Martin Alfred Hansen - Dożynki.pdf - Antologia Nowel i Opowiadań Duńskich - ChomikKulturalny

MARTIN ALFRED HANSEN

DOŻYNKI

w wigilię św. Michała przed wielu laty na jednym z gos-

podarstw na Zelandii zdarzył się śmiertelny wypadek, który

niespodzianie i w nieprzyjemny sposób zakłócił dożynki i

przerwał gwar w dużym domu. Po tym wydarzeniu nad

niskimi słomianymi dachami domostwa i mrocznym sadem

zawisł na kilka lat cień pokuty. Jasnowidzący widzieli go.

Teraz zapomniano już o nim. Gospodarze, goście, służba po-

szli bowiem tą samą drogą co ofiara, która niewiele mogła

się spodziewać po tym świecie i świat po niej. Gdyby żył

dłużej, pozostawiłby może po sobie jeszcze niklejsze ślady,

niż uczynił to swoim tragicznym końcem żywota, który po

jakimś czasie, gdy ślady okrucieństwa spłowiały, stał się

niejako przyprawą wszystkich rozmów, esencją wspomnień,

czym stają się wszelkie nieszczęścia i nędza, nim zostaną

zapomniane.

Tego wieczoru światło wyzierało z wszystkich okien

obszernego domu. Blask nie sięgał jednak zakątków wilgot-

nego sadu, gdzie w ów wrześniowy wieczór królowała gę-

sta mgła i mrok, którego barwa zlewała się w jedno ze

świeżo zoranymi skibami czarnej ziemi. Wewnątrz domu bu-

chało gorącem paleniska i kuchni, kobiety dzwoniły garnka-

ki i talerzami, odchodząc prawie od zmysłów z pospiechu

i zdenerwowania. Gospodyni biegała po przestronnym do-

mu ubrana w czarną szeleszczącą suknię z jedwabiu. Spod

zakasanych rękawów ukazywały się jej silne ramiona.

Krzesło gospodyni umieszczone przy stole niewiast często

świeciło pustką. Biegała w koło, ze śladami brązowego tłusz-

czu lub czerwonej marmolady na palcach, nieustannie cze-

goś doglądając, gnana niepokojem pani domu, gorszym od

lęku przed porodem. Kiedy niosło ją przez małą, stęchłą

izbę czeladną skąpo oświetloną przez dwie woskowe świe-

ce, wołała, by częstowali się jedzeniem i wódką.

Ludzie, miejscowa służba i kilku obcych wozaków, nie

żałowali sobie jedzenia, piwa i wódki. Podpili sobie już nie-

co i spoufalali się ze służącymi. Bawili się też kosztem pa-

robka Jensa Otto, którego namawiali do kieliszka. W za-

bawie rej wodził stajenny Johan. Rządził przy wyszorowa-

nym do białości stole jak kogut w kurniku, który nie zmie-

rzył przedtem swoich sił z rywalami. Posłuch przy stole

zapewniało mu grubiaństwo. Stajenny nie był urodziwy.

Miał może z dwadzieścia pięć lat, ale jego koścista, długa

twarz była już stara i zmarszczona. Swoje piętno wyryło na

niej lenistwo, którego ślady bywają o wiele głębsze niż śla-

dy wyryte przez intelekt. Mówił przez nos, a to z powodu

skrzywienia nosa, które wyniósł z bójek. Człowiek ten, pod

wpływem alkoholu dowcipny i złośliwy, nosił wielę guzów

i blizn. Zdobył je jako dziecko i były one owocem chłop-

skich głupich dowcipów i kar cielesnych zadawanych mu

przez osławioną wiedźmę, która wychowywała go od wczes-

nego dzieciństwa. Wiedźma mieszkała w zapadłym, cuchną-

cym domku na pagórku w Sandbankerne. Lepsi ludzie

przekraczali próg jej domu tylko wówczas, gdy miała im

powróżyć z kart lub fusów. Czarownica owa przez wiele

lat utrzymywała się też z opieki nad bezdomnymi dziećmi,

które gmina wystawiała na licytację. Niektóre dzieci nie

wyszły żywcem spod jej opieki. Johan był jednak odporny,

wyszedł ze skrzywionymi plecami i guzami na głowie.

Stajenny wiele miał powodów, by zemścić się za swoje

krzywdy, lecz tylko nieliczne miał okazje po temu. Mógł

odkuć się na wyrostkach i, jak to zwykle bywa, pogłębia-

jące się z latami piętno sługi, mógł wycisnąć jedynie na

bezbronnych. Nie znosił dwunastoletniego parobka Jensa

Otto, był bowiem urodziwy i pochodził z najlepszego domu

w Sandbankerne. Pomimo tego, że ojciec pił, w domu zaś

panowała nędza i było wiele dzieci, były one dobrze wy-

chowane i dorodne. Jens Otto był ładny, kruczowłosy i miał

czarne oczy, ale troski rzuciły już swój delikatny cień na

piękną twarz i jakby stępiły jej rysy.

Stajenny podsunął chłopcu swój pełny kieliszek wódki

i zawołał:

— Jeszcze jednego. Potem będziesz mógł włożyć moje dłu-

gie buty.

Chłopcu gorzały policzki, miał ochotę, lecz nie starczało

mu odwagi i wstydliwie się uśmiechał.

— No, za kogo? Za twego ojca. On sobie też nie żałuje •—

powiedział stajenny. — Tobie na pewno też dawał, kiedy

nie mieliście czym w piecu napalić, co?

— Tak, raz — zaśmiał się chłopiec.

— Częstujcie się — zawołała gospodyni, biegnąc przez

izbę, zapatrzona przed siebie, zapamiętale odwijając ręka-

wy jedwabnej sukni.

— Musisz się spieszyć — rzekł stajenny do podochocone-

go parobka — wnet pastor będzie kazał.

W wielkiej izbie na piętrze, na której bielonych ścianach

wisiały stare oleodruki, czekano na mowę pastora. Dwu-

dziestu czterech gości w świątecznych ciemnych strojach

siedziało przy długich stołach i czekało. Mężczyźni przy swo-

im stole i kobiety przy swcim. Białe, lśniące lniane

obrusy ledwie były widoczne spod pieczeni, gęsi, kaczek,

ryb, kapusty i napojów. Uczta trwała już parę godzin i do-

tąd nie mówiono zbyt wiele. Teraz goście trochę się ożywili,

słychać było rozmowy i śmiech. Gospodyni usiadła na swo-

im miejscu, zapięła rękawy, i w jej oczach malowało się

oczekiwanie. Już dawno bowiem nadszedł czas na pastora.

Wiele oczu patrzyło na jego rękę, która ujęła już łyżeczkę

i w każdej chwili gotowa była dać znak uderzeniem w

szklankę.

Ale pastor zwlekał. Nieśmiałe spojrzenie jasnych oczu

wędrowało wzdłuż stołu, przy którym siedzieli mężczyźni.

Z zadowoleniem stwierdził, że nie pamięta już o czym chciał

mówić. Traktował to jako dobry znak. Wiedział, że słowa

będą niczym szlachetne kamienie, gdy tylko podniesie się

i wsunie krzesło. Szczęśliwy i zwolniony od obowiązku pre-

cyzowania i cyzelowania zdań nabrał, jak zwykle, ochoty

do mówienia czegoś zupełnie innego niż zwykł. Wiedział, cze-

go od niego oczekują. Może nie potrafili swoich myśli wy-

razić tak jasno i zdecydowanie jak on? Najlepiej gdyby ka-

zanie szybko zapomniano, niczym jedno z wielu dań powin-

no ujść z pamięci mężczyzn, jeszcze nim uczta się skończy

a kobiety powinny je zapamiętać tylko tak, jak pamięta się

ciasto pani domu. Okazałe dożynki wymagały słodyczy

poezji, może religią zabarwionej i to właśnie pastor powi-

nien im dać. Tymczasem palce pastora bawiły się łyżeczką

i znów opanował go dziwny nastrój. Poczuł jak usta się na-

pinają i postanowił przemówić tak, by wstrząsnęło obecny-

mi. Wzrok jego przebiegł wzdłuż siedzących rzędem, pew-

nych siebie, zadowolonych mężczyzn i nasunęła mu się przy-

powieść o człowieku powiększającym swoje spichlerze, opo-

wieść, której naiwna fabuła kryła okrutną prawdę. Rozto-

czy przed nimi obraz pełen grozy i wstrząśnie tymi zadowo-

lonymi umysłami.

Młody pastor, sprawiający wrażenie człowieka nieśmia-

łego, nieobecnego duchem, znał się nieco na ludziach i do-

brze znał siebie. Po tym stwierdzeniu wzrok jego zhardział,

myśli już formowały się w ostre zdania, ale ani na chwilę

nie wątpił, że w tym tonie nie przemówi. Jeśli nawet nic

innego go od tego nie powstrzymywało, to w każdym razie

poczucie taktu. Siedział i jadł przecież razem z nimi, był

gościem. Jeśli teraz wstanie i powie chłopom prawdę, słowa

brzmieć będą jak kłamstwa, bo przecież przed chwilą schle-

biał im przy biesiadnym stole. Może postąpiłby tak naiwny

kaznodzieja, ale młody pastor do nich nie należał.

Wiedział, że nie stoi na pewnym gruncie, że istotnie lęka

się tych ludzi. Patrzył na nich przez pryzmat swojego powo-

łania. Oto siedzieli, na pierwszy rzut oka niesamowici, jakby

odlani z jednego stopu: stanu chłopskiego, grymaśni i ocię-

żali, milczący i zamknięci w sobie, gnący się jak sitowie,

twardzi jak twarda była ich praca, oporna gromadka, któ-

ra kaznodzieję takiego jak on mogła odstraszyć. W tym mo-

mencie obudziły się w nim nowe, niespokojne przeczucia.

Monolit gromadki rozpłynął się gdzieś i oto ujrzał przera-

żająco zróżnicowanych ludzi. Tłum składał się z jednostek

zdecydowanie różniących się od siebie. Jedni byli wysocy

i żylaści, inni niscy i krępi, wysokie tyki z małymi głowami,

mali z wielkimi głowami ciosanymi w kształcie stożka.

Twarze mieli okrągłe, czerwone jak raki, długie, brązowe,

twarde, stare bez jednej zmarszczki, młode z głębokimi

bruzdami. Naprzeciwko niego siedział chłop kruczowłosy,

z czarnym zarostem, pożółkły i poważny jak Kastylijczyk,

u jego boku natomiast staruszek, którego głowa z krótko

strzyżonymi włosami miała słowiańskie okrągłe kształty.

A pan domu, właściciel gospodarstwa, Anders Andersen,

niczym nie odróżniałby się od Kałmuków, gdyby przypad-

kowo znalazł się wśród nich. Gdyby być zrozumianym

przez tę dziwną zbiorowość, przybyłą tu zdawałoby się nie

z wioski zelandzkiej lecz z obcych krajów i reprezentującą

wiele narodowości, trzeba by raz jeszcze Zesłania Ducha

Świętego, by mówić wieloma językami i w wielu narze-

czach. Pastor rozejrzał się raz jeszcze i uświadomił sobie

tajemnicze więzy, które splatały Hiszpana, Słowiana, Kał-

muka i mieszkańca Północy i czyniły z nich chłopów ze-

landzkich, społeczność chłopską, odwieczne przymierze, do

którego nie można przystąpić, tylko trzeba się w nim

narodzić, do którego nie ma powrotu, skoro się raz z niego

wyłamało, którego pęta niczym łańcuchy trzymają człowie-

ka póki starcza życia. Młody pastor wiedział, że ta sprzy-

siężona gromada ocenia ludzi nie według pisanego lub nie-

pisanego prawa, wyrytego w świadomości, lecz niezwykle

delikatnym instynktem, o którego posiadanie ledwie czło-

wiek by ich posądzał. To właśnie była jedna z najwięk-

szych przeszkód dla pastora. Stał poza nimi i nie liczyli się

z nim serio. A gdyby przynależał do nich i głosił słowo bo-

że ich językiem, byłby w niezgodzie z sobą samym. Młody

pastor wyobcował się mimo ich serdeczności i oddania.

Zdawał sobie jednak z tego sprawę, co wskazywało na to,

że kiedyś przynależał do stanu chłopskiego. Teraz musiał

stać poza kręgiem, bo był pastorem. Pęta krępowały go jed-

nak nadal. Jego słowa nie miały tej mocy, która jak pożar

ogarnia wszystko.

Pastor był dobrze zbudowanym mężczyzną, blondynem

Martin Alfred Hansen - Dożynki.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: