Rothbard_Notatka_na_temat_katolicyzmu.pdf

Wersja do druku

http://beta.mises.pl/js/print.php?p=521

Murray N. Rothbard: Notatka na temat katolicyzmu,

protestantyzmu i kapitalizmu

dodano: 11.12.2007 22:16

Tytuł oryginału: Memorandum on Catholicism, Protestantism, and Capitalism

Tłumaczenie: Paweł Witecki

Redakcja: Marcin Zieli ı ski

[8 sierpnia 1956 roku Murray N. Rothbard napisał do Richarda C. Cournelle’a z Volker Fund i poleci ę mu, aby zapoznał si ħ z

badaniami Emila Kaudera, które dotyczyły arystotelesowskich w Ģ tków w teorii u Ň yteczno Ļ ci kra ı cowej i ekonomii szkoły

austriackiej ( Rothbard Papers ). W poni Ň szej notatce – napisanej w pa Ņ dzierniku 1957 roku – Rothbard przedstawił kilka uwag na ten

temat. Jego listy dowodz Ģ , Ň e ju Ň wtedy był on gor Ģ co zainteresowany histori Ģ my Ļ li ekonomicznej. Od wczesnych lat 50. XX wieku

do 1962 roku pisał on notatki dla Volker Fund dotycz Ģ ce ksi ĢŇ ek i periodyków naukowych. Notatki te pokazuj Ģ , Ň e jego wiedza na

ten temat rosła. Ponadto profesor Joseph Dorfman, promotor jego pracy doktorskiej był autorytetem w dziedzinie ameryka ı skiej

my Ļ li ekonomicznej, a Rothbarda bardzo interesował m.in. wkład Amerykanów w debat ħ na temat kwestii monetarnych, która odbyła

si ħ na pocz Ģ tku dziewi ħ tnastego wieku. Rothbard był zarówno ekonomist Ģ , jak i historykiem, i dzi ħ ki temu nie miał problemów nie

tylko z ocen Ģ ksi ĢŇ ek dla Volker Fund, ale te Ň ze zrozumieniem i dokonaniem logicznej syntezy doktryn ekonomicznych z

perspektywy historycznej. Ostatnia z jego wa Ň nych prac, dwutomowa History of Economic Thought z 1995 roku stanowi tego dowód.

– Joseph Stromberg]

W ci Ģ gu ostatnich kilku lat grupa badaczy (z których wi ħ kszo Ļę mo Ň na nazwa ę „prawicowymi katolikami”) podj ħ ła si ħ rewizji

powszechnych opinii na temat narodzin ekonomii i kapitalizmu, według których leseferystyczna my Ļ l ekonomiczna i wolnorynkowa

polityka gospodarcza, dzi ħ ki którym nast Ģ pił rozwój kapitalizmu, powstały wskutek zrzucenia kajdan Ļ redniowiecznego katolicyzmu.

Nowoczesny duch naukowy zwyci ħŇ ył scholastyczny dogmatyzm, co umo Ň liwiło rozwój ideom indywidualistycznym i

racjonalistycznym. Odrzucenie władzy Ko Ļ cioła przyczyniło si ħ do rozwoju indywidualizmu we wszystkich dziedzinach, a duch i

etyka kalwinizmu, kład Ģ c nacisk na pozytywn Ģ warto Ļę ci ħŇ kiej pracy, oszcz ħ dno Ļ ci i zarabiania pieni ħ dzy, doprowadziły do

rozkwitu kapitalizmu, je Ļ li porówna si ħ to ze skutkami niech ħ ci katolicyzmu do zarabiania pieni ħ dzy. Leseferystyczna gospodarka

zawdzi ħ cza swój rozwój protestanckiej atmosferze panuj Ģ cej w Wielkiej Brytanii (Adam Smith i inni).

Istnieje jednak i druga strona medalu. W ostatnich latach pojawiły si ħ odmienne interpretacje, szczególnie w dziedzinie filozofii

politycznej (przykładem mog Ģ by ę konsekwencje doktryny prawa naturalnego) i my Ļ li ekonomicznej. Na temat tej nowej szkoły

polecam: Joseph A. Schumpeter, History of Economic Analysis (Nowy Jork 1954), a w szczególno Ļ ci s. 73-142; Marjorie

Grice-Hutchinson, The School of Salamanca (Oxford 1952); Emil Kauder, Genesis of the Marginal Utility Theory , „Economic

Journal” (wrzesie ı 1953); Kauder, Retarded Acceptance of the Marginal Utility Theory , „Quarterly Journal of Economics” (listopad

1953) i Comment (sierpie ı 1955); oraz Raymond de Roover, Scholastic Economics: Survival and Lasting Influence from the 16th

Century to Adam Smith , „Quarterly Journal of Economics” (maj 1955).

Rewizjoni Ļ ci w niewielkim stopniu skierowali swoj Ģ uwag ħ bezpo Ļ rednio na fundament tego standardowego podej Ļ cia – weberowsk Ģ

etyki protestanck Ģ – ale naprawd ħ wiele dokonali w sposób po Ļ redni. Polecam krytyk ħ Webera autorstwa H.M. Robertsona, Aspects

of the Rise of Economic Individualism (Londyn 1933). Robertson i inni wykazali na przykład, Ň e kapitalizm tak naprawd ħ zacz Ģ ł

rozwija ę si ħ nie w Wielkiej Brytanii, ale w czternastowiecznych miastach włoskich, czyli na bezsprzecznie katolickim terenie. W

rzeczywisto Ļ ci, fundament krytyki rewizjonistów na wszystkich polach stanowi fakt ci Ģ gło Ļ ci – rozwój kapitalizmu, liberalizmu,

racjonalizmu, my Ļ li ekonomicznej itd. rozpocz Ģ ł pod auspicjami Ko Ļ cioła katolickiego si ħ na długo przed Adamem Smithem i

innymi, a pó Ņ niejsze wydarzenia wzi ħ ły swój pocz Ģ tek z pogl Ģ dów katolickich (poza niektórymi przypadkami, które Ļ wiadcz Ģ o

regresie)

Kauder odwrócił tez ħ Webera [1] i zaatakował Smitha oraz Ricarda za to, Ň e pod wpływem protestantyzmu rozwin ħ li oni

laborystyczn Ģ teori ħ warto Ļ ci. Schumpeter tak Ň e zwracał na to uwag ħ . Trzon tej nowej i wa Ň nej tezy stanowi – wbrew powszechnym

twierdzeniom, Ň e to Hume i Smith zbudowali teori ħ ekonomii wła Ļ ciwie de novo – fakt, Ň e ekonomia swój rozwój, co prawda

powolny, ale zarazem te Ň stabilny, zawdzi ħ cza włoskim i francuskim katolikom b ħ d Ģ cym pod wpływem scholastyków. Ich teoria

ekonomii pod wzgl ħ dem metodologicznym miała charakter indywidualistyczny i kładła nacisk na teori ħ u Ň yteczno Ļ ci, suwerenno Ļę

konsumentów oraz wycen ħ rynkow Ģ , natomiast Adam Smith w rzeczywisto Ļ ci cofn Ģ ł my Ļ l ekonomiczn Ģ z wła Ļ ciwej drogi na setki

lat, wł Ģ czaj Ģ c do niej czysto brytyjsk Ģ doktryn ħ laborystycznej teorii warto Ļ ci. Tu mog ħ doda ę , Ň e laborystyczna teoria warto Ļ ci

niosła ze sob Ģ wiele złych konsekwencji. Po pierwsze, logiczne jest to, Ň e przetarła ona szlak Marksowi. Po drugie, jej nacisk na to,

Ň e „ceny s Ģ zdeterminowane przez koszty”, przyczynił si ħ do powstania pogl Ģ du, Ň e winnymi wzrostu cen s Ģ przedsi ħ biorcy lub

zwi Ģ zki zawodowe, a nie rz Ģ dowy wzrost poda Ň y pieni Ģ dza. Po trzecie wreszcie, jej nacisk na dobra maj Ģ „obiektywn Ģ , wewn ħ trzn Ģ

warto Ļę ” doprowadził do „scjentystycznych” prób mierzenia warto Ļ ci, do stabilizowania jej przez rz Ģ dowe manipulacje itd.

Ta interesuj Ģ ca teza Kaudera składa si ħ z dwóch cz ħĻ ci. Po pierwsze, historyczny rozwój my Ļ li ekonomicznej odbywał si ħ tak jak to

przedstawiono powy Ň ej. Po drugie, przyczyn Ģ tego, Ň e zapomniano o teorii u Ň yteczno Ļ ci i zast Ģ piono j Ģ teori Ģ kosztów pracy, jest

wpływ protestantyzmu, który znajdował si ħ w opozycji do ducha katolicyzmu.

Kauder utrzymuje, Ň e po pierwsze w du Ň ym stopniu teori ħ u Ň yteczno Ļ ci rozwin Ģ ł najpierw Arystoteles, a nast ħ pnie scholastycy, a w

szczególno Ļ ci zapomniani pó Ņ niej scholastycy hiszpa ı scy działaj Ģ cy pod koniec XVI i na pocz Ģ tku XVII stulecia. Wi ħ kszo Ļę

1 z 3

2007-12-22 18:43

Wersja do druku

http://beta.mises.pl/js/print.php?p=521

historyków ignorowała, przynajmniej do niedawna, wpływ hiszpa ı skich scholastyków. Według powszechnego pogl Ģ du, działalno Ļę

scholastyków sko ı czyła, kiedy nast Ģ pił koniec wieków Ļ rednich, za Ļ powstał Ģ w ten sposób przestrze ı zapełnili jedynie

merkantyli Ļ ci. Jednak Ň e merkantyli Ļ ci byli pro-etatystycznymi pamflecistami ad hoc , a ich wkład do ekonomii i liberalizmu był

znacznie mniejszy ni Ň scholastyków (patrz: DeRoover).

Nacisk na subiektywn Ģ u Ň yteczno Ļę i warto Ļ ci wyznawane przez jednostki kładli te Ň pó Ņ niej wielcy protestanccy filozofowie

polityczni: Grocjusz i Pufendorf, którzy znajdowali si ħ pod bezpo Ļ rednim wpływem scholastyków hiszpa ı skich (jak zobaczymy za

chwil ħ , równie Ň w dziedzinie prawa naturalnego) oraz włoscy ekonomi Ļ ci: de Volterra (połowa XVI wieku), Davanzatti (koniec XVI

wieku), Montanari (koniec XVII wieku), a w szczególno Ļ ci Galiani (około 1750 roku). Teori ħ t Ģ rozwijali nast ħ pnie francuscy

katolicy: Turgot i Condilla (połowa XVIII wieku). Kauder twierdzi, Ň e w rzeczywisto Ļ ci w czasach, kiedy Ň yli trzej ostatni, został

rozwi Ģ zany „paradoks warto Ļ ci” (złota i Ň elaza) dzi ħ ki ich teorii u Ň yteczno Ļ ci, jednak Smith i Ricardo odrzucili to rozwi Ģ zanie i

ponowie przedstawili problem paradoksu warto Ļ ci (mo Ň na tutaj doda ę te Ň , Ň e holistyczne podej Ļ cie Smitha i Ricarda miało

nieznacznie socjalistyczny charakter równie Ň w czwartej kwestii: przyczyniło si ħ do powstania praktyki oddzielania dystrybucji od

produkcji i mówienia jedynie o grupach czynników zamiast o indywidualnych czynnikach – o pracy zamiast o pracownikach).

Nast ħ pnie Kauder przechodzi do twierdzenia, Ň e teoretycy włoscy i francuscy, zwolennicy subiektywnej teorii warto Ļ ci i

u Ň yteczno Ļ ci byli katolikami, a zwolennicy laborystycznej teorii warto Ļ ci: Petty, Locke i Smith byli brytyjskimi protestantami.

Kauder twierdzi, Ň e Ņ ródłem tego jest fakt, Ň e kalwinizm kładł nacisk na Ļ wi ħ to Ļę pracy, a my Ļ l katolicka postrzegała prac ħ jedynie

jako narz ħ dzie słu ŇĢ ce zapewnieniu Ļ rodków potrzebnych do Ň ycia. Scholastycy mogli wi ħ c doj Ļę do wniosku Ň e „cena

sprawiedliwa” była z natury cen Ģ wolnokonkurencyjn Ģ , kształtuj Ģ c Ģ si ħ na rynku, podczas gdy znajduj Ģ cy si ħ pod wpływem

protestantyzmu Brytyjczycy musieli stwierdzi ę , Ň e uczciw Ģ cen Ģ jest cena „naturalna”, dla której „ilo Ļę pracy w ka Ň dym z

wymienianych dóbr jest taka sama”. DeRoover zwraca uwag ħ te Ň , Ň e pó Ņ ni hiszpa ı scy scholastycy: Domingo de Soto i Luis de

Molina podwa Ň yli bł ħ dn Ģ opini ħ Dunsa Szkota, Ň e cena sprawiedliwa jest równa kosztowi produkcji powi ħ kszonemu o rozs Ģ dny

zysk. W rzeczywisto Ļ ci, Smith i Locke znajdowali si ħ zarówno pod wpływem my Ļ li scholastycznej, któr Ģ poznali dzi ħ ki swojemu

zapleczu filozoficznemu, jak i naciskowi kaliwinizmu na Ļ wi ħ to Ļę pracy. To prawda, Ň e Smith wierzył, Ň e wolna konkurencja

doprowadzi w ko ı cu cen ħ rynkow Ģ w okolice „ceny sprawiedliwej”, jednak oczywistym jest fakt, Ň e powstało tu pewne zagro Ň enie –

zagro Ň enie, które pó Ņ niej w pełni wykorzystał Marks (i doprowadziło do powstania teorii o konkurencji niedoskonałej, którym

niedaleko do nacisków na powstanie bardziej sprawiedliwego Ļ wiata, gdzie ceny s Ģ „naturalne”, czy te Ň optymalne). Z kolei tomi Ļ ci

w centrum swoich bada ı problemów ekonomicznych stawiali konsumenta, który w systemie gospodarczym stanowi arystotelesowsk Ģ

„ostatni Ģ przyczyn ħ ”, a jego celem „jest d ĢŇ enie do przyjemno Ļ ci w stopniu umiarkowanym”. Kauder twierdzi równie Ň , Ň e w XIX

wieku wpływy religijne nie ogrywały zbyt du Ň ej roli w my Ļ li ekonomicznej. Zwraca jednak uwag ħ na to, jak wa Ň ne dla Alfreda

Marshalla było jego surowe ewangelickie otoczenie. Ojciec Marshalla był bardzo surowym ewangelikiem, a ewangelicy z kolei

propagowali ortodoksyjny kalwinizm. By ę mo Ň e to jest wła Ļ nie powód, dla którego Marshall był przeciwnikiem teorii u Ň yteczno Ļ ci i

chciał pozostawi ę du ŇĢ cz ħĻę kosztowej teorii Ricarda, która w skutek tego przetrwała do dzisiaj.

Chciałbym jednak doda ę komentarz. Najbardziej „dogmatycznymi” leseferystami w XIX wieku nie byli Brytyjczycy, ale ekonomi Ļ ci

francuscy (katoliccy). Bastiat, Molinari i inni stosowali znacznie wi ħ kszy rygor ni Ň pragmatyczni liberałowie angielscy. Co wi ħ cej,

teoria leseferystyczna zakwitła dzi ħ ki katolickim fizjokratom, którzy znajdowali si ħ pod bezpo Ļ rednim wpływem teorii prawa

naturalnego.

W ten sposób mo Ň emy przej Ļę do kolejnej kwestii, na któr Ģ wielki wpływ mieli katoliccy scholastycy – prawa naturalnego i teorii

praw naturalnych. Prawo naturalne z pewno Ļ ci Ģ stanowiło ogromn Ģ przeszkod ħ dla pa ı stwowego absolutyzmu, a swój pocz Ģ tek

wzi ħ ło z my Ļ li katolickiej. Schumpeter zwraca uwag ħ na to, Ň e teoria o boskich prawach królów miała swoje Ņ ródło w

protestantyzmie. Francuscy i brytyjscy filozofowie moralni równie Ň teori ħ prawa naturalnego wzi ħ li od scholastyków. Ten zwi Ģ zek

został zaciemniony przez fakt, Ň e wielu z XVIII-wiecznych racjonalistów, którzy byli skrajnie antykatoliccy, nie chciało

zaakceptowa ę , Ň e maj Ģ intelektualny dług wobec my Ļ licieli katolickich. Schumpeter twierdzi jednak, Ň e w rzeczywisto Ļ ci

indywidualizm ma swoje Ņ ródło w my Ļ li katolickiej. A zatem „społecze ı stwo było traktowane (przez Akwinat ħ ) jako kwestia

całkowicie ludzka i co wi ħ cej, jako zwyczajny zbiór jednostek, które poł Ģ czyły ich ziemskie potrzeby (…) Władza rz Ģ dz Ģ cego

pochodziła si ħ od ludu (…) i została mu przekazana. Lud był suwerenem, a niegodny władca mógł zosta ę obalony. Duns Szkot był

jeszcze bli Ň szy przyj ħ cia teorii pa ı stwa opartego o umow ħ społeczn Ģ . Ich (…) argumentacja ma w du Ň ym stopniu charakter

indywidualistyczny, utylitarystyczny i racjonalistyczny”. [2] Schumpeter podkre Ļ la równie Ň , Ň e Akwinata był obro ı c Ģ prywatnej

własno Ļ ci i wspomina o anty-etatyzmie scholastyka Juana de Mariany ( De rege et regis institutione libre III et Phillippum III

Hispaniae Regem catholicum z 1599). Dostrzega on równie Ň fakt, Ň e uznawali oni cen ħ rynkowej jako ze swej natury cen Ģ

sprawiedliw Ģ , a tak Ň e przyj ħ li teori ħ u Ň yteczno Ļ ci, warto Ļ ci subiektywnej itd. Mówi te Ň , Ň e chocia Ň Arystoteles i Szkot wierzyli, Ň e

normalna cena konkurencyjna była cen Ģ sprawiedliw Ģ , to pó Ņ ni scholastycy hiszpa ı scy identyfikowali cen ħ rynkow Ģ z ka Ň d Ģ cen Ģ

konkurencyjn Ģ (np. Luis de Molina). Stworzyli oni równie Ň teori ħ standardu złota i byli przeciwni zmniejszaniu warto Ļ ci monet.

Schumpeter twierdzi równie Ň , Ň e de Lugo rozwin Ģ ł teori ħ zysków przedsi ħ biorcy, której fundament stanowiło ryzyko. Teoria ta

została w pełni rozwini ħ ta na pocz Ģ tku dwudziestego wieku i pó Ņ niej. [3]

Mimo Ň e XVIII-wieczna teoria praw naturalnych była du Ň o bardziej indywidualistyczna i wolno Ļ ciowa ni Ň jej wersja scholastyczna,

to tu równie Ň mamy do czynienia z oczywist Ģ ci Ģ gło Ļ ci Ģ . Tak samo jest z racjonalizmem. Rozum był głównym narz ħ dziem

u Ň ywanym przez Akwinat ħ , a zwalczali go protestanci, którzy opierali swoj Ģ teologi ħ – i etyk ħ – na bardziej emocjonalnych

podstawach lub bezpo Ļ rednio na Objawieniu.

Mo Ň emy nast ħ puj Ģ co podsumowa ę argumenty za katolicyzmem: (1) leseferyzm i idea prawa naturalnego Smitha pochodziły od

pó Ņ nych scholastyków i od katolickich fizjokratów; (2) katolicy rozwin ħ li teori ħ u Ň yteczno Ļ ci kra ı cowej i warto Ļ ci subiektywnej, a

tak Ň e przedstawili pogl Ģ d, Ň e cena sprawiedliwa jest cen Ģ rynkow Ģ , podczas gdy brytyjscy protestanci zaszczepili niebezpieczn Ģ i

etatystyczn Ģ laborystyczn Ģ teori ħ warto Ļ ci zainspirowan Ģ przez kalwinizm; (3) niektórzy z najbardziej ”dogmatycznych” teoretyków

leseferyzmu była katolikami: od fizjokratów do Bastiata; (4) kapitalizm narodził si ħ w czternastowiecznych katolickich miastach

2 z 3

2007-12-22 18:43

Wersja do druku

http://beta.mises.pl/js/print.php?p=521

włoskich; (5) prawa naturalne i inne racjonalistyczne koncepcje pochodz Ģ od scholastyków.

Polecam równie Ň artykuł Melvina Richtera, T.H. Green and His Audience: Liberalism as a Surrogate Faith , „Review of Politics”

(pa Ņ dziernik 1956), w którym mo Ň na znale Ņę wstrz Ģ saj Ģ cy przykład na to, jak protestantyzm, a zwłaszcza kalwinizm, przyczynił si ħ

do rozwoju filozofii altruistycznego socjalizmu.

Chocia Ň nie ma to zwi Ģ zku z moj Ģ notatk Ģ , chciałbym te Ň gor Ģ co zarekomendowa ę ksi ĢŇ k ħ Ericha von Kuehnelt-Leddihna, Liberty

and Property (Caldwell, Id. 1952), której fundament stanowi teza, Ň e duch wolno Ļ ciowy (cho ę „antydemokratyczny”) ma swoje

Ņ ródło w katolicyzmie, podczas gdy protestantyzm niesie ze sob Ģ ducha socjalizmu, totalitaryzmu i kolektywizmu. Jednym z

przykładów mo Ň e by ę twierdzenie Kuehnelta-Leddinha, Ň e katolicka wiara w rozum i prawd ħ prowadzi do „ekstremizmu” i

„radykalizmu”, a protestancki nacisk na intuicj ħ prowadzi do wiary w kompromis, badania opinii publicznej itp.

Nale Ň ałoby tu wspomnie ę równie Ň o pogl Ģ dach profesora Misesa w kwestii tezy Maxa Webera – Ň e Weber odwrócił rzeczywisty ci Ģ g

przyczynowo-skutkowy, a wi ħ c to raczej kapitalizm przyszedł pierwszy, a potem kalwinizm przystosował swoje nauczanie do

rosn Ģ cego wpływu mieszcza ı stwa, a nie na odwrót.

Nie jestem gotowy, by stwierdzi ę , Ň e nale Ň y całkowicie wyrzuci ę za burt ħ tezy protestantyzmu i całkowicie przyj Ģę my Ļ l katolick Ģ .

Ale wydaje mi si ħ czym Ļ oczywistym, Ň e ta opowie Ļę jest du Ň o bardziej zło Ň ona ni Ň to si ħ powszechnie uwa Ň a. Z pewno Ļ ci Ģ

rewizjoni Ļ ci dostarczaj Ģ wspaniałych poprawek. [4] W kwestii teorii u Ň yteczno Ļ ci i Adama Smitha mog ħ opowiedzie ę si ħ za

rewizjonistami. Od dłu Ň szego czasu czułem, Ň e Adam Smith został w du Ň ym stopniu przeceniony jako lojalny zwolennik

laissez-faire .

PRZYPISY

[1] Weberowski socjolog Randall Collins równie Ň odwrócił tez ħ Webera, wykorzystuj Ģ c przy tym weberowskie metody historycznej

rekonstrukcji; zob. Collins, Weberian Sociological Theory , Cambridge University Press, Cambridge 1986. Pisze on tam, Ň e „to

chrze Ļ cija ı stwo było główn Ģ weberowsk Ģ rewolucj Ģ , poniewa Ň stworzyło instytucje, w których mógł pojawi ę si ħ kapitalizm.

Protestancka reformacja to zaledwie pojedynczy kryzys, który zdarzył u ko ı ca długofalowego cyklu. Stanowiła ona pocz Ģ tek

drugiego startu, który został bł ħ dnie uznany za pierwszy” (s. 76). – wszystkie przypisy dodane przez red. oryg.

[2] Joseph A. Schumpeter, History of Economic Analysis , Oxford University Press, Nowy Jork 1954, s. 91-92.

[3] Zob. zwłaszcza Alejandro A. Chafuen, Wiara i wolno Ļę : My Ļ l ekonomiczna pó Ņ nych scholastyków , Arwil, Warszawa 2007.

[4] Rothbard pó Ņ niej rozwin Ģ ł t ħ lini ħ ataku. Zob. Murray N. Rothbard, Economic Thought Before Adam Smith: An Austrian

Perspective on the History of Economic Thought , Edward Elgar, Cheltenham 1995, s. 31-175.

3 z 3

2007-12-22 18:43

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: