Ewangelia_Dzieciństwa J..pdf

EWANGELIE DZIECIŃSTWA

1. Protoewangelia Jakuba (s. 266); 2. Ewangelia Pseudo-Mateusza (na początku utworu:

Trinubium Annae) (s. 291); 3. Księga o dzieciństwie Zbawiciela (s. 317); 4. Księga o narodzeniu

świętej Maryi (s. 331); 5. Cykl o Trzech Magach [Królach]: a. Legenda Trzech Magów [Królów] (s.

342), b. Pokłon Magów (fragment apokryfu ujgurskiego) (s. 347), c. Korespondencja Longinusa z

Augustem na temat Trzech Króli (s. 349), d. Syryjska Opowieść o Magach (s. 352), e. Dodatek:

Opus Imperfectum in Matthaeum (s. 384), z Opisania świata Marco Polo (s. 385); 6. Dzieciństwo

Pana, Ewangelia Tomasza (dzieciństwa) (s. 388); 7. Ewangelia Dzieciństwa Arabska (s. 405); 8.

Ewangelia Dzieciństwa Ormiańska (s. 440).

Pod tym tytułem umieszczamy zbiór utworów dotyczących narodzin i dzieciństwa Maryi oraz

narodzin i dzieciństwa Jezusa, aż do około dwunastego roku Jego życia. Znajdziemy tu również

opisy wydarzeń i postaci związanych z tymi faktami, szczególnie rozwinięty jest temat trzech

Magów. Utwory te ograniczają się do jednego tylko okresu życia Jezusa, czasami nawet Jezus nie

jest w nich postacią najważniejszą ale tylko tłem, a postaciami dominującymi są Maryja, Józef czy

nawet Magowie. Nie ma więc opowiadania o Jego męce i zmartwychwstaniu, ani też utwory te nie

koncentrują się na Jego słowach, jak to ma miejsce w EwTm. Tak więc tytuł Ewangelii jest tu

niestosowny, jest on jednak powszechnie używany i dlatego, co zresztą wyjaśniliśmy we wstępie,

umieściliśmy wszystkie te utwory pod tym tytułem.

1. Protoewangelia Jakuba (ProtEwJk)

(przekład i opracowanie ks. Marek Starowieyski)

Tytuł dzieła Protoewangelia Jakuba pochodzi od jezuity Wilhelma Postela, który przewiózł

rękopis grecki ze Wschodu i wydał w przekładzie łacińskim w 1552 r. Tytuł oryginału znajduje się

na zakończeniu P.Bodmer i brzmi Narodzenie Maryi. Apokalipsa Jakuba. Tytuł więc wiąże utwór z

Jakubem Młodszym, Bratem Pańskim 1

(r. 25). Imię Jakuba potwierdzają Orygenes (ok. 249 r., Komentarz do Mt X,17) i Dekret Ps.

Gelazjański (V/VIw.: "Ewangelia Jakuba Młodszego, apokryf", ANT 57).

ProtEwJk powstała w drugiej połowie II w.; z wieku III pochodzi najstarszy zachowany rękopis

(P. Bodmer 5), dzięki któremu upadła teoria trzech utworów (Apokryf Maryi, Józefa i Zachariasza)

połączonych w wieku IV. Wprawdzie

w P. Bodmer brakuje wizji Józefa i dalszy ciąg jest mocno skrócony (podajemy go

wytłuszczonym drukiem w komentarzu), niemniej teksty te są potwierdzone w innych rękopisach.

Nie jesteśmy w stanie określić miejsca powstania utworu: odrzuca się Palestynę, ponieważ autor

nie zna realiów tego kraju, a jego znajomość judaizmu jest raczej książkowa, choć korzysta z

każdej okazji, by popisać się swoją wiedzą o zwyczajach Izraela (arcykapłan ma strój z dwunastu

dzwoneczkami, trąbka rozbrzmiewa po kraju, itd.); natomiast tezy o pochodzeniu syryjskim i

egipskim nie są dostatecznie udokumentowane. Wydaje się, że autor pochodził z kręgów

judeochrześcijańskich, co potwierdza zarówno charakter dzieła - midrasz, jak i odwołanie się do

Jakuba Młodszego i innych postaci, które cieszyły się wielkim szacunkiem w kręgach

judeochrześcijańskich.

Cel dzieła jest poczwórny:

- Apologetyczno-chrystologiczny, polegający na obronie postaci Jezusa: Celsus zarzucał

chrześcijanom, że Jezus był zrodzony z cudzołóstwa, z ubogiej prządki, pochodzącej z podłego

rodu, a jego narodziny nastąpiły w ukryciu. Zarzuty te sformułowane w kręgach żydowskich

przekazuje Celsus, teksty talmudyczne i Toledot Jesu, niektóre z nich znajdziemy w rozdz. II.

ProtEwJk odpowiada: pochodził ze znakomitej i bogatej rodziny, z rodu Dawida, matka Jego była

nie tylko dziewicą, ale czystą rytualnie i spłynęły na nią wszystkie błogosławieństwa, a tkała

najszlachetniejsze materie na zasłonę dla świątyni 2 . Niektóre z tych problemów podejmie również

autor EwNik.

- Dogmatyczny: już Ignacy Antiocheński podkreślał znaczenie dziewictwa Maryi i ono jest

przedmiotem ProtEwJk. Maryja jest pokazana jako dziewica przed, w czasie i po urodzeniu - to

ostatnie twierdzenie udowadnia rozwiązując problem "braci Jezusa": Józef miał już przedtem

synów, a sam był już starcem. To rozwiązanie cieszyło się wielkim powodzeniem. Powiązanie

opowiadania z postaciami Starego Testamentu stawia Maryję i narodzenie z niej Jezusa w

centrum dziejów zbawienia. Wprawdzie Maryja jest prawdziwą matką Jezusa, niemniej samo

narodzenie w jaskini zawiera elementy dokeckie (pojawienie się dziecka), ale i antydokeckie

(dziecko ssie pierś matki, czym podkreśla swoje realne człowieczeństwo). ProtEwJk może

wskazywać także na to, że istniała już w II w. pewna forma pobożności maryjnej, w której jednak

jest podkreślony element chrystologiczny. Jest ProtEwJk utworem wyjątkowym jeśli idzie o

mariologię, gdyż z II wieku pochodzą tylko nieliczne teksty mówiące o Maryi (Ignacy Antiocheński,

Justyn, Ireneusz).

- Biograficzny: autor odpowiada na zainteresowanie postacią Maryi - nadaje imiona jej

rodzicom, opowiada o jej narodzinach, itd. 3 Na tej podstawie powstaną w późniejszym okresie

Żywoty Maryi.

- Egzegetyczny: autor posługując się metodą midraszu pokazuje i uczy, jak należy

interpretować teksty ST i NT łącząc je w jedno i wyjaśniając jedne przez drugie, a równocześnie

stara się zharmonizować Ewangelie Mateusza i Łukasza, stosując równocześnie egzegezę jemu

współczesną. Uczy więc wiernych postępować w zrozumieniu Pisma Świętego.

ProtEwJk jest chrześcijańskim midraszem maryjnym. Fabuła zbudowana jest na kanwie

obydwu ewangelijnych opisów narodzenia (Mt i Łk), na której zbudowano postaci z materiału ST i

NT: z dziejów Samuela, Abrahama, Tobiasza, Judyty z nawiązaniem do ówczesnych poglądów

egzegetycznych, które spotykamy zarówno w Talmudzie, jak i w pismach międzytestamentalnych.

ProtEwJk była dobrze znana na Wschodzie chrześcijańskim: z wieków

IV-XVI posiadamy ok. 140 rękopisów greckich. Ponadto służyła jako punkt wyjścia dla

najróżnorodniejszych utworów maryjnych (apokryfów, jak PsMt, NarM i inne utwory przełożone w

tym rozdziale, homilii, żywotów Maryi, dzieł pobożnościowych, apokryfów) greckich, łacińskich

(dwie wersje) oraz napisanych w językach Wschodu chrześcijańskiego (np. armeńskim, etiopskim,

gruzińskim, koptyjskm, syryjskim, starosłowiańskim itd.). Stała się ona podstawą do powstającej

ikonografii chrześcijańskiej Wschodu i Zachodu, znalazła swoje odbicie w liturgii (święto

Ofiarowania w świątyni) i przyczyniła się do rozwoju pobożności maryjnej.

Obszerny komentarz do ProtEwJk znajduje się w ANT 175-207.

ProtEwJk mimo swojej bardzo prostej formy jest utworem dobrze i plastycznie

skomponowanym: Obrazy są barwne, powiązania z postaciami i scenami Starego Testamentu,

dobrze znanymi czytelnikom, nadają utworowi uroku. Narrację przeplatają krótkie i dłuższe formy

poetyckie (np. 3; 6, 3, itd.), co przerywa ewentualną monotonność utworu. W utworze znajdujemy

styl "kai" - zdania zaczynają się od "i". Nie dziwimy się więc ogromnemu powodzeniu, jakim

cieszył się i cieszy nadal ten najstarszy apokryf maryjny.

Narodziny Maryi

[Objawienie dane Jakubowi]

ŻAŁOBA JOACHIMA. 1. 4 1. Zapisano w dziejach dwunastu pokoleń, że Joachim był niezmiernie

bogaty 5 i składał Panu swoje dary w dwójnasób, mówiąc do siebie:

"To, co złożyłem ponad miarę, będzie dla całego ludu. To zaś, co złożyłem Panu Bogu na

odpuszczenie [grzechów], niech będzie dla mnie ofiarą przebłagania".

2. Zbliżył się wielki dzień Pański 6 i synowie Izraela składali swe dary. I stanął przed nim Ruben 7 ,

i rzekł: "Nie godzi się, byś ty jako pierwszy składał swe dary, jako że nie zrodziłeś potomka w

Izraelu" 8 . 3. I zasmucił się wielce Joachim 9 , i odszedł do spisów dwunastu pokole ń 10 , mówiąc do

siebie: "Zajrzę do księgi dwunastu pokoleń Izraela, czy tylko ja jeden nie zrodziłem potomka w

Izraelu". I przebadał, i stwierdził, że wszyscy sprawiedliwi wzbudzili potomstwo w Izraelu. I

wspomniał na patriarchę Abrahama, któremu Pan dał syna Izaaka dopiero w ostatnich dniach

życia 11 .

4. I zasmucił się wielce Joachim, i nie pokazał się swej żonie, lecz udał się na pustynię 12 . I rozbił

tam swój namiot, i pościł czterdzieści dni i czterdzieści nocy 13 , i mówił do siebie Joachim: "Nie

zstąpię z góry ani aby jeść, ani aby pić, póki nie spojrzy na mnie Pan, Bóg mój i będzie mi

modlitwa pokarmem i napojem" 14 .

BÓL ANNY. 2. 15 1. Żona jego Ann a 16 dwakroć odśpiewała pieśń żałobną i dwakroć odprawiła

zawodzenie mówiąc:

"Będę opłakiwała moje wdowieństwo 17

i będę opłakiwała moją bezdzietność".

2. Zbliżył się wielki dzień Pański 18 . I rzekła do niej Juthine, jej służebnica: "Dokądże jeszcze

będziesz dręczyła swą duszę? 19 Oto zbliżył się wielki dzień Pański, i nie godzi się, byś płakała. Ale

weź tę oto przepaskę na głowę, którą dała mi właścicielka warsztatu. Nie wypada mi jej sobie

nałożyć, bo jestem twoją służebnicą, a przepaska nosi pieczęć królewską" 20 . 3. I rzekła Anna:

"Odejdź ode mnie! I ja tego nie uczyniłam, i Pan Bóg mnie wielce upokorzył 21 . Może otrzymałaś ją

od złoczyńcy i przyszłaś, by uczynić mnie wspólniczką grzechu" 22 . I rzekła Juthine: "Jakże mam

cię przekląć, jeśli nie usłuchałaś mego głosu? Zamknął Pan Bóg twoje łono, byś nie wydała owocu

w Izraelu" 23 . 4. I zasmuciła się wielce Anna, i zdjęła z siebie szaty żałobne, i namaściła swą głowę,

i wdziała swe szaty małżeńskie 24 . I około godziny dziewiątej zeszła na przechadzkę do swego

ogrodu, i ujrzała krzew wawrzynu, i usiadła pod nim, i gdy odpoczywała, błagała Pana

wszechwładnego, mówiąc: "Panie ojców moic h 25 , pobłogosław mi i wysłuchaj modlitwę moją tak,

jak pobłogosławiłeś Sarę i dałeś jej syna - Izaaka" 26 .

3. 1. I Anna spojrzała w niebo 27 i zobaczyła gniazdko ptaszków na krzewie wawrzynu. I wydała

wtedy okrzyk bólu, i rzekła do siebie:

"Biada mi! Któż mnie zrodził, jakież łono mnie wydało? Zostałam bowiem zrodzona przeklętą

wobec synów Izraela. Bo stałam się przedmiotem obelg, zelżona, wyszydzono mnie i wygnano ze

świątyni Pana, Boga mojego 28 .

2. Biada mi! Komóż stałam się podobną? - Nie stałam się nawet podobną do ptactwa niebio s 29 ,

bo nawet ptactwo niebios płodne jest - widzisz to Panie!

Biada mi! Komóż stałam się podobną? - Nie stałam się podobną do nierozumnych zwierząt 30 ,

bo nawet nieme zwierzęta płodnymi są - widzisz to Panie!

Biada mi! Komóż stałam się podobną? - Nie stałam się podobną dzikim zwierzętom ziemi 31 , bo

nawet dzikie zwierzęta płodnymi są - widzisz to Panie!

3. Biada mi! Komóż stałam się podobną? - Nie jestem nawet podobna tym wodom, wody te

bowiem raz są spokojne, raz wzburzone 32 , i ryby w nich zrodzone chwalą Cię, Panie! 33

Biada mi! Komóż stałam się podobną? - Nie stałam się nawet podobna tej ziemi, bo ziemia

wydaje swe owoce w czasie sposobnym 34 i chwali Cię, Panie!"

WYSŁUCHANIE PRÓŚB JOACHIMA I ANNY. 4. 35 1. I oto Anioł Pański stanął 36 i rzekł: "Anno,

Anno. Wysłuchał Pan Bóg modlitwę twoją 37 . Poczniesz i porodzisz 38 , a potomstwo twoje będzie

przepowiadane po całej ziemi" 39 . Rzekła Anna: "Na Boga żywego, czy zrodzę chłopca, czy

dziewczynkę, zawiodę ją w darze 40 Panu, Bogu mojemu, i [dziecko to] będzie Mu służyło po

wszystkie dni swego żywota" 41 . 2. I oto przyszli dwaj zwiastuni i rzekli: "Oto Joachim, mąż twój,

przybywa ze swymi stadami". Anioł bowiem Pański zstąpił do Joachima i powiedział: "Joachimie,

Joachimie, wysłuchał Pan Bóg twoją modlitwę 42 . Zstąp stąd! Oto bowiem żona twoja Anna

poczęła w swoim łonie" 43 . 3. I natychmiast opuścił [pustynię] Joachim, i zawołał pasterzy, i rzekł do

nich:

"Przywiedźcie mi tu dziesięć jagniąt bez skazy i czystyc h 44 : te dziesięć baranków będzie dla

Pana Boga.

I przywiedźcie mi dwanaście cieląt młodziutkic h 45 , te dwanaście cieląt będzie dla kapłanów i

rady starszych.

I sto kóz, i będzie te sto kóz dla całego ludu".

4. I oto przyszedł Joachim ze swymi stadami. I stanęła Anna koło bramy 46 , i ujrzała Joachima

wchodzącego ze swymi stadami, i natychmiast wybiegła, i rzuciła mu się na szyję, i rzekła:

"Teraz wiem, że Pan Bóg wielce mi pobłogosławi ł 47 :

Oto ja wdowa - już nie jestem wdową,

Oto ja bezdzietna - poczęłam w łonie" 48 .

I spoczął Joachim pierwszy dzień w swym domu.

5. 49 1. Następnego dnia zaniósł swe dary mówiąc do siebie: "Jeśli Pan Bóg zmiłował się nade

mną to sprawi, że ujrzę złotą blachę arcykapłana". I zaniósł Joachim swe dary, i wpatrywał się w

złotą blachę arcykapłana, podczas gdy wstępował ku ołtarzowi Pańskiemu, i nie dostrzegł w sobie

grzech u 50 . I rzekł Joachim: "Teraz już wiem, że Pan Bóg zmiłował się nade mną i odpuścił mi

wszystkie grzechy". I odszedł od ołtarza Pańskiego usprawiedliwiony 51 , i udał się do swego domu.

NARODZINY. 2. I wypełniły się jej miesiące około sześciu 52 . W siódmym zaś miesiącu porodziła

Ann a 53 i rzekła do położnej: "Co porodziłam?" I rzekła położna: "Dziewczynkę". I rzekła Anna: "W

tym dniu dusza moja została wywyższona" 54 . I ułożyła ją [dziewczynkę] 55 . Gdy zaś wypełniły się

dni, została oczyszczona Anna ze swej nieczystości 56 i poczęła piersią karmić dziecko 57 , i nazwała

je imieniem Maryj a 58 .

DZIECIŃSTWO MARYI. 6. 59 1. Z dnia na dzień 60 dziecko wzrastało w siły 61 . Gdy zaś minęło

sześć miesięcy, postawiła je matka na ziemi, by wypróbować, czy będzie stała. I przeszedłszy

siedem kroków 62 , wróciła na łono swej matki. I wzięła je matka w ramiona, mówiąc: "Na Boga

żywego, nie będziesz chodziła po tej ziem i 63 , dopóki nie zaprowadzę cię do świątyni Pańskiej". I

uczyniła w swej komnacie sypialnej świątynię, i nie pozwoliła, by spożywała cokolwiek skalanego

czy nieczysteg o 64 . I zwołała córy Hebrajczyków, które były bez zmazy 65 , i one bawiły ją. 2. Gdy

dziecko ukończyło pierwszy rok życia, wydał Joachim wielką ucztę 66 i zaprosił kapłanów,

arcykapłanów i uczonych w Piśmie, i radę starszych, i cały lud Izraela 67 . I Joachim przyniósł

dziecię kapłanom i pobłogosławili [je] mówiąc: "Bóg ojców naszych 68 niech pobłogosławi to

dziecię, niech da jej imię znakomite pośród wszystkich narodów na wieki" 69 . I rzekł cały lud: Niech

tak się stanie, amen!" I zaniósł ją arcykapłan, i błogosławił ją, mówiąc: "Boże wysokości, spójrz na

to dziecię i obdarz ją błogosławieństwem największym, ponad które nie ma już większego". 3. I

zaniosła je matka do świątyni, którą uczyniła w komnacie swojej sypialnej, i podała dziecku pierś

do ssania. I zaśpiewała Anna pieśń Panu Bogu 70 tymi słowami:

"Pieśń świętą 71 zaśpiewam Panu, Bogu mojem u 72 ,

gdyż nawiedził mnie 73 ,

i zdjął ze mnie szyderstwa moich nieprzyjaciół 74 .

I dał mi Pan Bóg owoc mojej sprawiedliwości 75 ,

choć jedyny, jednak znaczący wiele w Jego oczach 76 .

Któż oznajmi synom Ruben a 77 , że Anna karmi mlekiem? 78

Słuchajcie, słuchajcie dwanaście plemion Izraela:

Oto Anna karmi mlekiem!"

I złożyła ją w świątyni, którą uczyniła w swej komnacie sypialnej, i wyszła, aby im [gościom]

służyć 79 . Gdy zaś uczta się skończyła, odeszli pełni radości i chwalili Boga Izrael a 80 .

MARYJA W ŚWIĄTYNI 7. 81 1. Upływały dzieweczce miesiące. Gdy

dziecię osiągnęło wiek dwu lat, rzekł Joachim: "Zaprowadzimy ją do świątyni Pana dla

wypełnienia przyrzeczenia, które złożyliśmy, by snadź Pan wszechwładny nie zesłał [na nas

kary] 82 i nasza ofiara nie została odrzucona". I rzekła Anna: "Poczekajmy, aż będzie miała trzy

lata, by nie szukała ojca i matki". I rzekł Joachim: "Poczekajmy" 83 . 2. W końcu dziecię osiągnęło

wiek trzech lat, i rzekł Joachim: "Zawołajmy córki Hebrajczyków, które są bez zmazy 84 , i niech

każda z nich weźmie kaganek; niech kaganki będą zapalone 85 , by nie zwróciła się wstecz 86 , i

serce jej nie zostało uwięzione daleko od świątyni Pańskiej". I uczyniły ta k 87 , aż doszły do świątyni

Pańskiej. I przyjął je kapłan, i ucałowawszy pobłogosławił ją i rzekł: "Pan Bóg wywyższy twe imię 88

pośród wszystkich narodów 89 . Na tobie w dniach ostatecznych 90 ukaże Pan zbawienie synom

Izraela". 3. I Posadził ją na trzecim stopniu ołtarza, i Pan zesłał na nią łaskę 91 , i zatańczyła na

swych nóżkach, i ukochał ją cały dom Izrael a 92 .

8. 93 1. I rodzice jej odeszli 94 podziwiając, chwaląc i sławiąc Pana Bog a 95 wszechwładnego za to,

że nie zwróciła się przeciw nim. A Maryja przebywała w świątyni Pańskiej i żyła jak gołąbka 96 , i

otrzymywała pokarm z rąk anioł a 97 .

WYBÓR JÓZEFA NA OPIEKUNA MARYI. 2. Gdy zaś osiągnęła dwanaście lat, kapłani zwołali

naradę i mówili: "Oto Maryja osiągnęła dwanaście lat w świątyni Pańskiej. Cóż mamy uczynić, by

nie splamiła przybytku Pana 98 , Boga naszego?" i rzekli doń [do arcykapłana]: "Ty masz pieczę nad

ołtarzem Pańskim. Wejdź i módl się w jej sprawie, a uczynimy to, co ci Pan Bóg objawi". 3. I

wszedł kapłan do Świętego Świętych odziany w strój z dwunastu dzwonkami 99 , i modlił się w jej

sprawie. I oto anioł Pański stanął mówiąc: "Zachariaszu, Zachariaszu, wyjdź i zwołaj wdowców

pośród ludu, i niech każdy z nich przyniesie różdżkę 100 , i stanie się Maryja żoną tego, któremu Bóg

okaże znak". Wyszli więc posłańcy na cały kraj judzk i 101 , i zabrzmiała trąbka Pańska, i oto zbiegli

się wszyscy.

9. 102 1. Także sam Józef, rzuciwszy topór, wyszedł im naprzeciw. I zgromadziwszy się razem

udali się do kapłana trzymając w ręku różdżki. A kapłan wziąwszy od nich różdżki wszedł do

świątyni 103 i modlił się. Skończywszy zaś modlitwę wziął różdżki i wyszedł, i podał im, ale nie było

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: