorzystał pomysły Blytha, nie przyznaj¡c si¦ do

11 L. Eiseley, Charles Darwin, Edward Blyth and the theory of „Natural Selection” , „Pro-

ceedings of American Philosophical Society” 1 (1959), s. 94–114; idem , Darwin and the

Mysterious Mr X: New Light on the Evolutionists , London–Toronto–Melbourne 1979.

12 E. Blyth, An attempt to classify the ‘varieties’ of animals , „The Magazine of Natural

History” 8 (1835), Parts 1–2; E. Blyth, Seasonal and other external changes in birds , „The

Magazine of Natural History” 9 (1836), Parts 1–3; E. Blyth, The psychological distinctions

between man and all other animals , „The Magazine of Natural History” 10 (1837), Parts 1–4.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: