Pedeutologia - wykłady.doc

PEDEUTOLOGIA- wykład

Prof. Dr hab. Henryka Kwiatkowska

23.02.2007

Natura działania pedagogicznego.

Charakterystyczna struktura czynności zawodowych: nauczyciel nie posługuje się specyficznymi narzędziami np.: jak zegarmistrz. Ile dzieci tyle sposobów  pracy z nimi, aby osiągnąć rezultat.

Warunki w których pracuje nauczyciel są labilne (zmienne). Praca nauczyciela jest podwójnie niedookreślona:

s         sytuacją ucznia

s         osobą nauczyciela (praca nauczyciela- modyfikowana, korygowana, zmienna), za każdym razem definiujemy sytuację i modyfikujemy zachowanie

Dwie biografie: wysiłek dwóch stron, trzeba umieć spełniać swoją rolę, efekt pracy zależy od ucznia i nauczyciela (uczniowie też mobilizują nauczyciela)

Specyficzne tło pracy nauczyciela:

Warunki pracy: niedookreślone, zmienne, bardzo dynamiczne i niestandardowe

Plan pracy nauczyciela jest modyfikowany w toku lekcji, obraz lekcji kształtuje się w jej trakcie- dlatego nauczyciel nie działa odtwórczo. Nauczyciel działa twórczo i w biegu- nie może zawieść toku lekcji i pomyśleć w spokoju, wszystko tworzy się w trakcie nieustannej interakcji. Uczniowie też są „architektami”- uczenie powinno dostarczać uczniowi radości.

Dialog bez arbitra- momenty dialogu, gdzie wszyscy mają monopol na rozwiązywanie- nie tylko nauczyciel, mamy dużo rozwiązań

Nie powinno być struktur zamkniętych a struktury otwarte (otwartość na uczniów i możliwość korygowania, a nie przekonanie że mam zawsze rację z racji wykształcenia, wieku, pozycji itp.)

Struktury abstrakcyjne, a nie konkretne (wyspecyfikowane)- pozwalające na rozważanie wielu sytuacji.

Im praca przebiega w warunkach bardziej niedookreślonych, im narzędzie pracy bardziej niespecyficzne, tym nauczyciel musi być bardziej przygotowany na tworzenie nowych teorii, zasad i reguł działania „w biegu” (nowe sposoby reagowania) na każdej lekcji.

Wykształcenie teoretyczne (użyteczna wiedza nauczyciela) ma bardzo duże znaczenie, ale też ważne jest wykształcenie metodyczne (musi być przygotowany i umieć sobie radzić w klasie)

Są zawody, w tym zawód nauczyciela i zdarzenia krytyczne, które uzmysławiają nauczycielowi, że musi być przygotowany na nie i przeprowadzić profesjonalnie osąd zdarzeń krytycznych- ten osąd jest ważny, bo nauczyciel nie dysponuje wiedzą pełną i pewną, w prawie naukowości nie mieście się każdy przypadek. Sytuacja krytyczna to taka, której nie obejmuje ogólna teoria, a nauczyciel sam sobie musi z nimi poradzić i je rozwiązać.

Świat myśli nauczyciela powinien być zdecydowanie szerszy i głębszy niż świat jego praktycznych działań, bo świat myśli to bezpieczne zaplecze dla nauczyciela

Kontekst pracy nauczyciela

Praca nauczyciela ma charakter intelektualny, umiejętności i czynności praktyczne nauczyciela są z natury intelektualne

Najlepszym sposobem uciszenia uczniów jest zainteresowanie, trzeba ich „uwieść”

Nauczycielska indywidualność

W zawodzie nauczyciela ważne jest energetyzowanie, zasilanie. Bywają sytuacje, że nauczyciel spotyka się z brakiem akceptacji, musi sobie kilka miesięcy w tej sytuacji przetrwać i sobie radzić

Nauczyciel powinien wiedzieć co jest jego:

s         akumulatorem (gdzie energia się kumuluje):

- Jego własna indywidualność

- Właściwy wewnętrzny świat, gdzie człowiek może być „autentyczny” aż do bólu

- Dociekliwi uczniowie

- Inne zainteresowania

- Powinien swoje wnętrze pielęgnować jak ogród

- Nauczyciel szanuje ucznia, ale też szanuje samego siebie, poczucie godności

- Musi być otwarty na świat (orientacja) ale i zamknięty (integralność siebie)

s         rozbrajaczem (gdzie energia ucieka)

Jan Szczepański „Czym jest świat wewnętrzny?”

- Indywidualność to nasz wewnętrzny świat, który składa się ze swoistej wiedzy, odpowiada na pytania, na które świat zewnętrzny nie odpowiada ani religia ani filozofia

- Świat wewnętrzny jest źródłem wewnętrznej autonomii, jest swoistą prawdą, naszą ostoją

- Miejsce autoterapii, gdzie człowiek może porozmawiać ze sobą, podstawa do konstruowania siły w sobie

- Rozdygotany nauczyciel może rozdygotać ucznia a nie go zharmonizować, musi być więc skuteczny

- Nauczyciel musi być zdrowy i to zdrowie utrzymać

09.03.2007

Etyczne wymiary pracy nauczyciela.

Na zmiany w tym aspekcie wpływ mają:

-          reforma oświaty- zakłócenia lokalne

-          przyspieszenie zmian w świecie (książka „Trzy fale”- do XVIIw- fala rolnicza, do lat 50- przemysłowa, od 1952-społeczeństwo informacyjne = wiedzy)

Nauczyciele jako tłumacz świata a nie przewodnik, świat nie ma drogowskazów etycznych i moralnych. Jesteśmy cywilizacją niecierpliwości (kryzys wartości, zwłaszcza etycznych = kryzys aksjologiczny). Funkcjonują różne orientacje światopoglądowe, które musimy tolerować.

Nauczyciel musi być kształcony inaczej, na miarę nowej rzeczywistości- niestety nauczyciele kształceni są tak jakby tych wszystkich zmian nie było. Kształcenie powinno uwzględniać ciągłość rozwoju. Potrzebna jest edukacja praktyczna ale najbardziej intelektualna.. Nauczycielowi potrzebne są kwalifikacje etyczne bo wszystko co robi ma wymiar etyczny.

Co składa się na ten wymiar etyczny?

1. Odpowiedzialność nauczyciela
2. 1. identyfikowanie się ze skutkami własnych działań (odpowiedzialność sięga tak daleko jak moc człowieka), nauczyciel odpowiada za rozwój umysłuà wielka odpowiedzialność. Jest to odpowiedzialność moralna a nie prawna bo skutki pracy nauczyciela są niewymierne.
   2. Nauczyciel bezdyskusyjne odpowiada za przekazanie wiedzy- na tej podstawie jest oceniany, teraz ma uczyć metod nauki, przetwarzania informacji, uczniowie bardziej potrzebują nauczyciela takiego, z którym można by porozmawiać- wzrost funkcji egzystencjalnej a spadek poznawczej

Samoobsługa pedagogiczna młodzieży (J. Mizieńska)- młodzież szuka wsparcia u rówieśników nie u nauczyciela

3. 3. Warunek, aby móc mówić o nauczycielu z odpowiedzialnością moralną- wrażliwość humanistyczna (myślenie o skutkach działania) i etyczna + kultura komunikacji
4. Kategoria oceny ucznia.
5. 1. Dzisiaj ocena jest generalizowana na człowieka, fetyszyzacja ocen
   2. Nauczyciele zajmują się diagnozą braków (nie umiesz, nie rozumiesz) a nie diagnozą mocy, bez której nie powinna być wygłoszona diagnoza braków. Dziecko może sobie nie poradzić tylko z diagnozą braków, diagnoza operacyjna to przeprowadzenie dziecka ze świata niemocy do radzenia sobie
   3. Etyczny wymiar oceny: funkcja sprawdzająca + funkcja rozwojowa + funkcja wychowawcza
6. Proces komunikowania- etyka mowy
7. 1. Dziecko jest mało odporne na słowa a ludzie są bezrefleksyjni właśnie gdy wypowiadają słowa do dzieci
8. Poszanowanie godności ucznia- dziecko w kontakcie z nauczycielem musi wiedzieć że się liczy
9. Odpowiedzialność nauczyciela za własny rozwój- inwestycja w siebie + zdobywanie doświadczenia w pracy
10. Ambiwalencja roli nauczyciela- pogodzenie sprzecznych tendencji

23.03.2007

Ujęcia teoretyczne osoby nauczyciela

1. Ujęcie osobowościowe = nauczyciel to struktura idealnych cech.
2. 1. Ujęcie psychologiczne, pojęcia indywidualności, rozumienia, wczucia, wynika z biologiczno- psychologicznego patrzenia na człowieka i nurtu fenomenologii (metoda filozofowania polegająca na zaniechaniu czysto spekulatywnych rozważań, powrót do rzeczy, doświadczeń indywidualnych)
   2. Przykłady:

-          Dawid: mówił o takich cechach jak: miłość dusz ludzkich, potrzeba doskonałości, odpowiedzialność i obowiązkowość, wewnętrzna prawdziwość i moralna uwaga

-          Mysłakowski: mówił o talencie pedagogicznym i cechach: kontaktowość, żywość wyobraźni, instynkt rodzicielski, zdolność do wyrażania uczuć

-          Mieczysław Kreutz: miłość ludzi, skłonność do społecznego oddziaływania, zdolności sugestywne (coś z aktora)

-          Schumann- wychowanie estetyczne- talent pedagogiczny: bogactwo osobowości, umiejętność oddziaływania na innych, wielka wiedza, zdolności agitacyjne, kontaktowość

-          Baley- przychylność do wychowanka, rozumienie psychiki dziecka, powinowactwo duchowe z dzieckiem, cierpliwość, entuzjazm

3. 3. Krytyka: trudno mówić o tym, że dobry nauczyciel jest sumą cech- bo mógłby mieć te cechy i być złym nauczycielem, nauczyciel musi być wieloraki i refleksyjny, bo pracuje z różnymi grupami

2. Nauczyciel jako struktura kompetencji (sprawstwo zawodowe)
3. 1. Ujęcie scjentystyczne (nurt nauki, dla którego ważne i istotne jest to, co jest wymierzalne i powtarzalne- nie liczy się normatywność). Podstawą nurtu jest pozytywistyczne zainteresowanie nauką
   2. Przedstawiciele: Flanders- wyspecyfikował wszystkie czynności nauczyciela w czasie lekcji; J.Kozłowski, J Poplucz
   3. Krytyka: czy to, co materialne jest rzeczywiście najbardziej istotne? Zgubienie problematyki aksjologicznej, kształcenie nauczyciela sprowadzone do wyuczenia czynności

3. Nauczyciel jako niepowtarzalna osobowość (indywidualizm).
4. 1. Podstawa: psychologia i pedagogika humanistyczna (ważne rozumienie niektórych kategorii np.: człowiek to istota niepowtarzalna, która realizuje się w kontakcie z drugim człowiekiem, odmienne rozumienie poznania- wiedza wyrasta z doświadczeń i wolna jest od podmiotowości, inny stosunek do kształcenia: nie jest to kumulowanie wiedzy a porozumiewanie się
   2. Dobry nauczyciel nie zamyka się w pojęciu erudyty ani perfekcyjnych zdolności, jest to przede wszystkim dobry człowiek
   3. Dobre kształcenia zajmuje się osobowościami a nie tylko programami kształcenia, proces w dużej mierze indywidualny
   4. Krytyka: scjentysta powiedziałby że to żadna nauka, gdyż brak jest pojęć operacyjnych

4. Nauczyciel jako rola społeczna:
5. 1. Rola społeczna- zbiór norm, zasad i wartości związanych z określoną pozycją społeczną człowieka i przypisywanych dla tej pozycji, wymaganych przez opinię społeczną od każdego kto tą pozycję zajmuje. Rola jest zewnętrzna do człowieka, trzeba w nią wejść, wiąże się z określonymi zachowaniami
   2. Nauczyciel jest odtwórczy, wypełnia społeczne oczekiwania (konwencje). Rolę można przekraczać, wspinanie się na działanie twórcze
   3. Tożsamość roli = wypełnianie kompetencji, tożsamość anomijna = bez istoty zawodu, głębszych warstw, tożsamość autonomiczna = kiedy człowiek realizuje cele i postrzega szkołę jako sprzyjającą realizacji osiągnięć

5. Nauczyciel jako transformatywny intelektualista
6. 1. Przedstawiciele: McLaren, H.Giroux- pedagodzy krytyczni
   2. Intelektualista- gruntownie wykształcony, który przekształca rzeczywistość (aktywny uczestnik procesu społecznego), nauczyciel nie ogranicza się do klasy szkolnej ale ujmuje wiedzę w szerokim świecieà działa w sferze publicznej, demokracja to sfera działań nauczyciela
   3. Szkoła = czynnik zmiany społecznej (przekształcenie rzeczywistości makro i mikro), uczeń zdobywa umiejętności krytyczne (nie da się sprowadzić do odtwarzania materiału)
   4. Rola nauczyciela uwikłana politycznie, nie godzi się na techniczny wizerunek nauczyciela, akceptuje nauczyciela rozumiejącego, nauczyciel tworzy wiedzę (zdobywanie wiedzy i zdobywanie stopni nauczycielskich)

20.04.2007

Znaczenie teorii w działaniu praktycznym nauczyciela.

1. Teoria- logicznie uporządkowany system twierdzeń dotyczących określonego wycinka rzeczywistości ważnego dla człowieka

Podstawą teorii są prawa- są to zależności między dwoma zmiennymi w określonych warunkach. Istnieją prawa ogólne, które mówią o bezwyjątkowej zależności między a i b. Prawa statystyczne np.: jeżeli a to b w 70%- formułowane są częściej przez nauki społeczne.

Niektóre nauki matematyczno-przyrodnicze badają układy zamknięte (przewidujemy w nich wszystkie czynniki, które mają wpływ na wynik procesu) Posługują się wnioskowaniem dedukcyjnym (ogół à szczegół)

Nauki społeczne badają układy otwarte, mają pewne przedzałożenia, które wpływają na naszą ocenę sytuacji, chociaż często nie zdajemy sobie z tego sprawy à formułowanie prawd statystycznych.

Nauki przyrodnicze formułują prawa ogólne.

Wiedza pedagogiczna nie jest pełna bo nie wyjaśnia każdej sytuacji zawodowego działania nauczyciela. Nie powie nam jak należy postępować, każdy uczeń jest inny (niezdeterminowanie sytuacji ucznia i nauczyciela)

Jak zatem powinien sobie radzić nauczyciel i jak reagować, kiedy nie ma wsparcia teorii?

-  Może sam tworzyć swoje teorie

- Jego praca ma charakter twórczy a nie techniczny ( nie można dokładnie określić celów i środków)

2. Wiedza teoretyczna jako podstawa działań praktycznych

Informacja- powie nam jakie coś jest, wiedza- jakie coś jest i dlaczego takie jest à nauczycielowi jest więc potrzebna wiedza, bo jest ona podstawą rozumienia

Jak  się przekonać, że coś się rozumie?

-          Przeszkoda epistemologiczna = przeszkoda w poznawaniu – jest nią wcześniej poznana wiedza potoczna (zdroworozsądkowa), niezbywalny składnik każdej wiedzy

-          Każde nowe poznanie napotyka na opór starej wiedzy, pokonanie oporu daje większy rezultat poznawczy – wyższy poziom rozumienia

Rozumienie jest bardzo ważne bo:

-          Jest podstawą podejmowania świadomych decyzji

-          Jest podstawą jasności mowy

Warunki jasności mowy nauczyciela:

-          Dobór języka do audytorium (mówienie linearne)

-          Dokładna znajomość swojego przedmiotu (wygenerowanie jak najwięcej przykładów językowych)

-          Pokonanie trudności związanych ze sposobem wykładu- uprzystępnienie

3. Wpływ wiedzy na działanie praktyczne nauczyciela

Nie dokonuje się on na zasadzie instrukcji- w pedagogice nie ma recept i przepisów działania. Wpływ dokonuje się w rozumieniu i interpretacji- wiedza służy do rozpoznania i wyjaśniania sytuacji.

Interpretacja- dochodzenie do znaczenia, nadanie czemuś jakiejś wersji prawdy, komentowanie, tłumaczenie

Nadinterpretacja- za duże znaczenie

Niedointerpretacja- niedosyt w wydobyciu znaczenia

Jak zdobywać wiedzę, która łatwo przekłada się na działanie?

-          Łączenie myśli z działaniem

-          Wiedza pedagogiczna powinna być zdobywana w klasie szkolnej

Działanie twórcze żywi się wiedzą metodyczną czy teoretyczną?

Potrzebna jest wiedza i instrumenty działania. Zbyt duże wykształcenie metodyczne utrudnia rozumienie tego, co dzieje się w klasie + rutynizowanie pracy nauczyciela. 

18.05.2007

Tożsamość zawodowa nauczyciela

Czym jest tożsamość? Czy w dzisiejszych czasach wykazuje ona cechy charakterystyczne? Czy współcześnie coraz częściej mówimy o tożsamości (i dlaczego?)

Tożsamość:

Kiedyś: łączyła się z identycznością, to, co w człowieku identyczne z innymi ludźmi

Dziś: awansuje pojęcie różnicy, czyli czym ja różnię się od innych

-          Dialektyka identyczności i różnicy, związanie tego, co w nas wspólne i różne

-          Im bardziej posuwamy się do przodu, tym ważniejsza jest różnica- człowiek bytem indywidualnym.

-          Jest konstruowana na czymś ruchomym, zmiennym systemie wartości

-          Nie jesteśmy unifikowani bo się bardzo różnimy

-          Są tendencje identyfikacyjne, ale zarazem globalizacja wyzwoliła proces różnicowania (obrona własnej tożsamości)

-          W różnicowa...