Dajczak W - Łacińska terminologia prawnicza. Wykład. Skrypt.pdf - _ Łacina - napomoc

ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA

Prof. UAM Dr Hab. Wojciech Dajczak

I WYKŁAD – 09.01.2010

Trzy łacińskie słowa na określenie w jaki sposób rozumieć „prawo”: FAS, IUS, LEX

FAS – prawo najwcześniejsze – VI-V w. p.n.e. – zespół reguł regulujących życie społeczności. Są to

wszelkie reguły organizacji społeczeństwa, uznawano, że obejmuje reguły o pochodzeniu

nadprzyrodzonym, wszelkie reguły godziwego postępowania, prawo sakralne gdyż FAS zostaje z

czasem zawężone do prawa sakralnego – związanego z prawem religijnym,

IUS – to pojęcie funkcjonuje od V w. p.n.e. – określenie prawa ogólności – zawężenie do tylko prawa

(już bez reguł). Jest to prawo uchwalane (stanowione) przez Zgromadzenia Obywateli (cives –

obywatel) – czyli prawo tworzone przez ludzi i dla ludzi.

LEX – najwęższe znaczenie, początkowo wiązano je z ustawami jedynie.

Rys. Podział pojęć wg ogólności:

FAS

IUS

LEX

Przykłady powyższych:

- contra ius fasque – przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu – w znaczeniu, że sprawca był

zdeterminowany do nagannego zachowania (złamanie wszelkich norm, podkreślenie naganności

zachowania sprawcy),

- fas est – jest rzeczą godziwą – syntetyczna akceptacja podkreślająca dobro,

- per fas et nefas – wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi – również oznacza determinację

sprawcy uczynku.

IUS

LEX

PRAWO

Słownikowo IUS = LEX

Jednak to nie to samo

- ius est ar bonit et aequi – prawo jest sztuką tego co dobre i sprawiedliwe – Jest to jedyna

zachowana kwazi definicja prawa z Rzymu! Sformułowana w II połowie n.e. – autor – rzymski

prawnik CELSUS. ARS oznacza, że prawo to nie jest technika, nie da się prawa sprowadzić do

algorytmu! Prawo jest sztuką znajdowania rozwiązań, rozstrzygnięć tego co dobre i sprawiedliwe a co

za tym idzie nie może być tworzone dowolnie,

- ius recipsit aequitatem – prawo ma na względzie sprawiedliwość ,

- iustitia - sprawiedliwość /ius - prawo – prawo powinno być pochodną sprawiedliwości. Ponad

prawem są pewne pierwotne wartości z którymi prawo musi być zgodne,

- ius et fraus nonquam cohabitant – prawo i działanie podstępnie, nigdy nie współistnieją – (fraus –

podstęp). Myślą przewodnią tego wyrażenia jest to, że prawa nie można wykorzystać do takich

działań aby możliwe było działanie podstępnie (przykład: w umowie nie można zapisać treści

niekorzystnych dla której ze stron łamiąc podstawowe wartości),

- summum ius summa iniura – najwyższe prawo najwyższym bezprawiem – (i w. n.e.)

rygorystyczne przestrzeganie prawa może prowadzić do rażąco krzywdzących rozwiązań – stosowanie

prawa poprzez myślenie o celowości jego rozwiązań a nie tylko celem zgodności stosowania z

zapisami,

- dura lex sed lex - surowe prawo ale prawo – gdy prawo zostało przyjęte należy je stosować

(przestrzegać) bo tracimy pewność prawa i jego przewidywalność,

Miroo ® ☺

- lex iubeat non disputet - prawo nakazuje a nie dyskutuje – normy prawne mają charakter

władzy. Nie są propozycjami, nie są zaleceniami i nie ma miejsca na dyskusję i negocjowanie,

PROBLEM RELACJI MIĘDZY PIERWOTNYM POJMOWANIEM PRAWA A JEGO STOSOWANIEM

- iustitia est constant et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – sprawiedliwość jest

stałą i trwałą wolą (dążeniem) oddania każdemu należnego mu prawa (oddania mu tego co mu się

należy) – sformułowano w II w. n.e. Zasada ta została przeniesiona z obrazu sprawiedliwości z

filozofii greckiej (Arystoteles – Etyka Nikomachejska). Arystoteles dzielił sprawiedliwość na:

a) rozdzielcza – władza rozdziela sprawiedliwie,

b) wyrównawcza – naprawa wyrządzonej szkody,

c) wymienna – wymiana świadczeń wzajemnych.

- iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alteruj non laedere, suum cuique tribuere –

nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, nie szkodzić drugiemu, oddać każdemu to co do niego

należy. (przykład i zarazem zagadnienie: czy chronić uczciwego nabywcę przedmiotu wadliwego – np.

kradziony samochód?)

- non omne, quo licet, honestum est – nie wszystko co jest dozwolone jest godziwe (uczciwe) – czy

jest granica dopuszczalnej niegodziwości?

- male iure nostro uti non debemus – nie powinniśmy źle używać naszego prawa.

Powyższe dwie reguły:

- kto ma uprawnienia może różnie z niego korzystać,

- ale są granice,

- w XIX wieku nastąpiło rozwinięcie zagadnienia – sformułowano pojęcie nadużycia prawa ,

- np. korzystanie z uprawnień w przeciwieństwie do zasad współżycia społecznego.

Pojęcia i zwroty:

l.poj. l.mn. l.poj. l.mn.

Nom. – Lex (fem.) / leges Nom. – Ius (neutr.) / iura

Gen. – legis / legum Gen. – Iris / burum

Dat. – legi / legibus Dat. – iuri / iuribus

Acc. – legem / leges Acc. – ius /iura

Voc. - lex / leges Voc. – ius / iura

Abl. - lege / legibus Abl. – iure / iuribis

Porządek prawny

Ius civile

IUS

uprawnienie

Ius

disponendi

Sąd

In ius

vocatio

Orzeczenie

Ius superius

Ius - sąd,

In ius vocatio - wezwanie przed sąd,

Ius superius – orzeczenie sądu wyższej instancji,

Ius disponendi – uprawnienie do rozporządzania czymś / dysponowania.

Ius – oznaczenie „masy prawnej”,

Ius – uprawnienia.

Miroo ® ☺

Porządek prawny

uprawnienia

IUS

PORZĄDEK PRAWNY

Ius sanguinis

Prawo krwi

IUS CIVILE

Prawo cywilne

Ius soli

Prawo ziemi

IUS NATURALE

Prawo naturalne

IUS GENTIUM

prawo narodów

Ius commune

Prawo wspólne / powszechne

1) ius naturale – prawo naturalne – reguły wspólne wszystkim istotom, to czego natura uczy

(np. z prawa naturalnego wynika instytucja małżeństwa, bowiem w naturze większość istot

łączy się w pary). Ewolucja pojęcia na przestrzeni wieków:

a) średniowiecze – filozofia św. Tomasza z Akwinu – twierdził, Ius Naturalne to prawo

wywodzące się od stwórcy, źródłem jest nie natura lecz bóg.

b) Oświecenie / czasy nowożytne – „szkoła prawa natury XVIII w”, reguły rozumu – są to

reguły oczywiste na drodze rozumowania, istniejące nawet gdyby nie istniał bóg,

c) XX wiek – powrót do prawa naturalnego,

2) ius civile – 2 sposoby rozumienia:

a) prawo obywatelskie – (cives – obywatel), geneza to Rzym, jest to prawo kreowane przez

obywateli (ich zgromadzenia) i dla obywateli, prawo tylko dla obywateli Rzymu. Treść

zawiera regulacje interesów majątkowych i rodzinnych obywateli,

b) od czasów nowożytnych – pojęcie prawa cywilnego – czyli regulującego prawno

rodzinne i majątkowe sprawy obywateli państwa,

Dodatkowe znaczenie dziś:

c) prawo porównawcze – porównuje się różne porządku prawne w różnych państwach

(systemach prawnych):

- common law – prawo powszechne w Anglii, w krajach commonwealth i wywodzących się

z terytoriów kolonii brytyjskich,

- prawo cywilne – pojęcie stosowane na kontynencie europejskim i wywodzące się z

tradycji rzymskiej.

3) ius gentium – prawo narodów – geneza: Rzym, reguluje relacje prawne obywateli rzymskich

w stosunkach z obcokrajowcami. Sens:

- w Rzymie – to prawo wspólne dla przedstawicieli różnych narodów (prawo z zakresu prawa

prywatnego),

- od XVII w – prawo narodów – regulacje prawne, które dotyczą relacji między różnymi

państwami,

4) ius sangiunis – prawo krwi – przynależność (obywatelstwo) do narodu ze względu na

pochodzenie rodziców – sytuacja prawna jest pochodną sytuacji jego rodziców, właściwym

porządkiem jest porządek kraju pochodzenia,

5) ius soli – prawo ziemi – przynależność (obywatelstwo) jest pochodną miejsca / położenia w

czasie (np. jakiegoś zdarzenia – tutaj narodzin), właściwym porządkiem jest porządek kraju w

którym się znajdujemy,

6) ius commune – prawo wspólne / powszechne – regulacje wspólne dla różnych krajów, nauka

prawa od XI do XIX wieku w oparciu o tę samą podstawę:

- w oparciu o prawo rzymskie – zapisane w tekstach, które przetrwały do czasów ówczesnych,

- w oparciu o prawo kanoniczne

Miroo ® ☺

- ius – zbiór tekstów prawnych właściwych dla danego porządku prawnego – iuris civilis

iustinanei.

- ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi – nie można się powoływać na

nieznajomość prawa. Nieznajomość prawa nie jest podstawą do uniknięcia kary. Jest to jeden z

warunków efektywnego funkcjonowania prawa.

- corpus iuris civilis – rdzeń prawa cywilnego.

SYSTEMATYKA PORZĄDKU PRAWNEGO

IUS PUBLICUM IUS PRIVATUM

(prawo publiczne) (prawo prywatne)

Rozróżnienia tego dokonano w I w. n.e.

- publicum ius est quod ad statum rei romanae spectat, privatum quo ad singulorum

utilitatem – prawem publicznym jest to, które odnosi się do ustroju rzeczypospolitej, prawem

prywatnym jest to, które odnosi się do indywidualnych interesów,

ius publicum – ten fragment porządku prawa, który odnosi się do interesów państwa – normy

ustrojowe, normy podatkowe, podział terytorialny, normy prawa karnego, publiczno-prawne

regulacje – służące interesowi państwa.

ius privatum – fragment porządku prawnego dotyczącego prywatnych interesów, takie reguły

które zakładają odrębność podmiotów prawa (obywateli) i zakładają równorzędność relacji

między nimi.

RELACJE PUBLICUM VS PRIVATUM

ius publicum privatorum pactis mutari non potest – prawo publiczne nie może być

zmienione poprzez umowy osób prywatnych,

privatorum conventio uri publico non derogat – prywatna umowa nie uchyla prawa

publicznego.

RODZAJE UPRAWNIEŃ (IUS JAKO UPRAWNIENIE)

Typy uprawnień (ogólny wzorzec), pary typów uprawnień.

ius in personam ius in rem

uprawnienie względem osoby uprawnienie względem rzeczy

może przysługiwać względem jednej określonej uprawnienie wobec każdej osoby, która narusza

osoby! władztwo nad jakimś obiektem majątkowym.

Przykład: rzecz sprzedana została przekazana przez sprzedawcę jeszcze przed wydaniem kupującemu innej (trzeciej) osobie –

kupujący może się domagać od sprzedawcy wydania tej rzeczy na podstawie ius in personam oraz od osoby trzeciej (będącej

aktualnie w posiadania przedmiotu sprzedaży) na podstawie ius in rem.

- erga omnes – względem wszystkich.

ius cogens ius dispositivum

uprawnienie bezwzględnie skuteczne uprawnienie względnie skuteczne

określone uprawnienie nie może być przez uprawnienie które strony mogą zmienić

strony zmienione / uchylone

przykład – rękojmia na sprzedany towar – zgodnie z polskim prawem trwa dwa lata – nie można jej zmienić np. skrócić. W

drugą stronę – wydłużyć ją można ale dzieje się to na podstawie gwarancji.

ius generale ius specjale

typ uprawnienia które jest powszechne, typ uprawnienia które nie jest powszechne

przysługuje wszystkim przysługuje wybranym, określonym, wyróżnionym podmiotom

TRIADA UPRAWNIEŃ WŁAŚCICIELSKICH

Podstawowe uprawnienia właściciela

- ius disponendi – uprawnienie do rozporządzania przedmiotem ,

- ius possidendi – uprawnienie do posiadania przedmiotu, właściwego władania obiektem,

- ius fruendi – uprawnienie do pobierania korzyści z obiektu do którego mamy uprawnienia,

- ius acquisitum – uprawnienie do nabycia przedmiotu,

- ius quaesitum – uprawnienie do nabycia przedmiotu.

UPRAWNIENIA W CZASIE PROCESU

- ius apellationis (apelare) – uprawnienie do odwołania się, uprawnienie do wniesienie środka

zaskarżenia od wyroku cywilnego,

- ius avocandi = ius provocationis – jak wyżej z tym, że występują następujące róznice:

a) provocationis – w procesie karnym,

b) apellationis – w procesie cywilnym.

Miroo ® ☺

- ius cavendi – uprawnienie do obrony, do ochrony, do ataku prewencyjnego celem ochrony (cavere),

uprawnienie do podjęcia działań w celu usunięcia ewentualnego zagrożenia,

- ius coercendi – uprawnienie do karcenia, do wymierzania kary,

- ius gladii – prawo miecza – uprawnienie do karania.

Ius - uprawnienie

Privilegium – ius

singulare

uprawnienie ≠ przywilej

- ius singulare = privilegium – przywilej.

- ius singulare est, quo contra tenorem rationis propter aliquam utilitatem auctoritate

constituentum introductum est – prawem szczególnym jest to co zostało wprowadzone wbrew

ogólnej zasadzie z powodu jakieś użyteczności, z mocy autorytetu tego kto może stanowić prawo.

Rozróżnienie między uprawnieniem a przywilejem:

a) uprawnienie – jeśli ktoś uzyskał słusznie (nabył) uprawnienie to nie można go tego pozbawić

bez słusznych powodów odebrać lub bez kompensacji,

b) przywilej – można odebrać w dowolnym momencie bez wynagrodzenia.

- privilegium causae / w ramach procesu = privilegium exigendi / w ramach egzekucji –

uprzywilejowane traktowanie,

- privilegium favorabile - przywilej który przysługuje ściśle określonej grupie podmiotów,

- privilegia fisci – przywileje podatkowe.

LEX

USTAWA

Np. Lex Falcidia

Lex humana

Prawo stanowione

przez człowieka,

kreowane przez

uprawnione

podmioty

Lex contractus

Element czynności

prawnej np.

kontrakt / umowa

LEX

Konkretny porządek

prawny

Lex patriae

(prawo ojczyste

konkretnego kraju)

lex naturalne ≠ lex humana

lex humana powinno uwzględniać

prawo naturalne i kierować się nim

Prawo stanowione – przyjęte przez konkretne i uprawnione do tego podmioty.

a) reguły dotyczące obowiązywania prawa stanowionego:

- lex posterior derogat priori – ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą – sens

praktyczny,

- lex posterior generalis non derogat legi priori speciali – późniejsza ustawa ogólna nie uchyla

wcześniejszej szczegółowej,

- lex specialis derogat legi generali – ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną ,

- lex superior derogat legi imperiori – ustawa wyższa uchyla ustawę niższą (gdy ta sama

kwestia jest regulowana przez różne akty prawne np ustawa nad rozporządzeniem,

Miroo ® ☺

Dajczak W - Łacińska terminologia prawnicza. Wykład. Skrypt.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: