Ryszard Kapuściński - Zderzenie Cywilizacji.pdf - Ryszard Kapuściński - Qarina

R YSZARD K APUŚCIŃSKI

Z DERZENIE C YWILIZACJI

Zderzenie cywilizacji?

Czy da się objaśnić zamachy w Ameryce hipotezą zderzenia dwóch cywilizacji? Czy też

może mamy do czynienia tylko z incydentem?

- Zbiegło się kilka rzeczy naraz. Można powiedzieć, że świat zmarginalizowany próbował

wyważyć drzwi. Ale zarazem nie sprowadzałbym zamachów w Ameryce do jednego tylko

wymiaru. Nie umiemy jeszcze do końca tego zinterpretować. I myślę, że wielkie

niebezpieczeństwo tkwi w tym, że wydarzenia 11 września interpretuje się błędnie, traktuje

się jako incydent, wrzód na zdrowym organizmie, który trzeba wyciąć i wszystko będzie dalej

dobrze. Ale nie wiem, czy to się uda. Na dramat 11 września zapracowało dużo elementów,

które ponakładały się na siebie i które w dalszym ciągu istnieją.

Pozostając przy Huntingtonie - zderzenie świata islamu ze światem Zachodu?

- Nie wykluczam tego wątku, ale uważam za niebezpieczne kierowanie naszego myślenia

tylko w tę stronę. Obawiam się, aby w tym właśnie kierunku nie poszło myślenie wielkich

mediów, koncernów - żeby zredukować problem do zderzenia Zachodu z "fanatycznym

islamem". Dlaczego? Bo poszukiwanie głębszych przyczyn wymagałoby podjęcia autokrytyki

całej dzisiejszej filozofii praktycznej Zachodu, a ona z kolei wymuszałaby inne spojrzenie na

funkcjonowanie gospodarki, mediów, na podejście Zachodu do Trzeciego Świata, do

problemu biedy i wykluczenia.

Tu nadzieję pokładam w Europie. Siłą myśli europejskiej była zawsze zdolność do

samokrytyki. Tylko Europa wydała reformację, odrodzenie, oświecenie. W tradycji

europejskiej każdy wielki kryzys wyzwalał głęboką refleksję samokrytyczną. Jeżeli na taką

myśl nie zdobędzie się ona dzisiaj, współczesny kryzys będzie miał długotrwałe i fatalne

następstwa.

Antyglobaliści, czyli kto?

Wśród sygnałów psującej się aury wokół USA wymienił Pan protesty antyglobalistów.

Jak je Pan sytuuje na mapie ostatnich wydarzeń?

- Problem z antyglobalizmem polega na tym, że jest to młody ruch, trudny do rozpoznania w

tak krótkim czasie. Mamy tam do czynienia ze zbitką różnych tendencji, postaw, programów,

różnych ludzi, którzy chcą załatwić swoje sprawy. To nie jest na pewno ruch jednolity; on

zresztą nie posiada żadnej organizacji ani wyraźnego programu.

To nie tyle ruch, co odruch.

- Dla mnie jest on zwiastunem jakiegoś wielkiego niezadowolenia, które istnieje w tej chwili

na świecie. I tylko w tym sensie jest on dla mnie ważny. Traktuję go jako sygnał zmiany tej

pogodnej i radosnej atmosfery w świecie Zachodu, i jako pierwszy sygnał od zakończenia

zimnej wojny, że coś się w tej atmosferze psuje. W tym sensie ruch ten wart jest

obserwowania.

Gdy mówimy jednak o antyglobalistach, warto, byśmy przyjrzeli się samej globalizacji. Ona

bowiem stwarza kontekst tego, co się wydarzyło 11 września.

Trzy globalizacje

Zjawisko globalizacji nie funkcjonuje na jednym poziomie, jak się często mówi, lecz na

dwóch, a nawet trzech. Pierwszy z nich to ten oficjalny, czyli swobodny przepływ kapitału,

dostęp do wolnych rynków, komunikacja, ponadnarodowe firmy i korporacje, masowa

kultura, masowe towary, masowa konsumpcja. To jest ta globalizacja, o której dużo się mówi

i pisze. Ale jest też globalizacja druga - moim zdaniem - bardzo silna, negatywna,

dezintegrująca. Jest to globalizacja świata podziemnego, przestępczego, mafii, narkotyków,

masowego handlu bronią, prania brudnych pieniędzy, unikania płacenia podatków, oszustw

finansowych. To też się dzieje w skali globalnej. Spójrzmy tylko, jakie rozmiary ma dzisiaj

nielegalny handel bronią, ludźmi, jak się prywatyzuje przemoc, jak powstają prywatne armie,

które można wynająć do prowadzenia wojen w Trzecim Świecie. Istnieją one nielegalnie, a

nawet legalnie.

Ta druga globalizacja również korzysta ze swobody i środków komunikacji elektronicznej. I

coraz trudniej ją kontrolować ze względu na coraz większe osłabienie państwa. Kiedyś

monopol na przemoc miało państwo - tylko ono mogło mieć armię, policję, służby itd. To się

skończyło. Teraz wszystko zaczyna się prywatyzować i pod przykrywką oficjalnej

globalizacji mamy też tę drugą - globalizację światowego podziemia.

I jest jeszcze trzecia globalizacja, która obejmuje formy życia społecznego: międzynarodowe

organizacje pozarządowe, ruchy, sekty. Ona świadczy o tym, że w starych, tradycyjnych

strukturach - takich jak państwo, naród, kościół - ludzie nie znajdują już odpowiedzi na swoje

potrzeby i szukają czegoś nowego. O ile więc początek XX wieku cechowało istnienie silnych

państw i silnych instytucji, o tyle początek XXI wieku cechuje osłabienie państwa i wielki

rozwój różnego typu małych, pozapaństwowych, pozarządowych form - i cywilnych, i

religijnych. Zmienia się kontekst i struktura, w jakiej żył człowiek. Wartości zaczyna nabierać

to, co po angielsku nazywa się community, czyli wspólnota. Ludzie organizują się według

prywatnych potrzeb i zainteresowań, rozwija się patriotyzm nie w skali narodu czy państwa,

ale właśnie w skali małej community. Co charakterystyczne, tego typu działań nie sposób

kontrolować.

To niezwykle istotna okoliczność dla zrozumienia takich wydarzeń jak 11 września, bo ona

ukazuje, że możemy mieć do czynienia z siłami, nad którymi nikt nie panuje, i które będą

trudne do opanowania w przyszłości.

Problem, który pojawił się po zamachach w Ameryce, to zidentyfikowanie i nazwanie

wroga. Nie w tym sensie, że to Osama ben Laden, ale w tym, że szukano jakiejś nazwy

ogólnej: "światowy terroryzm", "islamscy fundamentaliści", "bezmyślni fanatycy". Ten

wróg nie jest chyba do końca widoczny.

- W XX wieku wróg był zdefiniowany. Był nim faszyzm, komunizm, istniały konkretne

państwa prowadzące ekspansję w imię tych ideologii. Łatwo było wskazać liderów,

ideologów - Hitler, Stalin... Potem mieliśmy zimną wojnę i wróg również był jasny. W jej

trakcie obserwowaliśmy proces dekolonizacji - i wówczas też wiadomo było, kto walczy

przeciwko komu.

Teraz, gdy zimna wojna skończyła się i rozpoczęły się konflikty innego typu, jesteśmy

intelektualnie bezradni, na siłę próbujemy wynaleźć wroga, zdefiniować go, naprędce

szkicujemy jakiś portret pamięciowy, żeby było w kogo uderzyć. Ale poruszamy się na oślep,

bo nie dostrzegamy tej drugiej i trzeciej globalizacji, o której mówiłem - wielkiego

rozproszenia sił, środków, celów, interesów, jakie charakteryzuje współczesny świat. Wydaje

mi się, że ten próbny szkic trzech globalizacji może nam pomóc w oswojeniu i zrozumieniu

świata dzisiaj. On się naprawdę robi trudny - i do pojęcia, i do sterowania. Globalizacji nie

towarzyszy żadna hierarchizacja, żaden ład, żadna światowa władza. Stajemy w obliczu

ogromnych, rozpętanych żywiołów, z których nie wiadomo jeszcze, co się narodzi.

A już było tak pięknie. Żyliśmy sobie w świecie "jednobiegunowym", gdzie jest jedno

światowe mocarstwo, które - jakby co - rozwiąże wszystkie kłopoty.

- To był sen. Ten obraz miał niewiele wspólnego z rzeczywistością.

Może nadal będziemy żyli w świecie, w którym jest jedno supermocarstwo - i militarne, i

gospodarcze. Tyle że to supermocarstwo będzie ustawicznie nękane przez takie zamachy

jak 11 września?

- Może tak być. Pierwszą moją myślą po tym, jak obejrzałem 11 września sceny nowojorskie,

było to, że musimy na nowo przemyśleć świat. A jest to trudne, bo nie dysponujemy

narzędziami i pojęciami, które by nam umożliwiły przemyślenie go w nowy sposób.

Wszystkie nasze nawyki myślowe i słownictwo są związane ze starym światem. I teraz za

pomocą tych starych narzędzi próbujemy ten nowy, zupełnie inny mechanizm i inną strukturę

poznać, opisać.

Jesteśmy w trakcie przechodzenia od społeczeństwa masowego do społeczeństwa

planetarnego; i o ile jeszcze społeczeństwo masowe mieściło się w ramach państwa, o ile

jeszcze te państwa były w stanie jakoś kontrolować swoje społeczności, to społeczeństwo

planetarne nie ma i mieć nie może żadnej nadrzędnej siły. To jest sześć miliardów ludzi,

którym nikt nie może niczego polecić ani rozkazać. Takiej sytuacji nigdy w dziejach nie było;

to zupełnie nowa jakość, z którą będziemy musieli się oswajać i szukać sposobów jej

zrozumienia, życia z nią i w niej.

A oprócz satysfakcji z ewentualnego zrozumienia, czym jest dzisiejszy świat, czy może

wyniknąć jakaś umiejętność radzenia sobie z jego żywiołami?

Ryszard Kapuściński - Zderzenie Cywilizacji.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: