Inicjujące materiały wybuchowe jako istotne składniki samodzielnych urządzeń wybuchowych.pdf

Wojciech Paw³owski

Andrzej Radomski

Inicjuj¹ce

materia³y wybuchowe jako

istotne sk³adniki

samodzia³owych urz¹dzeñ

wybuchowych

Materia³y wybuchowe pozyskiwa-

ne z ró¿nych Ÿróde³ i w ró¿norodnej

postaci s¹ bardzo chêtnie wykorzy-

stywane przez œwiat przestêpczy do

realizacji swoich interesów. Terro-

ryzm bombowy pokaza³ mo¿liwoœci

materia³ów wybuchowych chyba

w najbardziej brutalny sposób.

W wiêkszoœci przypadków motywami

tego typu dzia³añ s¹ rozliczenia i po-

rachunki miêdzy osobami rywalizuj¹-

cymi ze sob¹, grupami przestêpczy-

mi i ich cz³onkami. Znane s¹ tak¿e

w Polsce wypadki, gdy akty terroru

skierowane by³y przeciwko osobom

postronnym (np. sprawa „Rurabom-

bera” w Warszawie). Dodatkowym

czynnikiem potêguj¹cym to zagro¿e-

nie jest wzglêdna ³atwoœæ dostêpu

do materia³ów wybuchowych i pro-

stota konstrukcji domowych urz¹-

dzeñ wybuchowych, które mog¹ byæ

wykonane przez przeciêtnie uzdol-

nionego majsterkowicza z po-

wszechnie dostêpnych w handlu

przedmiotów.

Uzyskanie maksymalnej mocy

materia³ów wybuchowych wi¹¿e siê

z umiejêtnoœci¹ pobudzenia ich do

eksplozji. Najmocniejsz¹ form¹ wy-

buchu jest detonacja materia³u wy-

buchowego. Do tego celu w wielu

przypadkach wymagane s¹ œrodki

skonstruowane na bazie tzw. inicju-

j¹cych materia³ów wybuchowych.

Pozyskanie lub skonstruowanie ta-

kich œrodków inicjuj¹cych zwanych

sp³onkami pobudzaj¹cymi lub ich

bardziej z³o¿onej formy – zapalni-

ków, pozwala sprawcy na osi¹gniê-

cie maksymalnej mocy ³adunku ma-

teria³u wybuchowego.

Celem niniejszej publikacji jest

przegl¹d substancji i mieszanin wy-

buchowych maj¹cych w³aœciwoœci

pobudzaj¹ce do detonacji, przedsta-

wienie ich w³aœciwoœci inicjuj¹cych

oraz przeanalizowanie mo¿liwoœci

ich otrzymania. Tak ujêta problema-

tyka bêdzie przydatna nie tylko eks-

pertom laboratoriów kryminalistycz-

nych, lecz tak¿e policjantom pionu

operacyjnego oraz organom œcigania

w poszukiwaniu potencjalnych kon-

struktorów urz¹dzeñ wybuchowych.

Równie¿ wiele informacji mo¿e zo-

staæ wykorzystanych przez policjan-

tów (techników bombowych), neutra-

lizuj¹cych ujawnione na miejscach

zdarzeñ urz¹dzenia wybuchowe.

W pracy zostan¹ przedstawione

i przeanalizowane mo¿liwoœci uzy-

skania inicjuj¹cych materia³ów wybu-

chowych tzw. metodami domowymi

w taki sposób, aby mo¿na by³o siê

zorientowaæ w mo¿liwoœci zastoso-

wania niektórych inicjuj¹cych mate-

ria³ów wybuchowych w samodzia³o-

wych konstrukcjach urz¹dzeñ wybu-

chowych.

Materia³y wybuchowe s¹ specy-

ficznymi substancjami, które pod

wp³ywem bodŸca zewnêtrznego

(uderzenia, nak³ucia, tarcia, podgrza-

nia czy fali uderzeniowej) ulegaj¹

szybkiej egzotermicznej reakcji che-

micznej, podczas której wydzielaj¹

siê du¿e iloœci produktów gazowych.

Cech¹ charakterystyczn¹ ka¿dego

wybuchu jest gwa³towny wzrost ci-

œnienia w oœrodku otaczaj¹cym miej-

sce wybuchu, co jest bezpoœredni¹

przyczyn¹ niszcz¹cego dzia³ania na

otoczenie.

Materia³y wybuchowe s¹ po-

wszechnie stosowane w przemyœle

wydobywczym (urabianie górotworu,

programowane zawa³y), pracach in-

¿ynieryjnych (wyburzanie obiektów

i konstrukcji, kopanie kana³ów, wyko-

nywanie zapór, zagêszczanie grun-

tów), wysokoenergetycznej obróbce

metali (umacnianie, platerowanie,

t³oczenie, prasowanie proszków, od-

prê¿anie szwów spawalniczych) oraz

do otrzymywania materia³ów super-

twardych (diament, borazon). W za-

le¿noœci od stosowanej techniki wy-

buchowej wykorzystywane s¹ mate-

ria³y o zró¿nicowanych parametrach

detonacyjnych, fizykochemicznych

i u¿ytkowych.

Przestêpcy, stosuj¹c materia³y wy-

buchowe w zamachach bombowych,

przewa¿nie nie kieruj¹ siê ich specy-

ficznymi w³aœciwoœciami wybuchowy-

mi, lecz stosuj¹ takie materia³y, jakie

s¹ w stanie zdobyæ lub wykonaæ dziê-

ki posiadanej wiedzy.

Materia³y inicjuj¹ce stanowi¹ tu

szczególn¹ grupê materia³ów wybu-

chowych o specjalnych w³asnoœciach

wybuchowych. Materia³y te generalnie

s¹ s³absze od materia³ów krusz¹cych,

co przy jednoczesnej du¿ej wra¿liwo-

œci na bodŸce nie pozwala na u¿ywa-

nie ich jako samodzielnych ³adunków

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

wybuchowych. Stanowi¹ one nato-

miast nieodzowny element pozwalaj¹-

cy zdetonowaæ ka¿dy ³adunek mate-

ria³u wybuchowego o dzia³aniu kru-

sz¹cym. W wielu przypadkach bez ich

udzia³u nie da³oby siê doprowadziæ ³a-

dunków wybuchowych do detonacji.

Inicjuj¹ce materia³y wybuchowe

stosuje siê zarówno w postaci czy-

stej, jak i w mieszaninach z innymi

materia³ami wybuchowymi lub niewy-

buchowymi. Najwa¿niejsz¹ w³asno-

œci¹ materia³ów inicjuj¹cych, odró¿-

niaj¹c¹ je od materia³ów krusz¹cych,

jest zdolnoœæ detonowania pod wp³y-

wem elementarnego bodŸca pobu-

dzaj¹cego (p³omienia, uderzenia,

uk³ucia, tarcia, gor¹cego drutu roz¿a-

rzonego pr¹dem elektrycznym i od

iskry elektrycznej). T³umaczy siê to

tym, ¿e materia³y inicjuj¹ce odzna-

czaj¹ siê krótkim okresem wzrostu

prêdkoœci reakcji wybuchowej do

prêdkoœci detonacji. Trwa³e palenie

siê materia³ów inicjuj¹cych mo¿e za-

chodziæ tylko w szczególnych warun-

kach, na przyk³ad przy zbyt silnym

ich sprasowaniu. Materia³y inicjuj¹ce

detonuj¹ zazwyczaj ju¿ przy niewiel-

kich iloœciach (dziesi¹te czêœci grama

i mniej – w zale¿noœci od rodzaju ma-

teria³u). Dziêki tej w³asnoœci w sp³on-

kach detonuj¹cych mo¿na stosowaæ

materia³y w iloœciach wynosz¹cych

dziesi¹te czêœci grama, zaœ w sp³on-

kach zapalaj¹cych, maj¹cych za za-

danie zapalanie prochów i rozma-

itych mieszanin, stosuje siê setne

czêœci grama tych materia³ów.

Wymagania, jakie stawia siê prze-

mys³owym inicjuj¹cym materia³om

wybuchowym, to:

– niekorozyjnoœæ wobec metali

stosowanych w wyrobach.

Nie jest natomiast wymagana du-

¿a si³a wybuchu ani du¿a prêdkoœæ

detonacji.

4,39 g/cm 3 . Gêstoœæ

usypowa wynosi 1,22

1,60 g/cm 3 i jest

wiêksza dla produktu grubokrystalicz-

nego. Rozpuszczalnoœæ w wodzie jest

niewielka (na 100 g wody 0,07 g

w12 o C, 0,176 g w 49 o C i 0,77 g

w 100 o C), nieco lepsza w alkoholu.

Bardzo dobr¹ rozpuszczalnoœæ wyka-

zuje w stê¿onym amoniaku (w

30–35 o C do 4-krotnej iloœci), ale

w temperaturze 60 o C nastêpuje roz-

k³ad. Wytr¹ciæ piorunian mo¿na po-

przez odparowanie amoniaku, roz-

cieñczanie wod¹ lub dodanie kwasu.

Piorunian rozpuszcza siê w roztwo-

rze cyjanków (wytr¹cenie rozcieñczo-

nym kwasem azotowym), dobrze –

w pirydynie (po rozcieñczeniu wod¹

wytr¹ca siê addukt, który mo¿na roz-

³o¿yæ przez suszenie) oraz etanolo-

aminie (wytr¹cenie produktu o wyso-

kiej czystoœci nastêpuje po rozcieñ-

czeniu wod¹ lub zakwaszeniu). We

wszystkich przypadkach zbytnie pod-

wy¿szenie temperatury powoduje

rozk³ad piorunianu. Piorunian rtêci

jest wzglêdnie odporny na dzia³anie

rozcieñczonych kwasów, zw³aszcza

azotowego, ale kwasy stê¿one powo-

duj¹ jego rozk³ad (w kontakcie ze stê-

¿onym kwasem siarkowym wybu-

cha), podobnie jak silne alkalia. Pod

wp³ywem stê¿onego kwasu solnego

powstaje hydroksyloamina i kwas

mrówkowy. Szybki rozk³ad przebiega

pod wp³ywem siarczku amonu. Pioru-

nian rozpuszcza siê z rozk³adem

w roztworze tiosiarczanu sodu, co

wykorzystywane jest do niszczenia

resztek i odpadów (1).

Pioruniany

Pioruniany s¹ solami kwasu pioru-

nowego HONC – izomerycznego

z kwasem cyjanowym HCNO i izocy-

janowym HNCO. Wolny kwas nie zo-

sta³ wyodrêbniony w stanie czystym.

W roztworze wodnym i eterowym na-

stêpuje szybka polimeryzacja kwasu

piorunowego. Jego hydroliza prowa-

dzi do powstania kwasu mrówkowe-

go i hydroksyloaminy. Sole kwasu

piorunowego s¹ truj¹ce i wybuchowe.

Piorunian rtêci – ma postaæ

kryszta³ów o barwie bia³ej, lekko br¹-

zowej lub szarej. Barwa piorunianu

rtêci nie œwiadczy o jego czystoœci

i jest zale¿na od sposobu otrzymywa-

nia. Bia³y produkt otrzymuje siê przy

stosowaniu niewielkiej iloœci kwasu

solnego lub soli miedzi, a tak¿e gdy

u¿ywa siê do syntezy aldehydu octo-

wego zamiast alkoholu. Jasnoszary

albo jasnobrunatny piorunian po-

wstaje w przypadku stosowania czy-

stych odczynników. Barwa nie pocho-

dzi od wolnej rtêci, co by³o niegdyœ

sugerowane, tylko – prawdopodobnie

– od produktów polimeryzacji kwasu

piorunowego. W produkcie bia³ym

barwa jest maskowana przez inne

domieszki. Wolna rtêæ mo¿e pojawiæ

siê w produkcie na skutek rozk³adu

fotochemicznego lub termicznego.

Szary piorunian ma zwykle postaæ

bardzo regularnych kryszta³ów, pod-

czas gdy kryszta³y bia³ego piorunia-

nu s¹ mniej regularne. Ten brak regu-

larnoœci wywo³any jest obecnoœci¹

zanieczyszczeñ chlorkiem rtêciowym

lub, w przypadku stosowania dodatku

miedzi, solami miedzi. Bardzo czysta

substancja krystalizuje w postaci bia-

³ych jedwabistych igie³. Gêstoœæ kry-

staliczna piorunianu rtêci wynosi

4,40–4,42 g/cm 3 , a niektórzy autorzy

sugeruj¹, ¿e po krystalizacji gêstoœæ

Hg(ONC) 2 + 2Na 2 S 2 O 3 + 2H 2 O

→

HgS 4 O 6 + (CN) 2 + 4NaOH

lub Hg(ONC) 2 + 2Na 2 S 2 O 3 + H 2 O

→

– ma³y impuls inicjuj¹cy, potrzebny

do zapocz¹tkowania rozk³adu,

– ³atwoœæ przejœcia od palenia do

detonacji,

– bezpieczeñstwo produkcji mate-

ria³u i wyrobów,

– ³atwoœæ nape³niania i zapraso-

wywania,

– trwa³oœæ w temperaturze pokojo-

wej i podwy¿szonej,

HgS 4 O 6 + NaCN + NaNCO +

+ 2NaOH

Piorunian rtêci reaguje z wiêkszo-

œci¹ metali w rozmaitych warunkach,

tworz¹c odpowiednie pioruniany lub

produkty ich rozk³adu oraz wydziela-

j¹c rtêæ (tak¿e koroduj¹c¹ metale).

Z glinem i magnezem reaguje gwa³-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

maleje do 4,32

townie w ka¿dych warunkach, z cyn-

kiem, miedzi¹ i jej stopami – wolno

w stanie suchym i szybko w obecno-

œci wilgoci. Odpornoœæ termiczna pio-

runianu rtêci jest najmniejsza ze sto-

sowanych materia³ów inicjuj¹cych,

zw³aszcza ¿e rozk³ad zachodzi ze

wzrastaj¹c¹ szybkoœci¹. Zauwa¿alny

rozk³ad zachodzi ju¿ w temperaturze

50 o C. Œwiat³o s³oneczne powoduje

doœæ szybki rozk³ad z wydzieleniem

gazów (2).

noœæ pobudzaj¹ca nie jest najwy¿-

sza, zazwyczaj stosuje siê w po³¹-

czeniu z pentrytem, heksogenem lub

tetrylem. Iloœæ potrzebna do pobu-

dzenia TNT wynosi 0,25–0,36 g; te-

trylu – od 0,20 do 0,29 g, kwasu pi-

krynowego – 0,21 g, RDX – 0,19 g,

PETN – 0,17 g. Toksycznoœæ jest nie-

wielka ze wzglêdu na nierozpusz-

czalnoœæ piorunianu. Zatrucie jest ta-

kie jak w przypadku rtêci i jej zwi¹z-

ków.

Piorunian srebra – jest jedynym

piorunianem oprócz piorunianu rtêci,

który uda³o siê otrzymaæ w wyniku

bezpoœredniej syntezy. Ma postaæ

bia³ych kryszta³ów lub bezpostacio-

wych aglomeratów, ciemniej¹cych

pod dzia³aniem œwiat³a. Jest bardzo

s³abo rozpuszczalny w wodzie: w 100

cm 3 rozpuszcza siê 0,0075 g w 13 o C,

0,018 g w 30 o C i 0,25 g w 100 o C.

Nierozpuszczalny w kwasie azoto-

wym, kwas solny powoduje rozk³ad.

Synteza i operowanie wymagaj¹

szczególnej ostro¿noœci ze wzglêdu

na bardzo du¿¹ wra¿liwoœæ na czyn-

niki mechaniczne. W postaci amor-

ficznej wra¿liwoœæ jest nieco mniej-

sza. Trwa³oœæ termiczna piorunianu

srebra jest wyraŸnie mniejsza ni¿ pio-

runianu rtêci. Wybucha po 5 s ju¿

w temperaturze 170 o C. Piorunian

srebra ma silniejsze zdolnoœci pobu-

dzaj¹ce od piorunianu rtêci. Do pobu-

dzenia tetrylu potrzeba tylko 0,02 g

piorunianu srebra, 0,05 g – do

pobudzenia kwasu pikrynowego

i 0,095 g – TNT. Wyj¹tkowo du¿a

wra¿liwoœæ piorunianu srebra ca³ko-

wicie wykluczy³a jego praktyczne za-

stosowanie w technice materia³ów

wybuchowych. Z drugiej strony wyj¹t-

kowo ³atwe pobudzenie piorunianu

srebra by³o przyczyn¹, dla której by³

on ju¿ w XIX w. wykorzystywany pod-

czas pokazów ulicznych, na jarmar-

kach itp. Znalaz³ tak¿e zastosowanie

w wyrobach rozrywkowych typu pe-

tardy i kapiszony.

Zwi¹zkiem o mniejszej wra¿liwo-

œci jest piorunian amonu i srebra,

Ag(NH 4 )(ONC) 2 , niewra¿liwy na

dzia³anie œwiat³a, s³abo rozpuszczal-

ny w wodzie, lepiej w alkoholu. Mo¿-

na go otrzymaæ z piorunianu srebra

i jodku amonu.

Inne metale równie¿ tworz¹ pioru-

niany, jednak s¹ one otrzymywane za-

zwyczaj z piorunianu rtêci przez dzia-

³anie czystym metalem lub amalgama-

tem. Silniejsze w³asnoœci wybuchowe

i inicjuj¹ce maj¹ pioruniany kadmu

i miedzi, s¹ one jednak znacznie dro¿-

sze. Piorunianów nie nale¿y myliæ ze

znanymi od co najmniej XVI w. zwi¹z-

kami kompleksowymi, zwanymi z³o-

tem i srebrem piorunuj¹cym. Zwi¹zki

te zosta³y opisane w dalszej czêœci ni-

niejszego artyku³u.

Podobne w budowie do piorunia-

nów s¹ liczne zwi¹zki bêd¹ce solami

oksymów (kwas piorunowy mo¿e byæ

traktowany jak oksym tlenku wêgla).

Wiele z tych zwi¹zków wykazuje w³a-

œciwoœci inicjuj¹ce. Kwas metylonitro-

lowy (nitroformoksym) mo¿na otrzy-

maæ z nitrometanu i kwasu azotawe-

go, a kwas formylohydroksamowy

z hydroksyloaminy i estrów kwasu

mrówkowego lub przez utlenianie me-

tyloaminy. Oba zwi¹zki tworz¹ z me-

talami, zw³aszcza ciê¿kimi, sole wy-

buchowe.

Hg(OCN) 2

→

Hg + N 2 + 2CO

Temperatura pobudzenia wynosi

odpowiednio: przy ogrzewaniu

5 o /min – 160

190 o C, na roz-

grzanej p³ycie po 5 s – 201

215 o C,

po 1 s – 239 o C, po 0,1 s – 263 o C

i natychmiast w 277 o C. W celu uzy-

skania odpowiedniej gêstoœci pioru-

nian rtêci poddaje siê zaprasowaniu

pod ciœnieniem 250

350 atm. Praso-

wanie z zastosowaniem wy¿szego ci-

œnienia pozwala uzyskaæ wiêksze gê-

stoœci, lecz powy¿ej 1600 atm nastê-

puje zaprasowanie „na martwo”, co

powoduje trudne zapalenie i brak

sk³onnoœci do przejœcia w detonacjê.

Ju¿ pod ciœnieniem 500 atm mo¿na

zaobserwowaæ kilka procent niepe³-

nych wybuchów sp³onki. Wra¿liwoœæ

na nak³ucie roœnie ze wzrostem ci-

œnienia prasowania do 700

Azydki nieorganiczne

Azydki metali

750 atm,

po czym maleje a¿ do zaniku przy

2000 atm. Prêdkoœæ detonacji pioru-

nianu rtêci mo¿e wynosiæ od 2250 do

6500 m/s i zale¿y od œrednicy ³adun-

ku i gêstoœci, np. 3500 m/s dla d=2,0

g/cm 3 , 4200 m/s dla d=3,0 g/cm 3

i 5000 m/s dla d=4,0 g/cm 3 . Wra¿li-

woœæ na tarcie i uderzenie jest wyso-

ka. Wartoœci podawane ró¿ni¹ siê,

ale jego czu³oœæ jest wiêksza ni¿ ni-

trogliceryny. Meyer podaje 1–2 Nm.

Dodatek wody lub innych substancji

obojêtnych (olej, parafina) znieczula

piorunian. Dla ma³ych ³adunków do-

datek 10% wody powoduje rozk³ad

bez wybuchu, a przy 30% wody

w ogóle nie ulega rozk³adowi. Zdol-

Azydek o³owiu – Pb(N 3 ) 2 – to

najwa¿niejszy obecnie materia³ ini-

cjuj¹cy, otrzymywany z roztworów

azydku sodu i azotanu o³owiu. Two-

rzy bezbarwne kryszta³y o gêstoœci

4,797 g/cm 3 . Gêstoœæ usypowa wy-

nosi ok. 1,2 g/cm 3 . Wystêpuje

w dwóch odmianach:

– powstaj¹cej podczas

powolnej dyfuzji roztworów. Obecnie

stwierdzono istnienie jeszcze odmian

Rozpuszcza siê s³abo w wodzie,

lepiej w stê¿onym roztworze azotanu

sodu, a zw³aszcza w octanie sodu (w

18 o C odpowiednio 0,023 g, 0,125 g

i 1,542 g w 100 cm 3

δ.

roztworu). Roz-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

165 o C, przy szybkim

ogrzewaniu – 187

– stabilniej-

szej, wytr¹caj¹cej siê przy szybkim

mieszaniu, i

puszczalnoœæ charakteryzuje siê du-

¿¹ zale¿noœci¹ temperaturow¹,

umo¿liwiaj¹c¹ krystalizacjê azydku

o³owiu. W praktyce nie krystalizuje

siê go ze wzglêdu na liczne przypad-

ki wybuchów. Bardzo dobrym jego

rozpuszczalnikiem jest etanoloamina

– 100 g rozpuszcza 146 g azydku.

Azydek o³owiu ulega powolnemu roz-

k³adowi w obecnoœci tlenu z powie-

trza (zw³aszcza w obecnoœci dwu-

tlenku wêgla) do kwasu azotowodo-

rowego, azotu i amoniaku. Równie¿

œwiat³o powoduje rozk³ad, który jed-

nak zatrzymuje siê na powierzchnio-

wej warstwie materia³u i nie powodu-

je istotnej zmiany w³aœciwoœci wybu-

chowych. Azydek o³owiu rozpuszcza

siê z ca³kowitym rozk³adem w roz-

cieñczonym kwasie azotowym lub

octowym, zawieraj¹cym azotyn sodu.

Stosuje siê 15% HNO 3 i 8% NaNO 2 .

Reakcja ta jest wykorzystywana do

niszczenia resztek i odpadów azydku

o³owiu, obecnoœæ azydku sprawdza

siê roztworem chlorku ¿elaza, daj¹-

cym z jonami azydkowymi czerwone

zabarwienie (3).

rzenie jest mniejsza ni¿ piorunianu

rtêci, ale Ÿród³a znacznie ró¿ni¹ siê

co do jej wartoœci. Natomiast wiêksz¹

wykazuje wra¿liwoœæ na tarcie, co

jest przyczyn¹ licznych wypadków

z azydkiem o³owiu. Szczególnie nie-

bezpieczne s¹ du¿e kryszta³y,

zw³aszcza w postaci igie³. Naprê¿e-

nia prowadz¹ce do pêkania s¹ uzna-

wane za najczêstsz¹ przyczynê wy-

buchów podczas takich operacji jak

przesypywanie, suszenie czy praso-

wanie. Wa¿ne jest, aby w produkcie

nie wystêpowa³y kryszta³y o rozmia-

rach wiêkszych ni¿ 0,1 mm. Istotne

jest tak¿e dodawanie w procesie pro-

dukcyjnym dekstryny, która u³atwia

wytwarzanie ma³ych, równomiernych

kryszta³ów i zmniejsza wra¿liwoœæ

azydku o³owiu na tarcie. Azydek o³o-

wiu detonuje bardzo ³atwo, nawet

w obrêbie pojedynczych kryszta³ów.

Z tym wi¹¿e siê du¿a skutecznoœæ

inicjuj¹ca (0,07 g dla TNT i 0,025 g

dla tetrylu). £atwoœæ przejœcia od pa-

lenia do detonacji potwierdza te¿ ma-

³y wp³yw wilgoci na czu³oœæ azydku

o³owiu, nawet 30% wody praktycznie

go nie znieczula. Prêdkoœæ detonacji

jest doœæ du¿a i wynosi np. 4500 m/s

przy d=3,8 g/cm 3 lub 5300 m/s przy

d=4,6 g/cm 3 . Azydek o³owiu prasuje

siê pod ciœnieniem 500–600 atm, ale

nawet 2000 atm nie zaprasowuje go

„na martwo”.

Azydek kadmu – Cd(N 3 ) 2 – wy-

stêpuje w postaci bia³ych kryszta³ów

o gêstoœci 3,24 g/cm 3 (20 o C) i tt.

291 o C. Jest higroskopijny, a co za

tym idzie – rozpuszczalny w wodzie.

Temperatura jego pobudzenia wynosi

296 o C. Wra¿liwoœæ na uderzenie jest

nieco wiêksza ni¿ azydku o³owiu lub

znajduje siê pomiêdzy azydkiem o³o-

wiu i srebra. Posiada bardzo dobre

w³aœciwoœci inicjuj¹ce, lepsze ni¿

azydek o³owiu: do pobudzenia tetrylu

potrzeba 0,01 g azydku kadmu, 0,02

g – dla kwasu pikrynowego i 0,04 g

dla TNT. Na przeszkodzie zastoso-

waniu Cd(N 3 ) 2 stoi trudnoœæ syntezy

zwi¹zana z jego rozpuszczalnoœci¹

w wodzie.

5,1 g/cm 3 , nierozpuszczalnych

w wodzie, alkoholu i eterze. Ciemnie-

je na œwietle wskutek wydzielania

metalicznego srebra. Reaguje z bro-

mem i jodem, daj¹c niestabilne azyd-

ki halogenów. Pocz¹tek szybkiego

rozk³adu z wydzieleniem azotu roz-

poczyna siê w 254 o C, a wybuch

próbki 0,02 g – od 297 o C (5 s) do

308 o C (1 s). Ma bardzo du¿¹ wra¿li-

woœæ na tarcie, ale mniejsz¹ ni¿

azydki miedzi, niklu i kobaltu. Jego

wra¿liwoœæ na uderzenie wynosi

6 cm (1 kg) lub 41 cm (0,5 kg). Zdol-

noœæ inicjuj¹ca porównywalna jest do

azydku o³owiu: do pobudzenia tetrylu

potrzeba 0,02 g AgN 3 , kwasu pikry-

nowego – 0,035 g, a do pobudzenia

TNT – 0,09 g. Prêdkoœæ detonacji

wynosi 1500–1900 m/s.

Azydek srebra mo¿e byæ otrzymy-

wany t¹ sam¹ metod¹ co azydek o³o-

wiu. Ju¿ w 1893 r. prowadzono bada-

nia nad zastosowaniem azydku sre-

bra w detonatorach, jednak do dziœ

stosowany jest rzadko (np. we W³o-

szech) ze wzglêdu na wysok¹ cenê.

Proponowana by³a tak¿e forma otrzy-

mana w wyniku wytr¹cania go w po-

staci filmu na kryszta³ach tetrylu lub

pentrytu, co nie pogarsza³o istotnie

jego w³aœciwoœci inicjuj¹cych. Azy-

dek srebra mo¿e reagowaæ z jodem

lub bromem, daj¹c w wyniku nietrwa-

³y azydek jodu lub bromu. Mo¿e byæ

te¿ wykorzystany do syntezy soli

amin, takich jak azydek guanidyny.

Azydek miedzi(II) – Cu(N 3 ) 2 –

jest substancj¹ brunatn¹ z czerwo-

nym odcieniem (bezwodny). Wystê-

puje te¿ w odmianach zielonej (sza-

rej), czarnej oraz ¿ó³tej (sól zasado-

wa). Pocz¹tek powolnego rozk³adu

nastêpuje w 120 o C, szybkiego –

~150 o C, detonuje w 174 o C, a jego

gêstoœæ wynosi 2,20

Pb(N 3 ) 2 + 2HNO 2 + 2 H +

→

Pb 2+

+ 2N 2 O + 2N 2 + 2H 2 O

Azydek o³owiu mo¿e w d³ugim

czasie reagowaæ z miedzi¹ i jej sto-

pami, tworz¹c azydek miedziowy, wy-

j¹tkowo wra¿liwy na tarcie. Dlatego

azydek o³owiu zaprasowuje siê wy-

³¹cznie do ³usek aluminiowych (mo¿-

na jednak umieœciæ w ³usce miedzia-

nej tulejkê ze stopu ZnAl z zapraso-

wanym azydkiem). Trwa³oœæ termicz-

na azydku o³owiu jest wyj¹tkowo du-

¿a. Temperatura pobudzenia wynosi

327

2,25 g/cm 3

w temperaturze 25 o C. Jego prêdkoœæ

detonacji wynosi 5000

5500 m/s. Ma

bardzo wysok¹ zdolnoœæ inicjuj¹c¹

(0,4 mg pobudza PETN) i wra¿liwoœæ

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

Azydek srebra – AgN 3 – wystê-

puje w postaci bezbarwnych niehi-

groskopijnych igie³ o gêstoœci

4,8

360 o C, zale¿nie od szybkoœci

ogrzewania. Natychmiastowy wy-

buch na p³ycie metalowej nastêpuje

przy 380 o C. Zwi¹zana z tym jest trud-

na zapalnoœæ azydku o³owiu, zarów-

no od iskry, jak i bezpoœredniego p³o-

mienia. Dlatego czêsto azydek mie-

sza siê z trinitrorezorcynianem o³o-

wiu lub pokrywa siê jego warstw¹.

Wra¿liwoœæ azydku o³owiu na ude-

na uderzenie (1 kg): 2 cm dla formy

bezpostaciowej i 1 cm dla formy kry-

stalicznej. W suchej postaci wykazu-

je ekstremalnie wysok¹ wra¿liwoœæ

na tarcie, a nawet dotkniêcie. Zacho-

wuje równie¿ du¿¹ wra¿liwoœæ na

bodŸce termiczne i mechaniczne

w wilgotnej formie.

Azydek miedzi(I) – CuN 3 – bia³e

lub ¿ó³tozielonkawe kryszta³y pod

wp³ywem œwiat³a przechodz¹ce

w g³êboko czerwone z odcieniem

fioletowym. Bardzo wra¿liwy na ude-

rzenie i tarcie. Od uderzenia detonu-

j¹ ju¿ kryszta³y o wielkoœci

0,06–0,09 mm. Suche kryszta³y

o wielkoœci ~3 mm wybuchaj¹ od do-

tkniêcia piórkiem. Dobra zdolnoœæ

inicjuj¹ca: 0,025 g pobudza tetryl,

0,045 g – kwas pikrynowy i 0,095 g

– TNT.

Azydki miedzi nie maj¹ ¿adnego

zastosowania, ale s¹ wa¿ne ze

wzglêdu na mo¿liwoœæ ich powstawa-

nia w wyniku kontaktu azydku o³owiu

ze stopami miedzi. Z tego wzglêdu

nie wolno zaprasowywaæ azydku o³o-

wiu w sp³onkach miedzianych i mo-

siê¿nych.

Azydek rtêci(II) – Hg(N 3 ) 2 – wy-

stêpuje w postaci kryszta³ów bez-

barwnych oraz o zabarwieniu cytry-

nowo¿ó³tym. Istnieje w dwóch for-

mach: stabilnej

i wyj¹tkowo czu³ej,

zow¹, czarn¹ i w koñcu szar¹, daj¹c

woln¹ rtêæ.

Azydek rtêci(I) – Hg 2 (N 3 ) 2 – wy-

stêpuje w postaci bia³ych anizotropo-

wych kryszta³ów w formie igie³. Pocz¹-

tek rozk³adu z wydzieleniem gazu na-

stêpuje w 215 o C, a wybuch w 270 o C.

W wodzie rozpuszcza siê bardzo s³a-

bo. Jest trwalszy ni¿ azydki o³owiu

i srebra, ale ¿ó³knie na œwietle, przy

d³u¿szej ekspozycji wydzielaj¹c metal.

Nie reaguje z miedzi¹ i jej stopami. Ma

zdolnoœæ inicjuj¹c¹ nieco s³absz¹ od

azydku o³owiu: do pobudzenia tetrylu

potrzeba 0,045 g Hg 2 (N 3 ) 2 do

pobudzenia kwasu pikrynowego –

0,075 g, a TNT – 0,145 g.

Azydki innych metali nie maj¹

praktycznego znaczenia: w wiêkszo-

œci s¹ wybuchowe, maj¹ ni¿sz¹ od-

pornoœæ termiczn¹ (150–200 o C)

i czêsto wiêksz¹ wra¿liwoœæ na ude-

rzenie (np. niklu i kobaltu). Azydki

wapniowców pal¹ siê gwa³townie

(azydek wapnia mo¿e nawet detono-

waæ). Azydek sodu pali siê, lecz nie

jest uwa¿any za materia³ wybucho-

wy. Znane s¹ ponadto liczne sole ze-

spolone, zazwyczaj rozpuszczalne

w wodzie, wybuchowe w stanie su-

chym i czêsto o w³aœciwoœciach ini-

cjuj¹cych, np. [Cu(NH 3 ) 4 ](N 3 ) 2 , [Co

(N 3 ) 2 (NH 3 ) 4 ]N 3 , [Cr(NH 3 ) 6 ](N 3 ) 3 ,

[NH 4 N 3 ·Co(N 3 ) 2 ].

Azydek jodu – IN 3 – to ¿ó³te lotne

cia³o sta³e, rozpuszczalne w wodzie

i eterze. W roztworach wodnych po-

woli hydrolizuje do kwasu azotowo-

dorowego i podjodawego. W roz-

puszczalnikach organicznych powoli

rozk³ada siê na jod i azot. Bardzo sil-

nie toksyczny – jednorazowa ekspo-

zycja mo¿e spowodowaæ obra¿enia

skóry i b³on œluzowych groŸne dla ¿y-

cia. Wyj¹tkowo niebezpieczny mate-

ria³ wybuchowy. Wybucha ³atwo pod

wp³ywem ogrzania i bodŸców mecha-

nicznych. W stanie suchym rozk³ad

wybuchowy mo¿e nastêpowaæ spon-

tanicznie.

Azydek sulfurylu – SO 2 (N 3 ) 2 , –

wystêpuje jako bezbarwna ciecz, hy-

drolizuj¹ca powoli w wodzie lub alko-

holu, szybciej po ogrzaniu. Wybucha

gwa³townie po podgrzaniu, czêsto

nawet dochodzi do spontanicznego

rozk³adu wybuchowego w temperatu-

rze pokojowej. Ogrzewanie jej z wê-

glowodorami aromatycznymi prowa-

dzi do ca³kowitego rozk³adu. Zwi¹z-

kami analogicznymi s¹ sole kwasu

azydosulfonowego, np. KSO 2 N 3 ,

równie¿ ³atwo wybuchaj¹ce po

ogrzaniu. Pod wp³ywem kwasów mi-

neralnych rozk³adaj¹ siê one na kwas

azotowodorowy i siarkowy.

Azydek cyjanu – NCN 3 – jest bez-

barwnym olejem, który detonuje gwa³-

townie pod wp³ywem impulsów ciepl-

nych lub mechanicznych. Stosunkowo

bezpieczne s¹ operacje na roztworach

tego zwi¹zku. Mo¿e byæ przechowy-

wany bez rozk³adu w acetonitrylu poni-

¿ej 0 o C, ale ju¿ w temperaturze poko-

jowej 50% rozk³adu nastêpuje po 15

dniach. Azydek ten mo¿e byæ otrzyma-

ny z chlorku cyjanu z zachowaniem

daleko id¹cej ostro¿noœci.

(w postaci aglomera-

tów lub igie³). Jest s³abo rozpusz-

czalny w zimnej wodzie, a dobrze –

w gor¹cej. Pocz¹tek rozk³adu z wy-

dzieleniem gazu obserwowany jest

w 212 o C, wybuch od 220 o C do

300 o C. Zwi¹zek ten jest bardziej

wra¿liwy na uderzenie i tarcie od pio-

runianu rtêci. Bywa na tyle niestabil-

ny, ¿e wybucha od lekkiego dotkniê-

cia. Jego czu³oœæ silnie zale¿y od

wielkoœci kryszta³ów. Syntezê azyd-

ku rtêci(II) uwa¿a siê za jedn¹ z naj-

niebezpieczniejszych ze wzglêdu na

³atwoœæ powstawania odmiany

Azydki niemetali

Azydek bromu – BrN 3 – jest po-

marañczowoczerwon¹ ciecz¹, mie-

szaj¹c¹ siê w ka¿dym stosunku

z eterem, gorzej rozpuszczaln¹

w benzenie i ligroinie. Stanowi bar-

dzo silny materia³ wybuchowy, który

mo¿na otrzymaæ, dzia³aj¹c bromem

na azydek sodu lub srebra. Rozk³ada

siê natychmiast pod wp³ywem wody.

Wybucha w kontakcie m.in. z fosfo-

rem i foli¹ srebrn¹. Jest skrajnie

wra¿liwy na bodŸce cieplne i mecha-

niczne. Roztwory w eterze lub benze-

nie s¹ stabilne w ciemnoœci, ale po

zatê¿eniu mog¹ wybuchn¹æ od

wstrz¹œniêcia.

Azydki organiczne

szczególnie podczas krystalizacji

z wody lub acetonu. Rozk³ada siê

powoli pod wp³ywem œwiat³a, zmie-

niaj¹c barwê na pomarañczow¹, br¹-

Wiêkszoœæ azydków organicznych

jest zdolna do wybuchu, lecz ze

wzglêdu na ma³¹ trwa³oœæ nie znaj-

duje zastosowania jako materia³ wy-

buchowy. Najmniejsz¹ trwa³oœæ wy-

kazuj¹ azydki acylowe.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

niestabilnej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: