ściąga_WSP.doc

10. Cztery typy tranzycji wg Schmittera: Bierze on pod uwagę dwa kryteria:1. aktora lub aktorów inicjujących zmiany(władza lub masy społeczne); 2. charakter przejścia(pokojowy lub z użyciem siły) Na ich podstawie wyróżnia 4 kategorie: 1. pakt- dominujący udział elit, które jednak zawierają kompromis (mogły to być elity opozycyjne); 2. reforma- pokojowy charakter wymuszony naciskiem mas; 3. przewrót, pucz- zmiany zaproponowane przez część władzy i wprowadzone za pomocą siły; 4. rewolucja- zmiany związane z występowaniem mas, użyciem siły i stratami11. Rodzaje tranzycji w Europie Środkowej i Wschodniej wg Agha: Odnosi typy przejścia do reżimów parlamentarnych Europy Środkowo- Wschodniej i wyróżnia następujące typy zmian: 1. negocjowane przejście: polega na zawartym kompromisie, porozumieniu między elitami a opozycją; instytucja "okrągłego stołu"- wykształcenie się opozycji i elit opozycyjnych, które mogą stać się partnerami w rozmowach z władzą; przewaga strategii konsensualnej po obu stronach konfliktu(dogadanie się);strona konfliktu nie jest w stanie samoistnie przeprowadzić pełnych zmian(obie strony potrzebują się nawzajem);np. Polska2. implozja: przekazanie władzy przez komunistów innemu państwu lub opozycji; zakłada się słabość dotychczasowych rządów(może być wynikiem masowych protestów); 3. reforma: zmian dokonują same elity rządzące lub reformatorzy; mogą być wymuszone(presja środowiska);brak lub słabość sił opozycyjnych 4. przewrót/ pucz: obalenie dyktatora przez jego własne zaplecze(próbujące zmienić system);brak/ słabość opozycji; przemiany o burzliwym, gwałtownym charakterze; 5. demontaż systemu: dotyczy krajów, gdzie doszło do rozpadu federacyjnych struktur państwowych(np. ZSRR, Jugosławia);przemiany mają dwojaki charakter: 1) demontaż(pokojowe) 2)tranzycja w wyniku wojny(powstają nowe państwa)13. Typy hybrydalne demokracji Agha. 1. demokracje formalistyczne: brakuje kontr elity dla elit rządzących(działają samoistnie);niski poziom rywalizacji; są elementy mobilizujące, ale demokracja jest utrzymywana przez pewne rytuały 2. demokracje elitystyczne: występuje rywalizacja elit; niski udział partycypacji obywateli w życiu politycznym 3. partytokracje: główna rola partii politycznych; próba wykluczenia innych, którzy chcą zdobyć władzę(partyjne oligarchie) 4. tyranizująca większość: władza nie respektuje innych celów i programów niż własne; narzucanie kierunków rozwoju państwa

15. Kategoria podziału socjopolitycznego i jego rodzaje. Podział socjopolityczny znajduje się pomiędzy podziałem polit. i społ.: 1)uznaje fakt, że stratyfikacja społ. nie wpływa na instytucje i zachowania polit. 2)uznaje, że inst.. i zachowania polit. są do pewnego stopnia autonomiczne i oddziałują na strukturę społ.. i zmiany społ. Podział ten kształtuje się w ramach społeczeństwa, a punktem jego odniesienia są poszczególne grupy społeczne wyodrębniane na podstawie cech socjodemograficznych jak klasa, rasa, pleć, religia, wykształcenie itd. Przedmiotem zainteresowania podziałów jest struktura danego społ. i dynamika zachodzących w nim zmian: 1)ilościowych(np. rozwój określonej grupy społ. lub jej kurczenie się 2)jakościowych(np. zmiana kultury polit. i katalogu wartości). Zmiany te musza wywoływać konsekwencje na płaszczyźnie politycznej i zmieniać układ rywalizacji politycznej. Chodzi więc o zmiany społeczne, przenoszące się na arenę polit. i mające określoną doniosłość polityczną. Za doniosły politycznie, czyli taki, który definiuje przestrzeń rywalizacji politycznej i wpływa na programowe oblicze polityki gabinetu.Można wyróżnić 4 podziały stanowiące główne osie konfliktów politycznych w krajach: a)p. socjoekonomiczny (klasowy)- jego wyrazem jest rywalizacja między partiami lewicy (reprezentowanej przez partie socjaldemokratyczne głównie) i prawicy (partie chadeckie i narodowe). Jest on oparty na przeciwstawianiu interesów pracodawców i pracowników, który powstał w wyniku tzw. rewolucji industrialnej b)religijny-przedmiotem rywalizacji stają się kwestie moralne oraz rola kościoła i religii  w życiu publicznym. Jego znaczenie obecnie słabnie. Holandia, Szwajcaria, Niemcy, Austria. c)etniczny-jego wyrazem jest udział w rywalizacji pol. partii reprezentujących mniejszości narodowe d)centrum- peryferie- jest to konflikt o charakterze terytorialnym, jednak bardzo mocno uzewnętrzniają się w nim aspekty funkcjonalne, czyli interesy ekonomiczne terytorialnie zorganizowane.16. Trzy poziomy podziału socjopolitycznego wg Bartoliniego i Maira.n Podział socjopolit. to ogniwo łączące strukturę społeczną z układem politycznym.1)Poziom empiryczny- określa społeczny(grupowy)punkt odniesienia podziału; chodzi o podział społeczny, który dzieli ludzi ze względu na posiadane przez nich cechy socjodemograficzne(zawód, wiek, płeć, religijność, wykształcenie, przynależność do grupy etnicznej). Sama grupa nie konstytuuje jeszcze podziału- musi formułować konkretne i odrębne interesy, które są podstawą specyficznej grupowej tożsamości. wyklucza się tutaj konflikty wyłącznie na poziomie polityki, nie mające wsparcia w strukturze społecznej(np. dotyczące zagadnienia ładu, porządku, rozbrojenia).  2)Poziom normatywny- określona grupa, by stać się stroną podziału, musi być świadoma posiadania odrębnej tożsamości kolektywnej oraz gotowa do jej obrony, skonsolidowania i promowania. Tożsamość grupowa to układ wartości, przekonań, postaw, zachowań czy uprzedzeń dominujący w świadomości zbiorowej członków grupy i decydująca o wykształceniu się poczucia odrębności i wyjątkowości. Tworzeniu tożsamości towarzyszy formułowanie konkretnych interesów, których realizacja jest zasadniczym celem grupy. Jeśli interesy nabierają charakteru politycznego(ich realizacja wiąże się z uzyskaniem przez grupę kontroli nad ośrodkami władzy publicznej), to grupa wchodzi w sferę wpływów polit. Musza istnieć 2 strony konfliktu- grupa nie może być monopolistą na rynku polit. Pewne grupy nie są zainteresowane polityzacja swych interesów(np. w Wlk. Brytanii nie miesza się religii z polit.) 3)Poziom organizacyjny- tworzenie podziału socjopolit. jest uwarunkowane pojawieniem się struktury organizacyjnej. Następuje uświadomienie przez elity grup, że realizacja interesów może nastąpić tylko przez przechwycenie kontroli nad sceną parlam.- gabinetową. 17. Proces kształtowania się podziałów socjopolit. Rewolucja narodowa i industrialna. Lipset i Rokkan traktują pojawienie się podziałów socjopolitycznych jako konsekwencję dwóch „rewolucji” (przełomów społecznych), które wyznaczyły tempo demokratyzacji Europy Zach.: rewolucji narodowej i rewolucji industrialnej1.Narodowa rewolucja (partie narodowe i chadeckie) przyczyniła się do ujawnienia i pogłębienia: a)konfliktu terytorialnego między narodową kulturą reprezentowaną przez elity i ich biurokrację a mniejszościami etnicznymi, językowymi czy wyznaniowymi. Konf. terytorialny niejednokrotnie decydował o charakterze procesów narodowotwórczych. W ekstremalnych warunkach przybierał on formę wojny, secesji czy przesiedlenia ludności. Łagodzenie tego typu konf. przyczyniało się do konsolidacji narodowej i terytorialnej. Niejednokrotnie ten typ konfliktów był przyczyną rozpadu struktury terytorialnej (np. mobilizacji farmerów i chłopów w Szwecji i Norwegii uniemożliwiła dalsze istnienie unii tych państw po 1905 r); b)konfliktu między państwem a kościołem-dotyczył on przede wszystkim problemu kontroli nad systemem edukacji2.Rewolucja industrialna (partie chłopskie i robotnicze)również stworzyła dwa podziały, które można określić mianem funkcjonalnych: a)konfliktu między miastem a farmerami i właścicielami ziemskimi (zmusił on do zajęcia stanowiska w konflikcie dotyczącym wartości oraz zdefiniowania własnej kulturowej tożsamości). Konflikt ten miał znacznie łagodniejszy przebieg w Wlk. Bryt. niż w Europie kontynętalnej. W Wlk. Bryt. znalazł on początkowo odbicie w sporze między Partią Konserwatywną, popierającą interesy agrarne, a Partią liberalną, akcentującą dążenia radykałów miejskich. Obie strony szybko jednak zdołały osiągnąć kompromis i nastąpiła konsolidacja elity narodowej  b)konflikt między interesami biznesu i interesami pracobiorców (pracowników i pracodawców)-we wczesnej fazie industrialnej w krajach Europy Zach. zaczęły się pojawiać partie i ruchy reprezentujące interesy klasy robotniczej. Centralnym miejscem walki stał się rynek pracy a dominującym właśnie omawiany konflikt. W efekcie represyjnych działań państwa partie robotnicze i zw. zaw. nie były zainteresowane integracją swych członków w ramy istniejącego systemy pol.-przybierały postawę antysystemową. Tworzyły one swój własny podsystem społeczny. Po II w.ś. obserwowaliśmy zanikanie tego typu opozycji (komunizmu) a ideologiczne napięcia słabły. Złożyło się na to wiele przyczyn: bogacenie się ludności, pojawienie się nowej klasy średniej. Decydującym jednak stał się fakt udziału partii robotniczych w procesie rządzenia, zarówno na szczeblu lokalnym jak i centralnym-stało się to przyczyną wygaśnięcia (zminimalizowania) tego typu konfliktów. Rewolucja narodowa przyczyniła się do ujawnienia:  * konfliktu terytorialnego - między tworzącą się narodowo zorientowaną kulturą reprezentowaną przez elity i ich biurokrację a mniejszościami regionalnymi, które czuły się zagrożone w obliczu tych centralistycznych i racjonalizujących tendencji. Konflikt terytorialny niejednokrotnie decydował o charakterze procesów narodowotwórczych. W ekstremalnych sytuacjach przybierał formę wojny, secesji czy przesiedlenia ludności.  *konfliktu miedzy państwem a kościołem- dotyczył przede wszystkim problemu kontroli nad systemem edukacji. Wprowadzenie przymusowego systemu edukacji, pozostającego pod kontrolą państwa, wywołało kontrofensywę kościoła w postaci np. pojawienia się "partii protestu społecznego" Ruchy prokościelne dążyły do odizolowania swych zwolenników od wpływu zewnętrznego poprzez zorganizowanie odrębnych struktur czy agencji. Pojawiły się więc sponsorowane przez kościół partie, związki zawodowe, wydawnictwa itp. Proces ten określa się mianem instytucjonalnej segmentacji (Holandia, Belgia). Rewolucja industrialna stworzyła dwa podziały, które można określić mianem funkcjonalnych:* konflikt między miastem a farmerami i właścicielami ziemskimi- miał znacznie łagodniejszy przebieg w Wielkiej Brytanii niż na kontynencie. W Wielkiej Brytanii znalazł odbicie w sporze między Partią Konserwatywną, popierającą interesy agrarne, a Partia Liberalną, akcentującą dążenia radykałów miejskich. W Skandynawii oprócz wyraźnych cech konfliktu o wymiarze terytorialnym pojawiły się elementy opozycji ekonomicznej. Farmerzy, stając się częścią rynku ekonomicznego, czuli się zagrożeni ze strony dynamicznie rozwijających się struktur przemysłowych. Pojawiło się wiele agrarnych grup interesu oraz rozwinęły się odrębne partie chłopskie. * konflikt między interesami biznesu a interesami pracobiorców- problem ten może być analizowany w kategorii integracji politycznej. Jest to gotowość zaoferowania i zaakceptowania bez zastrzeżeń politycznego partnerstwa wszystkich obywateli. W Wielkiej Brytanii i państwach skandynawskich postawa elit wobec ruchu robotniczego była zawsze otwarta i bardzo pragmatyczna. W Niemczech, Austrii, Francji, Włoszech konflikt ten był powodem głębokich podziałów politycznych. W konsekwencji partie ruchu robotniczego z konieczności przybierały postawę antysystemową.  23. Doniosłość podziałów socjopolit. socjopolit Europie a liczba wymiarów rywalizacji przestrzeni politycznej. Jeżeli partia aktywnie uczestniczy w przetargach gabinetowych , ma wpływ na treść polityki państwa i w dodatku występuje jako organizacyjny wyraz konkretnego podziału socjopolitycznego, to można uznać ten podział za doniosły politycznie, czyli taki, który definiuje przestrzeń rywalizacji politycznej i wpływa na programowe oblicze polityki gabinetu. Na zakończenie przedstawimy zestawienie podziałów socjopolitycznych w 16 krajach Europy Zachodniej, dokonując jednocześnie oceny ich doniosłości politycznej w procesie wyznaczania przestrzeni rywalizacji. Przyjmujemy trójstopniową skalę doniosłości: podziały doniosłe politycznie (D), podziały o umiar-. m (U) oraz małym (M) znaczeniu Dodatkowo przedstawimy liczbę wymiarów rywalizacji politycznej konstytuujących przestrzeń polityczną, stosując taki oto schemat: podział doniosły = l, podział umiarkowany = 0,5, podział o małym znaczeniu = 0,25. Tabela 2. Podziały socjopolityczne w Europie Zachodniej (1980-1994) oraz liczba wymiarów przestrzeni rywalizacji politycznej W krajach Europy Centralnej i Wschodniej podziały socjopolityczne jeszcze nie ukształtowały się. Wielu politologów formułuje hipotezę o braku zakorzenienia społecznego partii politycznych a w konsekwencji systemu partyjnego. Wydaje się, że zwłaszcza dwa czynniki są odpowiedzialne za ten stan rzeczy. Po pierwsze reżim komunistyczny, którego efektem było powstanie monocentrycznego i "nierynkowego" społeczeństwa, w którym podziały społeczne były stopniowo likwidowane w imię ideologii. Po drugie w grę wchodzi czynnik czasu. Upłynął zbyt krótki okres, by proces pluralizacji rynku politycznego i ekonomicznego nabrał własnej dynamiki. Uzasadniona wydaje się więc teza, że proces rozwoju systemów partyjnych w tzw. krajach postkomunistycznych nie postępuje zgodnie ze scenariuszem zachodnim, a raczej rządzi się własnymi regułami. W krajach Europy 
Centralnej i Wschodniej mamy do czynienia ze społeczeństwami zsegmentowanymi, a nie pluralistycznymi. W ramach tego pierwszego istnieje wiele "obiektywnych" linii podziału, które z różnych względów nie zostały zinstytucjonalizowane. Zjawisko segmentacji może jednak przekształcać się w zjawisko pluralizacji społeczeństwa. Charakter podziałów socjopolitycznych: G. Schópflin jako jeden z pierwszych stwierdził, że w państwach postkomunistycznych ukształtował się szczególny typ podziału socjopolitycznego, określanego mianem aksjologicznego. Sugeruje on, że reżimy komunistyczne przyczyniły się do zachowania wielu tradycyjnych wartości oraz przekonań, które ujawniły się w powstałej próżni normatywnej. Te wartości i przekonania pozostają w sprzeczności z realiami transformacji demokratycznej i rynkowej. Skoro polityczne zachowania są determinowane przez wartości a nie przez specyficzne materialne interesy (grupowe), to powstaje środowisko, w którym możliwość osiągnięcia konsensusu staje się wątpliwa. Składają się na to trzy problemy:* doświadczenia Europy Zachodniej wskazują, iż wartości odegrały, i wciąż odgrywają, znaczącą rolę w społeczeństwie, wywierając wpływ na kreowanie określonych podziałów socjopolitycznych. Problemem sanie tyle wartości jako takie, ale sposób ich traktowania zarówno przez obywateli jak i elity polityczne* nie można wykluczyć, że konflikty o charakterze materialnym sprawiają olbrzymie trudności jeżeli chodzi o ich rozwiązanie przy użyciu mechanizmów negocjacyjnych * należy pamiętać, że w krajach tego regionu został zapoczątkowany w 1989 r. proces zmian o charakterze systemowym Struktura podziałów socjopolitycznych: 1) wymiar lewica-prawica- różnice lewicy od prawicy, traktowanych jako kategorie syntetyczne i porządkujące, z reguły opiera się na uwzględnieniu łącznie trzech płaszczyzn:- politycznej, co dotyczy takich wyznaczników jak m.in. stosunek partii do reżimu politycznego, wyznawany ideał demokracji, sposób postrzegania roli prawa i jego funkcji społecznej, preferowane wzorce koalicyjnych rozstrzygnięć - ekonomicznej, zawierającej informacje dotyczące stosunku partii do ustroju gospodarczego oraz charakteryzującej strategie społeczno-gospodarcze- kulturowej (aksjologicznej), na którą składa się między innymi stosunek partii do tradycyjnych wartości, sposób postrzegania relacji kościół-państwo, traktowanie kategorii praw i wolności obywatelskich, interpretowanie fenomenu społeczeństwa obywatelskiego, stosunek do procesów integracyjnych w ramach wspólnoty międzynarodowej 2) wielowymiarowa przestrzeń rywalizacji- W omawianym regionie proces strukturyzacji rywalizacji politycznej został zdominowany przez dwa wzajemnie przecinające, a czasem pokrywające się typy konfliktów politycznych: - ekonomiczny, którego punktem odniesienia stała się kwestia ustroju gospodarczego państwa z wszelkiego rodzaju towarzyszącymi jej reperkusjami politycznymi - aksjologiczny, rysujący się miedzy zwolennikami tradycyjnego systemu wartości zorientowanymi na zachowanie narodowej tradycji i odrębności a zwolennikami procesu zbliżania się do Europy i przejmowania liberalnych kanonów światopoglądowych 24. Struktura etniczna państw EŚW.a)państwa jednorodne(Polska, Węgry, Czechy, Słowenia, Albania); b)państwa ze znaczącymi mniejszościami(Bułgaria, Litwa, Rumunia, Słowacja, Ukraina); c)państwa wielonarodowe(Estonia, Łotwa, Bośnia i Hercegowina)25. Struktura wyznaniowa państw ESW. Wpływ religii: a)silny(Polska, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina); b)średni(Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Słowenia); c)słaby(Czechy, Bułgaria, Macedonia, Rumunia, Żołdowa, Ukraina, Węgry); d)żaden(Albania, Serbia, Czarnogóra, Rosja). 26. Gospodarka państw ESW. Stan i perspektywy. 4 grupy krajów wg poziomu rozwoju gospodarczego: a)wysoki rozwój (Czechy, Słowenia) b)średni rozwój (Węgry, Chorwacja, Serbia, Słowacja, Polska, Estonia, Litwa, Łotwa) c)niski rozwój(Czarnogóra, Bułgaria, Bośnia, Hercegowina, Macedonia, Rumunia, Ukraina) d)bardzo niski rozwój(Albania, Mołdowa) Przeobrażenia gospodarcze: 1. Zmiana oparcia środków produkcji z państwowych na prywatne. 2. Trzeba było rozprawić się z prymatem celów politycznych nad ekonomicznymi. 3. zlikwidowano rynek gospodarczy, bo kontrolowano system cen i płac w sposób odgórny(centralny). 1. Wprowadzono zasadę prywatyzacji- zwiększono samodzielność przedstawicieli państwowych. 2. Wprowadzono zasadę tworzenia i swobody działania prywatnych przedsiębiorstw. 3. Uwolniono ceny i ograniczono subwencje i dotacje państwowe. 4. Wprowadzono restryktywną politykę pieniężną, dotyczącą zwiększenia wydatków budżetowych państwa. 5. zniesienie monopolu państwa w obrocie towarowym(liberalizacja gospodarki). 6. Tworzenie ram prawnych do działania na rynkach ekonomicznych(np. utworzenie giełdy, prywatnego sektora bankowego, kodeksu handlowego, ujednolicenie prawa, zasada konkurencyjności i równości szans).  Indeks wolności gospodarczej pokazuje rozdzielenie gospodarki od polityki. Bank Światowy podzielił kraje na 5 grup wg tempa reform: a) przodujący reformatorzy(Czechy, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry) b) zaawansowani reformatorzy(Albania, Estonia, Litwa) c) średnio zaawansowani reformatorzy( Mołdowa) d) powolni  reformatorzy( Ukraina) e) kraje dotknięte konfliktami regionalnymi, gdzie wstrzymano całkowicie działania reformatorskie( Bośnia, Hercegowina, Macedonia, Chorwacja, Serbia, Czarnogóra)

33. Kontekst społeczny, polit, i organizacyjny powstawania partii w Europie Śr.- Wsch. 1).kontekst społeczny- związany z faktem, że partie nie reprezentują naturalnych podziałów socjopolitycznych(w przeciwieństwie do Europy Zachodniej) w komunizmie te podziały były niwelowane (jeden naród, likwidacja religii, jedna słuszna i niepowtarzalna religia); nie rozwinęły się naturalne klasy społeczne(np. klasa średnia) 2)kontekst polityczny- nie było wolnych wyborów, co „zabiło” dążenie partii do restrukturyzacji(brak konkurencyjności, reform wewnętrznych i przeobrażeń partii); partie były stabilne i miały niezmienny charakter; apel wyborczy był odwołaniem do wartości ideologicznych, ideologicznych nie programowych; nie było tzw. partii wyborczych 3)kontekst organizacyjny- wyróżniamy 4 typy partii wschodnioeuropejskich po przeobrażeniach postkomunistycznych: a)wywodzące się ze starego reżimu(o charakterze postkomunistycznym, agrarne); b)partie reaktywowane- nawiązujące do okresu przed komunizmem(np. socjaldemokracja); c)partie wywodzące się z szerokiego frontu antykomunistycznego; d)partie tworzone całkowicie od nowa9nie mające korzeni w reżimie ani we froncie antykomunistycznym)            34. Funkcje partii polit. w procesie demokratyzacji. 1)społeczna- socjalizacja elektoratu- nauka ludzi działania politycznego(elity partyjne), szkoła demokracji; ekspresja wartości politycznych i idei- na drodze rozwiązań demokratycznych(udział w debatach, wiecach, konferencjach); artykulacja interesów zbiorowych przez ich agregację- kumulację; integracja wyborców jako konsolidującej się wspólnoty politycznej 2)państwowo- publiczna- rekrutacja kandydatów na stanowiska publiczne, wyłanianie elit politycznych reprezentujących obywateli; podejmowanie decyzji politycznych- odnosi się do aktu rządzenia; opozycyjność- opozycja jest równoległa do rządu i tak jak on kształtuje się automatycznie 3)organizacyjna- budowanie i utrwalanie ładu instytucjonalnego(sprawne działanie na arenie parlamentarnej, gabinetowej), zasady rynku oparte na równości 4)systemotwórcza- współtworzenie mechanizmów działania systemu; kształtowanie systemu partyjnego; stosowanie strategii i instrumentów polityki, przez co system się rozwija; są partiami kreatywnymi; działają głównie na poziomie parlamentów krajowych, a poza nimi jest niezagospodarowany obszar (nadparlamentyzacja); brak aktywności poza parlamentem Pierwsze trzy funkcje są uniwersalne dla obu Europ, a czwarta odnosi się tylko do Europy Środkowo- Wschodniej.                                     35. Socjalistyczna i liberalna rodzina partii w EŚW.1)Rodzina partii socjalistycznej: a)zreformowane partie komunistyczne- ciągłość historyczna(dziedziczy strukturę, majątek i bazę członkowską po poprzedniczkach- partiach komunistycznych) chcą pozyskać elektorat, który czuje się przegrany po upadku komunizmu(nacisk na ochronę pokrzywdzonych);ewolucja programowa(staja się zwolenniczkami NATO i UE)duże wskaźniki poparcia w latach 1990-2004. Określana jako partie kontynuatorskie(succesor parties); b)lewica niekomunistyczna(odrodzona socjaldemokracja reaktywowana po wojnie ,np. Czeska Partia Socjaldemokr.); c)partie o orientacji socjalistycznej lub socjaldemokratycznej nie odwołujące się do żadnych poprzedniczek: *wywiedzione z ruchów społecznych *są elementem dezintegracji partii komunistycznych *są tworzone jako samodzielne struktury 2)Rodzina partii liberalnej: a)ugrupowania socjalliberalne- opowiadają się za tworzeniem warunków swobodnego materialnego i duchowego rozwoju człowieka, dopuszczając przy tym pomoc państwa; są przeciwne partiom nacjonalistycznym i wyznaniowym i dopuszczają współpracę z lewicą(np. Chorwacka Partia Socjalliberalne, estońska Partia Reform) b) centrowe partie liberalne- akcentują element ekonomiczny(liberalna ortodoksja rynkowa), współpracują z prawica umiarkowaną, a odrzucają lewicę9np. Estońska Partia Koalicyjna, chorwacka Partia Ludowa) c)partie konserwatywno- liberalne- zrównują wartość wspólnot z wartością jednostek; odwołują się do tradycji i interesów narodu; ich sojusznicy to p. konserwatywne(również nacjonalistyczne) i chrześcijańsko-demokr.(np. czeska US-DEU, Łotewska Droga, Platforma Obywatelska)36. Konserwatywno- chrześcijańsko- demokratyczna i radykalna rodzina partii w EŚW.1)Rodzina konserwatywno- chadecka: a)państwa, gdzie konserwatyzm wcześnie przybrał formę jednej partii lub stałej koalicji(np. Litwa, Ukraina) b)dekoncentracja ruchu konserwatywno- istnieje więcej niż 1 tego typu ugrupowanie(Łotwa, Polska, Czechy, Węgry, Albania) c)państwa, gdzie p. konserwatywne nie są jednoznacznie identyfikowane(Bułgaria, Słowacja, Rumunia, Rosja) lub nie odgrywają dużej roli(Ukraina) 2)Rodzina radykalna: przeciwstawiają się reformom po 1989 i żądają ich zaprzestania a)partie radykalnej kontynuacji(byłe komunistyczne)- domagają się przywrócenia komunizmu; chce nacjonalizacji b)partie radykalnego powrotu(ruch antykomunistyczny)-chcą powrotu do przedkomunistycznej przeszłości; domagają się prymatu Narodu i dopuszczają podział na obywateli pierwszej i drugiej kategorii, chronią mniejszości(np. Konfederacja Polski Niepodległej, chorwacka Partia Ludowa, słoweńska LDS); przeciwne zbyt liberalnym zmianom ekonomicznym i politycznym; niechętne wobec gospodarki rynkowej; są partiami radykalnego zerwania z reformami postkomunizmu; rozczarowane efektami zmian; obiecują postawienie przed sądem reformatorów; ich cecha to populizm- głoszą rozliczenie bogatych i uporanie się z obcymi jako warunek poprawy sytuacji; preferują walkę pozaparlamentarną i partycypację niekonwencjonalną; mają komunitarną wizję, oparta na prymacie praw wspólnoty ; wyróżniamy 4 sytuacje: *obecność znaczących ugrupowań obu nurtów(Czechy, Polska, Rosja, Rumunia) *obecność tylko ekstremalnej prawicy(Chorwacja, Słowenia) *obecność tylko ekstremalnej lewicy(Łotwa, Ukraina) *absencja znaczących ugrupowań ekstremalnych(Albania, Bułgaria, Litwa, Estonia)

39. Typologia systemów wyborczych wg Bogdanora: Kryterium to formuła wyborcza: 1)pluralistyczne: premiują partie zdolne pokonania konkurentów w dużej liczbie okręgów. dostosowany jest do rywalizacji silnych partii ogólnokrajowych, natomiast eliminuje partie małe: a)wariant klasyczny- głosowanie w okręgach 1-mandatowych; kandydaci zgłaszani przez partie; do uzyskania mandatu potrzebna względna większość głosów; Wlk. Brytania, USA, Kanada, N. zelandia b)drugi wariant- glosowanie w okręgach wielomandatowych; wyborca ma tyle głosów, ile mandatów jest do obsadzenia w okręgu; wybierani kandydaci, którzy kolejno uzyskali najwięcej głosów, np. Turcja, Polska w wyborach do senatu 2)system większości absolutnej- majoraty system: wybory w okręgach 1-mandatowych, kandydat musi zdobyć ponad 50 % głosów w danym okręgu; gdy o mandat walczy kilku kandydatów i żaden nie dostanie wymaganej większości głosów, jest to system najbardziej deformujący wynik wyborów w stosunku do preferencji głosujących, ale deformacja jest większa w warunkach dwupartyjności niż wielopartyjności. Wzmacnia partie centrowe, eliminuje radykalne(prawicowe i lewicowe); wyróżnia się dwie odmiany: a)system powtórnego glosowania(run-off ballor)- druga tura glosowania; o mandat walczą dwaj kandydaci, którzy dostali najwięcej głosów w pierwszej turze(w wyborach parlamentarnych- kandydaci z ponad 12,5% głosów),np. Francja w wyborach do Zgrom. Nar. b)system alternatywnego głosowania (alternative vote)- nie jest konieczna druga tura; jeśli w danym okręgu jest kilku kandydatów, wyborca musi wskazać, którego z nich preferuje w kolejności pierwszej, drugiej itd.; w każdej rundzie eliminacja kandydata z najmniejszą ilością głosów 3)SNTV(semiproporcjonalne)- wyborca dysponuje 1 głosem; glosowanie w okręgach wielomandatowych; mandaty dostają kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów; zmusza partie do ostrożnego nominowania kandydatów, w liczbie mniejszej niż liczba mandatów w okręgu 4)PR(proporcjonalne): a)system list partyjnych- partie pełnią kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla zamieszczonych na liście kandydatów; występują w różnych wariantach ze względu na: *poziom, na którym dokonuje się repartycja mandatów między listy -cały obszar państwa to 1 okręg wyborczy; partie zgłaszają listy krajowe, podział mandatów na szczeblu ogólnokrajowym(Holandia, Izrael) -listy regionalne lub lokalne na poziomie okręgu wyborczego, ale podział mandatów na szczeblu ogólnokrajowym  -listy regionalne lub lokalne, podział mandatów na szczeblu okręgu wyborczego -podział mandatów zasadniczo na szczeblu okręgu wyborczego, ale jest tzw. wyrównawcza dystrybucja mandatów na poziomie ogólnokrajowym *zakres wyboru, jakiego może dokonać obywatel w ramach listy: -wybór w ramach listy jest wykluczony; wyborca może tylko wskazać listę, na która glosuje(wybory do Bundestagu w RFN) -wyborca ma prawo do wskazywania preferowanych kandydatów w ramach jednej listy(wybory do Izby deputowanych we Włoszech 1993) -wyborca ma prawo glosować na kandydatów z różnych list partii, a więc układać własną listę kandydatów(wybory do rady Narodowej w Szwajcarii)b)system STV- okręgi wielomandatowe, ale stosunkowo małe(około 5 mandatów); wyborca szereguje kandydatów od najbardziej do najmniej preferowanego, a potem oblicza się iloraz wyborczy dla każdego okręgu: (liczba oddanych głosów/liczba mandatów + 1) + 1; jeśli żaden kandydat nie przekroczy ilorazu, eliminuje się kandydata z najmniejsza liczbą głosów; jeśli kandydat przekroczy iloraz, uzyskuje mandat, a nadwyżkę głosów rozdziela się miedzy pozostałych wg liczby uzyskanych drugich miejsc; jest to system najwierniej odwzorowujący preferencje wyborców; daje wyborcy dużą swobodę, ale może osłabiać spójność partii.40. Typologia systemów wyborczych wg Lakemana. 1)systemy większościowe: A)większości względnej: a)1-mandatowe okręgi wyborcze(Wlk. Brytania, USA, N. Zelandia) b)wielomandatowe okręgi wyborcze(Turcja, Argentyna) B)większości absolutnej: a)1-mandatowe okręgi wyborcze: *drugie glosowanie(Francja) *alternatywne głosowanie(Australia) b)wielomandatowe okręgi wyborcze: *drugie glosowanie *alternatywne głosowanie 2)systemy semiproporcjonalne: A)ograniczone glosowanie B)SNTV C)komunikacyjne glosowanie 3)systemy proporcjonalne: A)listy partyjne: a)żadnego wyboru miedzy kandydatami b)wybór jednego kandydata w ramach listy c)wybór więcej niż jednego kandydata w ramach listy d)wybór kandydatów nie ograniczony jedną listą B)systemy mieszane C)STV

49. Formuła wyborcza. Oznacza regułę (zespól reguł) rozstrzygająca o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu i w jaki sposób następuje przetworzenie liczb uzyskanych przez dana partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów. Występuje ona w kilku wariantach często utożsamiana jest z typem systemu wyborczego. Stanowi główne źródło deformacji wyniku wyborczego- niezgodności podziału mandatów z faktycznymi preferencjami wyborców wyrażonymi w glosowaniu. Poza metoda przeliczania głosów na mandaty w skład formuły mogą wejść także: a)klauzula zaporowa i b)wyrównawcza dystrybucja mandatów- możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie krajowym w celu zmniejszenia strat partii, które zostały poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych. Jest korzystna dla partii małych i znalazła zastosowanie w Danii, RFN, Islandii, Norwegii i Szwecji, gdzie w ten sposób przydzielany jest określony procent mandatów(od 50% w RFN do 5% w Norwegii). z kolei w Austrii, Belgii, Grecji i Włoszech dystrybucja taka może być przeprowadzana także ad hoc, w zależności od rozmiaru deformacji wyniku wyborów.50. Uprawnienia wyborcy w akcie glosowania. D. Rae wyróżnił dwa rodzaje glosowania: a)kategoryczne- wyborca posiada jeden głos, który oddaje na jednego kandydata(lub na jedną listę partyjną) b)porządkujące- wyborca może oznaczyć kolejność kandydatów na liście, przestawić ją, skumulować większą liczbę głosów na jednego kandydata lub zestawić kandydatów z różnych list partyjnych. Głosowanie kategoryczne powala tylko na podjęcie decyzji, która z rywalizujących partii wyborca preferuje. Głosowanie porządkujące pozwala wyborcy na wyrażenie bardziej złożonych i mniej jednoznacznych preferencji poprzez uszeregowanie partii. Skrajnym przykładem głosowania porządkującego jest system szwajcarski, dający wyborcy możliwość kumulacji głosu(oddanie kilku głosów na jednego kandydata z danej listy kosztem innych kandydatów) oraz zestawienia(panachage) kandydatów z kilku list partyjnych. Reguła jest jednak oparcie się na głosowaniu kategorycznym i towarzysząca mu praktyka minimalizowania wpływu wyborców na nominacyjne decyzje partii w odniesieniu do kandydatów(w USA osłabiona instytucją prawyborów). Powszechna jest tez zasada, że wyborca dysponuje jednym głosem , chociaż zdarzają się wyjątki(Szwajcaria, Turcja, Włochy). 51. Istota systemy wyborczego pluralistycznego i konsekwencje polityczne. Istota systemu większości względnej sprowadza się do tego, że premiuje on partie polityczne zdolne do pokonania swych konkurentów w możliwie znacznej liczbie okręgów, niezależnie od procentu głosów uzyskanych w skali kraju. W wersji klasycznej zwycięzca wyborów musi uzyskać minimum jeden głos więcej niż którykolwiek z rywali w ponad połowie okręgów. Wyłącza to praktycznie z rywalizacji te ugrupowania, które koncentrują się w jednym lub kilku regionach. Jest to system dostosowany do sytuacji, w której rywalizują ze sobą dwie silne, ogólnokrajowe partie polityczne, jak w Wielkiej Brytanii czy USA. Wówczas najpełniej ujawniają się jego zalety, z których główne sprowadzają się do stabilizacji sceny politycznej poprzez eliminację partii słabych oraz do wzmocnienia więzi między wyborcą a deputowanym. Ten pierwszy oddaje bowiem swój głos nie na abstrakcyjny program bądź ideologię, ale na konkretną osobę. W innych warunkach, gdy w rywalizacji uczestniczy więcej ugrupowań, system większości względnej wykazuje poważne wady, spośród których na plan pierwszy wysuwa się to, że większość wyborców z danego okręgu może nie być reprezentowana, oddając swój głos na kandydatów, którzy przegrali (choćby minimalnie).52. Istota systemu wyborczego większości absolutnej i konsekwencje polityczne System powtórnego głosowania obowiązuje na przykład we Francji w wyborach do Zgromadzenia Narodowego oraz w wyborach prezydenckich. Gdy żaden z kandydatów nie uzyska absolutnej większości, przeprowadza się drugą turę głosowania. O mandat mogą ubiegać się tylko dwaj kandydaci. którzy danym okręgu uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze (w wyborach prezydenckich jest to dwóch pierwszych kandydatów, w wyborach parlamentarnych — ci, którzy uzyskali ponad 12,5% głosów).  W przypadku zastosowania systemu głosowania alternatywnego nie jest konieczne przeprowadzanie drugiej tury natomiast wyborca musi dokonać wyboru w specyficzny sposób. Jeżeli w danym okręgu zgłoszono kilku kandydatów, głosujący powinien wskazać, którego z nich preferuje w kolejna -. pierwszej, drugiej, trzeciej i lak dalej tzn. komu przyznaje „pierwsze:" „drugie" czy dalsze „miejsca".  Systemy większości bezwzględnej są uznawane za najbardziej deformujące wynik wyborów w stosunku do preferencji wyrażonych akcie głosowania.53. Istota systemu wyborczego semiproporcjonalnego i proporcjonalnej reprezentacji oraz konsekwencje polityczne. System semiproporcjonalny, zwany też czasami systemem SNTV, polega na tym, że każdy wyborca dysponuje jednym głosem, głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych. mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwyższą ilość głosów.  System ten, ze względu na możliwość rozproszenia głosów, zmusza le polityczne do ostrożnego nominowania kandydatów, z reguły w liczbie mniejszej niż wynosi liczba mandatów w okręgu. System proporcjonalnej reprezentacji może być s...