Courths-Mahler Jadwiga - I będę ci wierna aż do śmierci.pdf - Courths-Mahler Jadwiga - LadyHenrietta

Jadwiga Courths Mahler

I będę ci wierna aż do śmierci

Zerwała się ze snu przerażona. Przecież wyraźnie słyszała, jak ktoś wołał ją po

imieniu: "Renato, Renato"! Wpatrywała się w świt poranku, jak gdyby czekała, że

znów usłyszy swe imię, lecz na próżno. Dokoła panowała cisza. Skupiła myśli i z

wolna wstała z łóżka. Ubierając się, wciąż nadsłuchiwała. Czyżby rzeczywiście

wszystko wokoło niej zamarło? Zwykle słyszała o tej porze tupot biegających dzieci i

wzajemne ich nawoływania się. Dziś jednak była przerażająca pustka i złowroga

cisza. Od chwili gdy przekroczyła próg swego mieszkania, czuła się jak liść porwany

wichrem i unoszony w dal nieznaną. Opanowało ją uczucie lęku. Otworzyła okno i

zaczęła biegać po pokojach, w których meble stały w nieładzie, dywany leżały nie

rozłożone, a w oknach brakowało firanek. Czuła się obca we własnym mieszkaniu i

trwożliwie rozglądała się po nim. Znużona powróciła do sypialni. Obok jej łóżka stała

kołyska, zaciągnięta daszkiem z frędzelkami i pełna różnokolorowych poduszeczek.

Usiadła na fotelu, patrząc przed siebie błędnymi oczami i rozpamiętując ostatnie lata

życia. Jakże surowo obszedł się z nią los! Przed czterema laty była jedyną

spadkobierczynią bogatego przemysłowca Jana Werkenta i świat uśmiechał się do

niej. Zaręczyła się i wyszła za mąż za ślicznego chłopca, eleganckiego oficera

ułanów. A dziś była kobietą złamaną, opuszczoną przez męża, który ślubował jej

wierność przed ołtarzem, a potem porzucił. Straciła dziecko, które przyszło na świat,

gdy była u szczytu szczęścia, a potem zgasło, gdy umarł jej ojciec i gdy straciła

majątek. Ojciec twój zbankrutował i skończył życie samobójstwem! - złorzeczył jej

mąż, rotmistrz Hans von Trachwitz, gdy go widziała ostatnim razem. Potem sprzedał

jej meble, srebra, ekwipaż, wszystko, co się dało spieniężyć, by tylko posiąść

gotówkę. Zostawił jej tylko bieliznę, trochę mebli niezbędnych i resztki biżuterii.

Opowiadał, że musi wyjechać do Berlina i szukać posady, by utrzymać siebie i swą

matkę. Trochę mu ludzie współczuli, trochę go żałowali, a potem z wolna przestali o

nim mówić. Renata nie sprzeciwiała mu się. Nieczuła na wszystko, spakowała swoje

rzeczy i gotowała się do wyjazdu. Oddaliła służbę i widziała, jak handlarze uwijali się

koło jej mebli, które zakupili za psi grosz. Gdy ostatniego wieczoru na próżno

wyczekiwała męża z kolacją, którą sama przyrządziła, poszła do jego pokoju, by go

zawołać. Znalazła tylko kartkę na biurku: "Muszę cię opuścić - pisał - gdyż nie mogę

z tobą razem ugruntować sobie egzystencji. Zbyt jesteś zbałamucona, a za mało

praktyczna, a przy tym nic nas nie łączy. Znajomi i przyjaciele twego ojca z

pewnością dopomogą ci, na razie zaś możesz sprzedać swoje stroje wieczorowe, futra

i biżuterię. Skieruję do ciebie odpowiedniego nabywcę. Wyjeżdżam nie do Berlina,

lecz do Ameryki i jeśli mi się poszczęści, to do mnie przyjedziesz lub będę ci

pomagać, a jeżeli nie, to zapomnij o mnie". To było wczoraj! Uśmiechnęła się

gorzko, czytając list męża, a później, gdy przyszedł handlarz, sprzedała, co się dało i

wyczerpana upadła na łóżko. Przeszła noc i nic już nie stało na przeszkodzie, by

wyjechać. Z wolna odzyskała spokój i równowagę ducha. Odezwała się w niej krew

przodków, dzielnych kupców i przemysłowców. Pójdzie w świat z wiarą, że nie

zginie. Lepiej podjąć walkę, aniżeli poddawać się zwątpieniu, choćby nawet ta walka

miała być ciężka. Ii Doktor Helman skończył przyjmowanie pacjentów. Wstał od

biurka i zamierzał przejść do pokoju jadalnego, gdy mu służący oznajmił, że jeszcze

jakaś pani prosi o konsultację. - Czy nie powiedział jej Benedykt, że godziny przyjęć

skończyły się? - Owszem, powiedziałem, panie doktorze, ale ta dama jest przyjezdna

i prosi, by pan doktor zrobił dla niej wyjątek. - No to niech Benedykt prędko ją

wprowadzi i powie mej żonie, że spóźnię się parę minut na kolację. Do gabinetu

lekarza weszła młoda kobieta w żałobie. Ze zdziwieniem patrzył na jej bladą twarz, z

której wyglądały wielkie, ciemne oczy, pełne smutku. Poznał ją natychmiast. - Panno

Renato! - rzekł. Przepraszam, pani von Trachwitz... Wszakże nie mylę się?... - Tak

jest, panie doktorze... poznał mnie pan! - odrzekła. Podał jej fotel i poprosił, by

spoczęła. Wyglądała bardzo mizernie, był więc przeświadczony, że przyszła po

poradę. - Co pani dolega? - spytał troskliwie. Opadła na fotel i opuściła głowę. Potem

spojrzała na jego czerstwą, męską twarz i na jego bystre oczy, które łagodnie

spoglądały na nią. - Tak, panie doktorze! Tyle oto pozostało z Renaty Werkent. Ujął

jej rękę i mówił ze współczuciem: - Widzę, że życie nie szczędziło pani zawodów.

Nie można jednak, droga pani Renato, poddawać się cierpieniom, ani też tracić

odwagi. Uśmiechnęła się boleśnie. - Czy słyszał pan doktor o moich nieszczęściach? -

Wiem, że umarł przezacny ojciec pani i że wraz z nim straciła pani cały majątek. - To

jeszcze nie wszystko, panie doktorze. W tym samym czasie umarła moja córeczka

Magdusia i... mąż mnie porzucił. Wyjechał za ocean, by tam ugruntować sobie

egzystencję, ale beze mnie. Doktor Helman cofnął się przerażony. - Czy podobna?

Wprost wierzyć mi się nie chce, pani Renato! - A jednak tak jest - rzekła. - Odkąd

straciłam majątek, nie stanowiłam dla niego żadnej przynęty. - To po prostu

oburzające! - rzekł lekarz. - Oswoiłam się jednak z tym wszystkim i całkiem inna

kwestia sprowadziła mnie tutaj. Przyszłam prosić pana doktora, by mi powiedział, co

było przyczyną śmierci mego ojca... Pytanie to spędza mi sen z powiek... Niech mi

pan powie szczerą prawdę. Zdziwienie odmalowało się na twarzy lekarza. - Czy nie

otrzymała droga pani swego czasu mego listu? Wszak zawiadomiłem panią, że ojciec

jej umarł na udar sercowy. - Ale czy to prawda? Proszę, niech mi pan doktor

potwierdzi to własnymi ustami. - Zapewniam panią słowem uczciwego człowieka,

pani Renato, że ojciec jej umarł na serce. Odetchnęła z ulgą. Widoczne było, że jej

kamień spadł z piersi. - Czy pani miała jakieś wątpliwości? - spytał. - Mąż mój

uporczywie zapewniał mnie, że ojciec mój popełnił samobójstwo! - Ależ to

nikczemność! Spodziewam się, że pani nie dawała temu wiary. - Nie wierzyłam mu,

ale bałam się go. Jako zaufany przyjaciel ojca, wie pan doktor dobrze, że ślub mój

przyspieszył ruinę pieniężną firmy Werkent i S_ka. Toteż myśl, że ojciec targnął się

na życie, nie dawała mi chwili spokoju. Robiłam sobie wyrzuty, że mój posag i

wyprawa pozbawiły firmę środków obrotowych. Proszę, niech mi pan doktor powie,

w jakich okolicznościach ojciec zakończył życie? Patrzył na nią zaniepokojony. -

Istotnie, ślub pani był dla ojca źródłem ciągłej troski. Znał on dobrze rotmistrza

Trachwitza i wyrzucał sobie nieraz, że zgodził się na ten związek, jakby

przeczuwając, że nie da on pani szczęścia. Wyposażył panią szczodrą ręką i nie skąpił

pieniędzy, sądząc, że tą drogą uzyska dla pani przywiązanie jej męża. Potem wdał się

w spekulacje giełdowe... a co się później stało, wie pani... Wszystko to mówię, by

panią przekonać, że w tej sprawie orientuję się trafnie i że słowa moje są wiernym

odbiciem prawdy... - Od szeregu lat - mówił dalej lekarz - ojciec pani cierpiał na

wadę serca i niejednokrotnie zalecałem mu spokój i powstrzymywanie się od

wszelkich silniejszych wzruszeń... - Nie przetrzymał upadku swego przedsiębiorstwa

i to było właściwym powodem jego śmierci! - A więc nie ja wbiłam gwóźdź do

trumny ojca? - spytała Renata. - Nie powinna pani zaprzątać sobie głowy podobnymi

zarzutami, które nie doprowadzą do żadnego celu. Choroba pani ojca była tego

rodzaju, że każde silniejsze zdenerwowanie pociągnęłoby za sobą katastrofę. - Mój

biedny ojciec! - westchnęła. - Niech spoczywa w spokoju. Nie życzyłbym mu, by

widział panią w tym stanie, w jakim obecnie znajduje się pani... złamana, opuszczona

i pozbawiona dziecka... Nie... lepiej może, że go Pan Bóg powołał do Siebie. -

Gdybym go miała, byłabym szczęśliwa! - zawołała Renata głosem pełnym bólu. - Nie

usiłujmy zmienić tego, co nie da się zmienić! - rzekł doktor Helman. - Czy wolno mi

jednak zapytać, jak pani zamierza urządzić sobie życie? Nie kieruję się zwykłą

ciekawością, lecz raczej troską o dobro pani, które nie może być dla mnie obojętne,

zwłaszcza, że znam panią jeszcze z czasów, kiedy pani biegała w krótkich

sukienkach. - Bardzo panu doktorowi dziękuję i powiem mu zaraz, co zamyślam

robić... Otóż... chciałabym pracować, by zapomnieć o moich troskach i zarabiać na

utrzymanie, nie będąc nikomu ciężarem. - Doskonale! - zawołał lekarz. - Bardzo mi

się to podoba. Czy zamierza pani pozostać w Berlinie? - Na razie tak, sądzę bowiem,

że tutaj najłatwiej znajdę zajęcie. Chciałabym otrzymać posadę damy do towarzystwa

osoby starszej, lub zarząd domu, lub coś w tym rodzaju. Obawiam się natomiast roli

wychowawczyni drobnych dzieci. - Ponieważ zabiegi pani o wyszukanie sobie

zajęcia potrwać mogą kilka miesięcy, proszę zatem przyjąć do tego czasu gościnę w

moim domu. - Pan doktor rzeczywiście bardzo jest dla mnie dobry - odparła - proszę

mi jednak wybaczyć, że mu odmówię. Chciałabym od razu stanąć na własnych

nogach, a poza tym bardzo byłabym skrępowana, wreszcie i państwu sprawiłabym

subiekcję. Proszę więc nie brać mi za złe odmowy. - Naturalnie, pani Renato. Przykro

mi tylko, że w tej chwili nie mogę nic dla pani zrobić... Tym żywiej to odczuwam, że

doznałem od pani ojca aż nadto dużo dowodów uczynności. - ťatwo to pan doktor

wyrówna. Mając obszerną praktykę i stykając się z ludźmi, znajdzie pan niewątpliwie

okazję do zarekomendowania mych usług. Poza tym pozwoli pan, że w razie gdyby

żądano ode mnie referencji, powołam się na opinię pana doktora. Nie mam żadnych

świadectw ani rekomendacji, a przecież bez tego trudno marzyć o zdobyciu posady. -

Zgadzam się jak najchętniej pani Renato i zawsze gotów jestem pomóc pani. A teraz

niech pani powie dobry wieczór mojej żonie i zostanie u nas na kolacji. - Pierwszy

warunek spełnię z miłą chęcią, ale co do drugiego, to znów muszę panu doktorowi

odmówić, gdyż czekają na mnie w pensjonacie, w którym się zatrzymałam. - Znów

dostałem kosza - żartował lekarz. - Niech mi pani jednak powie szczerze, czy pani

dysponuje środkami, które jej umożliwią przetrzymanie czasu, zanim znajdzie pani

posadę? - Doprawdy, jestem panu bardzo obowiązana za jego troskliwość.

Sprzedałam resztki biżuterii oraz kilka sukien wieczorowych i przypuszczam, że

przynajmniej pół roku wytrzymam i że przez ten czas coś znajdę. Opowiedziałam

zatem panu doktorowi wszystko i pozwolę sobie teraz przywitać się z pańską żoną.

Zostawiam panu mój adres na wszelki wypadek i raz jeszcze dziękuję najserdeczniej

za okazaną mi życzliwość. Pani doktorowa Helmanowa z niecierpliwością oczekiwała

męża i z trudem mogła uporać się z dziećmi, które co chwila pytały, kiedy przyjdzie

tatuś i kiedy będzie kolacja. Toteż z radością powitała męża, patrząc zdziwiona na

Renatę. Poznała ją, a gdy się dowiedziała, że straciła dziecko, serdecznie ją

ucałowała. Renata z trudem powstrzymała łzy, widząc jak mała córeczka pani

doktorowej tuliła się do matki, przerażona widokiem obcej osoby. Toteż szybko się

pożegnała z doktorostwem i wybiegła na ulicę. Podczas kolacji opowiedział doktor

Helman swej żonie o rozmowie z Renatą. Pani doktorowa była mocno wzruszona

losem Renaty. - Wyobrażam sobie - mówiła - jak musiała cierpieć, wiedząc, że jest na

ustach całego miasta i jak teraz musi się liczyć z każdym groszem. A jaka była

szczęśliwa, wychodząc za mąż, zaślepiona w swym poruczniku, który, jak się

okazuje, jest po prostu szubrawcem, okradł ją, a teraz porzucił. - Lepiej -

odpowiedział doktor - że to się prędko wyklarowało, aniżeli gdyby miało się

przeciągać całe lata. Renata wydaje mi się z natury dzielną kobietą, która da sobie w

życiu radę. Iii Już trzy miesiące siedziała Renata w Berlinie, nie mogąc znaleźć

żadnego zajęcia. Pilnie studiowała ogłoszenia w gazetach, ale jej oferty pozostawały

bez odpowiedzi, a gdy się przedstawiała, doznawała odpowiedzi odmownych. A

tymczasem jej zasoby pieniężne topniały i z dnia na dzień upadała na duchu. Te

trochę robótek ręcznych, jakie udało jej się otrzymać, nie mogły zapewnić jej

utrzymania. Właścicielka pensjonatu radziła Renacie, by przyjęła miejsce pielęgniarki

chorych, a choć zajęcie to wydawało się jej niemiłe, to jednak z wolna oswajała się z

myślą, że nie będzie miała innego wyboru, zwłaszcza że w danym wypadku będzie

mogła liczyć na poparcie dr Helmana. Wybierała się już nawet w tej sprawie do

doktora, gdy nagle otrzymała od niego list: "Droga pani Renato! Mam wrażenie, że

znalazłem dla pani coś odpowiedniego. Proszę mnie odwiedzić jutro w południe i

przyjąć zapewnienie mego szacunku i życzliwości". Była tak zdenerwowana, że

męczyła się przez całą noc, nie mogąc zasnąć. Czyżby znów miała doznać

rozczarowania? Traciła już zaufanie w swe siły i czuła, że jeżeli i tym razem się nie

uda, straci chęć do życia. Punktualnie o dwunastej zadzwoniła do drzwi lekarza.

Przyjął ją rozpromieniony. - Witam panią, pani Renato, niech pani spocznie. Mam dla

pani dobrą wiadomość. Serce jej biło w niepewności i z trudem zdołała wymówić

kilka słów podziękowania za pamięć. - Niech mnie pani posłucha! - mówił doktor. -

W zeszłym roku operowałem niejaką panią Tornau, wdowę, zamożną obywatelkę

ziemską, która potem przebyła u mnie w klinice kilka tygodni. Jest to osoba

niezwykle sympatyczna i kulturalna. Choć całkowiecie odzyskała zdrowie, jednak nie

czuje się na siłach, aby sama jedna mogła prowadzić zarząd dużego domu. Syn jej,

kawaler, zajmuje się gospodarstwem rolnym. Otóż prosi mnie pani Tornau, bym jej

zarekomendował zastępczynię. Jest tam również gospodyni, do której należy drób i

nabiał, a pani von Tornau poszukuje osoby młodej, inteligentnej, która by

dotrzymywała jej towarzystwa, zastępowała ją w ogólnym gospodarstwie kobiecym i

uzupełniała jej potrzeby duchowe... Mam wrażenie, pani Renato, że posada ta jest

wymarzona dla pani. - Boję się o tym myśleć, by nie spłoszyć szczęścia, panie

doktorze! - rzekła Renata, naprawdę uszczęśliwiona. - Tym razem zależy tylko od

pani, by nie wypuścić z rąk okazji, jaka się trafia. Zgadza się pani z niej skorzystać? -

Czy się zgadzam? Ależ naturalnie, panie doktorze! - odpowiedziała skwapliwie. - Jest

tam jednak pewien warunek... - rzekł lekarz. - Jaki mianowicie? - spytała

zaniepokojona. - Otóż syn pani von Tornau życzy sobie, aby towarzyszka jego matki

była osobą nie związaną żadnymi względami rodzinnymi, by całkowicie mogła się

poświęcić jego matce i to nie na czas krótki, lecz na przeciąg kilku lat... Dlatego też

uważam za wskazane, by pani zaakcentowała w swej ofercie, że pani jest wdową,

bezdzietną i niczym nie związaną z rodziną. - Jeżeli warunek ten jest konieczny, to

podam się za wdowę i wymienię nawet moje panieńskie nazwisko. Jako Renata

Werkent czuć się będę swobodniejszą, a przecież nikogo to nie obchodzi, że mąż

mnie opuścił i wyjechał na drugą półkulę. - I ja jestem tego zdania, pani Renato, i rad

jestem, że pani bez długiego namyślania się powzięła to rozsądne postanowienie.

Uśmiechnęła się z ironią. Czy mogła się wahać? Czy miała inny wybór? - Bylebym

tylko odpowiadała wymaganiom! - rzekła. - NIe święci garnki lepią! - odparł

żartobliwie lekarz. - Da pani sobie doskonale radę, jestem przekonany. - Jakże jestem

panu wdzięczna, jak mam podziękować panu doktorowi! - Najlepszym

podziękowaniem będzie dla mnie, jeżeli pani czuć się będzie zadowolona i jeżeli

życie pani ułoży się pomyślnie. - Postaram się, aby życzenia pańskie spełniły się i

proszę niech pan się nie gniewa, jeśli z początku będzie to może szło trochę kulawo. -

Na pewno pójdzie gładko. Niechże więc pani będzie dobrej myśli i czeka cierpliwie

na moją odpowiedź. Odbierze ją pani prawdopodobnie w końcu tego tygodnia. Iv

Dwór w Tornau, zwany w okolicy zamkiem, był starą budowlą o grubych murach i

głęboko osadzonych w nich oknach. Front jego zdobiły cztery kolumny, a obydwa

narożniki frontowe dźwigały na sobie wieżyczki, co mu naprawdę nadawało

charakter średniowiecznego zameczku, zwłaszcza z oddali. Należał on od setek lat do

rodziny von Tornau i utrzymany był z całą starannością, stanowiąc prawdziwie

pańską siedzibę, tak różną od nowoczesnych, cudacznych willi, mających pretensję

do wiejskich dworów. Majątek ziemski przechodził z pokolenia na pokolenie i choć

nie stanowił magnackich włości, to jednak był to pokaźny szmat roli i lasu, doskonale

zagospodarowany i nie zadłużony. íe zaś Tornau'owie byli ludźmi rozumnymi i szli

za postępem czasu, więc ziemia ich była w kulturze inwentarza w doskonałym stanie,

a główny folwark takie miał budynki, że czynił wrażenie jakby małego miasteczka.

Dzisiejszy właściciel, Ralf von Tornau, człowiek młody, gdyż zaledwie

trzydziestopięcioletni, był wyłącznym posiadaczem majątku. Ojciec jego powrócił z

wojny francuskiej jako inwalida i zmarł wkrótce z ran, które nie chciały się goić,

pozostawiając nazwisko i majątek jedynemu synowi Ralfowi. Od tej chwili Ralf,

który dotychczas prowadził niefrasobliwy żywot studenta w Bonn, wstąpił w ślady

przodków i osiadł na roli, jako pracowity i dzielny agronom, pod troskliwą opieką

kochającej go i powszechnie szanowanej matki. Jak to bywa na wsi, utrzymywali

liczne stosunki sąsiedzkie, ale bez hucznych i wystawnych przyjęć. - I na to przyjdzie

czas! - mawiała pani von Tornau. - Niech tylko Ralf wprowadzi pod nasz dach żonę.

Była to jedyna jej troska. Tyle było w sąsiedztwie panienek ładnych i zamożnych, ale

jakoś nic się nie kleiło. Ralf von Tornau był przystojnym, postawnym mężczyzną.

Wysokie czoło znamionowało inteligencję, a duże, stalowe oczy patrzyły rozumnie,

cokolwiek marzycielsko na świat. Blondyn z ładnym wąsem i zgrabnie skrojonymi

ustami był miły i ujmujący w obejściu, może za poważny na swoje lata, zwłaszcza w

oczach matki. Dawniej był wesoły, niefrasobliwy i płochy, nagle jednak zmienił się i

spoważniał. Wiedziała, co było tego przyczyną, ale nie poruszała tego tematu,

wiedząc, że to do niczego nie doprowadzi. * * * Przed sześciu laty zamierzał RAlf

von Tornau ożenić się. Przedmiotem jego westchnień była urocza blondynka, Melania

von Birkenfeld, córka podupadłego arystokraty. Ralf pokochał ją gorącym porywem

serca, ona zaś podzielała jego uczucia, wcale się z tym nie kryjąc, gdy nagle dała się

unieść zalotności i nieoczekiwanemu kaprysowi. Powodem tego był milioner, baron

von Berkow, sąsiad Tornau'a, hodowca koni i pan całą gębą. BAron był bardzo czuły

na wdzięki niewieście i Melania zdołała rozniecić w nim płomień pożądania i

doprowadzić go do ołtarza. Tytuł, olbrzymi majątek i żądza zakosztowania wszelkich

uciech życiowych były silniejsze niż jej uczucia względem Ralfa. Wolała być damą

światową niż czcigodną matroną, potrząsającą kluczami w Tornau. Wprawdzie baron

był mocno podtatusiałym i nieuczonym życiowo wdowcem i jako mąż_kochanek

znacznie mniej pociągającym niż Ralf, ale i najpiękniejszy mężczyzna - rozumowała

Melania - znudzi się, zwłaszcza w wiejskim zakątku... W rezultacie dała

pierwszeństwo baronowi, a Ralf musiał się zadowolić dość mętną wymówką "ofiary

dziecinnego wybryku miłości", jak uczucie swe obłudnie określiła. Ralf odczuł

boleśnie doznany zawód. Gdy jednak usłyszał z ust ojca Melanii, że był on przeciwny

niedobranemu małżeństwu córki, której w dodatku nie zawahał się nazwać

wyrachowaną zalotnicą, usiłował zagłuszyć w sobie bunt serca. Odleciała go jednak

chęć do małżeństwa i odtąd odnosił się wrogo do kobiet. Po operacji i po okresie

rekonwalescencji, przebytym u doktora Helmana, pani von Tornau powróciła do

majątku syna. Zdając sobie sprawę, że nie tak prędko doczeka się synowej i czując się

osłabioną i osamotnioną, prosiła Ralfa, by jej wyszukał damę do towarzystwa, która

by jej zarazem ulżyła w gospodarstwie domowym. To właśnie było przyczyną

korespondencji Ralfa z doktorem Helmanem i zarekomendowania Renaty, która,

zdaniem doktora, idealnie nadawała się do tej funkcji. W rezultacie odpowiedział

RAlf doktorowi, że pani Renata Werkent mile będzie widziana przez jego matkę i

przez niego samego. * * * Ralf von Tornau powrócił z pola. Zeskoczył z konia i

rzucił cugle forysiowi *, który poprowadził wspaniałego wierzchowca do stajni i

natychmiast starannie go wytarł, rozkulbaczył i przywiązał do żłobu. Foryś -

pomocnik stangreta. Dziedzic był przy tym obecny, a potem przeszedł przez obszerny

dziedziniec, i skierował się ku dworowi, pogwizdując wesoło i uderzając szpicrutą o

Courths-Mahler Jadwiga - I będę ci wierna aż do śmierci.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: