System polityczny (wg Kowalskiego):
1. Ogół organów władzy publicznej w państwie (organy państwowe + organy samorządowe)
2. Partie i organizacje polityczne.
3. Normy i zasady regulujące wzajemne relacje między elementami systemu politycznego.
Ustrój polityczny (jest częścią systemu politycznego): to zasady i regulacje dotyczące organów władzy publicznej i wzajemnych między nimi relacji.
Klasyfikacja systemów politycznych:
1. Reżim polityczny – to środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunkach z obywatelami.
a) państwa demokratyczny
b) państwa niedemokratyczne
- autorytarne
- totalitarne
W państwie demokratycznym jedna władza musi być kontrolowana przez drugą.
2. Głowa państwa – charakter:
Zależy od tego, czy jest monarcha czy prezydent.
Rodzaje monarchii:
- absolutna – król był rzeczywistym suwerenem, miał władzę niepodzielną, istniała do XVIII w.
- Konstytucyjna z ograniczoną władza króla XIX w.
- Parlamentarna – słaba, symboliczna władza króla, naród jest suwerenem.
Głowa państwa – najczęściej jednoosobowy organ w państwie, pełniący funkcje reprezentacyjne w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych. Głowa państwa jest symbolem państwa.
3. System rządów – normy i zasady regulujące wzajemne relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą.
Systemy:
§ Prezydencki – amerykański
§ Parlamentarny – angielski
§ Pół prezydencki – francuski
§ Parlamentarno – komitetowy
4. Ustrój terytorialny państwa.
§ Unitarne – jednolite
§ Złożone – federacje i konfederacje
W federacjach kompetencje władz centralnych są wymienione w konstytucji. Przyjmowana zasada domniemania kompetencji władzy lokalnej.
Państwa demokratyczne są to państwa w których:
· Demokratyczne wybory przeprowadzone cyklicznie, wolne
· Kontrola władzy – ponosi odpowiedzialność
· Wolność zrzeszania się, wolność tworzenia partii politycznych
· Wolne media – dostęp do niezależnych od rządu źródeł informacji
Zasady w państwie demokratycznym:
ZASADA SUWERENNOŚCI
Sposób wykonywania władzy przez lud:
Ø Demokracja pośrednia - naród sprawuje władzę poprzez wybór reprezentantów, w każdym państwie demokratycznym z wyborów powszechnych i bezpośrednich pochodzi pierwsza izba parlamentu.
Ø Demokracja bezpośrednia:
§ Referendum – w sprawach polityki państwowej. Głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia. Może być w sprawach o szczególnej wadze (we Włoszech w sprawach ustaw). Nie ma referendum w Niemczech (jest plebiscyt); stany Zjednoczone – na poziomie federacji. Rodzaje:
- Ustawodawcze – w sprawie ustawy
- Konstytucyjne – w sprawie przyjęcia nowej konstytucji bądź zmian w obecnej konstytucji
- Ogólnokrajowe – dotyczy wszystkich
- Lokalne, regionalne
- Wiążące lub stanowiące – wynik wiąże organy państwowe
- Opiniodawcze – nie wiążące organów państwowych
§ Inicjatywa Ludowa – prawo konstytucyjne daje określonej grupie obywateli do wystąpienia z projektem ustawy lub zmiany konstytucji (ludowa inicjatywa konstytucyjna – Szwajcaria, Włochy).Ludowa inicjatywa ustawodawcza istnieje w Polsce, Włoszech, Hiszpanii, na Węgrzech.
§ Plebiscyt – nie jest instytucją prawa konstytucyjnego, jest instytucją prawa międzynarodowego. Jest głosowaniem przynależności ziem.
§ Veto ludowe – sprzeciw obywateli w stosunku do władzy lub określonej decyzji władzy, np. w Niemczech, Czechach
§ Zgromadzenie ludowe – decydowanie przez wszystkich obywateli uprawnionych, zgromadzonych w jednym miejscu. Nawet w tak małych państwach jak Litwa czy Łotwa obywateli zgromadzić się nie da.
ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA
Dotyczy wzajemnych reguł między wyborami a wybranymi.
Rodzaje mandatów:
- Mandat imperatywny – wybrany jest związany wolą wyborców; może być odwołany przez wyborców, należy do przeszłości – istnieje tylko w drugiej izbie niemieckiego parlamentu, był tez w państwach socjalistycznych
- Mandat wolny – wybrany głosuje nie z wolą wyborców tylko z interesem narodu i/lub z własnym sumieniem
ZASADA PRAWA WYBORCZEGO
1. Powszechne – obywatele za granicą mają prawo do głosowania, wiek prawa biernego i czynnego, osoby pozbawione prawomocnym wyrokiem sądowym praw wyborczych nie mogą głosować.
2. Równe – siła każdego głosu jest taka sama do pierwszej izby, muszą być równe do drugiej izby
3. Bezpośrednie – głosowanie na konkretnego kandydata kandydującego na dany urząd
4. Tajne – lokal wyborczy musi być odpowiednio wyposażony
5. Wolne – wybieramy kogo chcemy
Czynniki wpływające na głosowanie obywateli:
· Kategorie społeczne – do jakiej grupy socjo społecznej obywatele należą (wiek, płeć, stan majątkowy)
· Religia – większość religijna w danym państwie głosuje na prawicę
· Kampania wyborcza
· Wychowanie i tradycja rodzinna
· Prawo wyborcze – nikt nie chce oddać głosu nieskutecznego
Etapy procesu wyborczego:
1. Zgłaszanie kandydatów – kandydaci są zgłaszani przez partie polityczne lub grupy wyborców
2. Głosowanie – personalne na kandydata; na listę; mieszane – z danej listy wybieramy jest jeden kandydat.
3. Ustalanie wyników – większościowy system; proporcjonalny system; mieszany system
System większości względnej – system anglosaski, zwycięża ten kto ma najwięcej procent poparcia.
System większości bezwzględnej – zwycięża ten kto ma bezwzględną większość głosów
System dwublokowy – wielopartyjny ukształtował się we Francji (w drugiej turze są kandydaci z lewicy, prawicy i frontu narodowego)
System proporcjonalny – Szwajcara, Szwecja, Włochy
System mieszany – Niemcy, Rosja, Węgry
System większościowy eliminuje małe parte, mogą być tworzone stabilne rządy.
System proporcjonalny jest sprawiedliwy, obywatele posiadają swoich przedstawicieli w parlamencie (parlament jest rozbity, rozczłonkowany), niestabilność rządów.
ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU
Zakłada nadrzędność konstytucji pisanej w systemie aktów prawnych. Konstytucja – nadrzędny akt prawa pisanego w państwie regulujący prawa i obowiązki obywateli; akt uchwalany i zmieniany w sposób szczególny.
Cechy szczególne konstytucji: szczególna treść, szczególna forma, najwyższa moc prawna, szczególny sposób zmiany
Treść konstytucji zawiera:
- zasady ustroju państwa
- wskazane naczelne organy władzy (sposób ich wyboru, kompetencje, rodzaj i zakres ponoszonej odpowiedzialności
- prawa, wolności i obowiązki obywatela
- sposób zmiany konstytucji
Sposób uchwalania i zmiany konstytucji.
Tryb uchwalania – treść konstytucji przygotowana przez parlament, zatwierdzenie konstytucji przez obywateli drogą referendum.
Konstytucja może być zmieniana częściowo w sposób kwalifikowany – utrudniony w stosunku jak są wymieniane ustawy; w każdym państwie jest inny sposób zmieniania konstytucji.
Dwa modele:
- bezwzględna większość głosów w parlamencie + referendum
- kwalifikowana większość głosów w parlamencie (niemiecki sposób)
Rodzaje konstytucji:
§ pisane i niepisane
§ w znaczeniu formalnym (w postaci artykułów) i materialnym (treść konstytucji)
§ elastyczne i sztywne – zmieniana w szczególny sposób
§ pełna (reguluje całą materię konstytucyjną) i niepełna (nie jest uregulowana materią konstytucyjną)
§ proste (jest w jednym akcie) i złożone (jest w kilku aktach)
ZASADA PODZIAŁU WŁADZ
Etapy podziału władz:
1) podział funkcjonalny (Monteskiusz)
- funkcja prawodawcza (ustawodawcza) – parlament
- funkcja wykonawcza – król
- funkcja sądownicza
2) podział organizacyjny, każdą funkcje ma wykonywać inny organ
- funkcja ustawodawcza – parlament
- funkcja sądownicza – niezawisłe sądy
3) władze mają być równoważne – równowaga między władzami
4) pomiędzy władzami istnieje system nakładania się władz na siebie i możliwość kontrolowania siebie.
Zasada pluralizmu – pochwała różnorodności.
Zasada pluralizmu politycznego – partie polityczne i organy polityczne mogą powstawać i działać swobodnie (na płaszczyźnie wyborczej i parlamentarnej)
Zasada państwa prawa – to rządy prawa; prawo jest wartością nadrzędną.
Zasada demokratycznego państwa prawa – element demokratyzmu.
Skład zasady państwa prawa:
1. Związanie państwa prawem.
Zasada legalizmu – każdy organ powstaje i działa na podstawie prawa, każdy organ administracyjny wykonuje prawo (podstawa prawna).
2. Prawno – naturalna koncepcja prawa w odróżnieniu od koncepcji pozytywistycznej.
Pozytywistyczna – każde prawo pochodzące od legalnej władzy obowiązuje i musi być przestrzegane przez obywateli.
Prawno – naturalna – prawo jest fenomenem społecznym istniejącym w naturze; prawa te muszą być respektowanie przez rządzących.
Idee, które muszą być respektowane: wolność, równość. Rolą ustawodawcy nie jest tworzenie prawa, ale odkrywanie go z natury.
3. W państwie prawa musza istnieć instytucje stojące na straży praworządności; różnego rodzaju organy, do których może być złożona skarga.
Reguły dotyczące konstrukcji systemu prawnego.
a) Zasada hierarchiczności aktów prawnych
b) Zasada nadrzędności konstytucji
c) Zasada niesprzeczności aktów prawnych z konstytucją
d) Zasada zupełności aktów prawnych
4. Zasada większości – rządy większości, ale przy zachowaniu praw mniejszości w tym opozycji. Przy podejmowaniu ważnych decyzji państwowych ważny jest udział opozycji.
Większość jest zasada proceduralną. Sposób podejmowania decyzji; większość: zwykła (więcej za niż przeciw), kwalifikowana (3/4, 2/3, 3/5, głosów), bezwzględna, absolutna (50+1), względna (więcej jest za niż przeciw, decyzja nie może być podejmowana bez wymaganej liczby osób danego ciała).
Systemy rządów – normy i zasady regulujące wzajemne stosunki między władzą ustawodawcza a wykonawczą; nazywane modelami ustrojowymi. Są konstrukcją sztuczną stworzona prze teoretyków, którzy wybrali zasady wartości z innych państw i stworzyli system rządów. Modele ustrojowe są brane pod uwagę przy tworzeniu nowych modeli rządów. Władza sądownicza jest władzą oddzieloną od władzy ustawodawczej i wykonawczej – jest trzecią władzą.
4 podstawowe modele:
1. System rządów prezydenckich – USA
2. System parlamentarny – Wlk. Brytania
3. System półprezydencki – V Republika Francuska
4. System parlamentarno – komitetowy – Szwajcaria
Ad.1.
System ten był przenoszony do innych państw, przede wszystkim do Ameryki Łacińskiej; system ten wymaga silnego społeczeństwa. System z charakterystyczną konstrukcją władzy prezydenta. W systemie wszystkie organy władzy są silne; Kongres Stanów Zjednoczonych jest najsilniejszym na świecie parlamentem.
Zasady systemów rządów prezydenckich:
Przykłady separacji:
§ Prezydent nie może rozwiązać parlamentu
§ Prezydent nie może zostać odwołany z przyczyn politycznych (nie ponosi odpowiedzialności przed Kongresem)
§ Zasada niepołączalności stanowisk (członek Kongresu nie może być członkiem administracji federalnej)
IV Pomiędzy władzami (prezydentem a Kongresem) został ustanowiony system wzajemnej równowagi i hamowania wzajemnego – ma służyć wzajemnemu kontrolowaniu władz.
Przykłady hamulców:
§ Instytucja „impeachment” – rodzaj odpowiedzialności konstytucyjnej (prezydent może być odwołany poprzez naruszenie prawa)
§ Mianowanie prze prezydenta wyższych urzędników administracji federalnej za radą i zgodą Senatu
...
justysior