Janusz Sławiński Słownik terminów literackich.doc

Janusz Sławiński Słownik terminów literackich

dramat: jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich obejmujący utwory przeznaczone zasadniczo do realizacji scenicznej

·         najczęściej mają charakter fabularny

·         w płaszczyźnie językowej odznaczają się zdecydowaną dominacją dialogu

dzieło dramatyczne należy do literatury tylko w takim zakresie w jakim jest tworem słownym porównywalnym z tekstami epickimi lub lirycznymi, natomiast w swoim urzeczywistnieniu widowiskowym należy do sztuki teatru

·         przeznaczenie teatralne w znacznej mierze określa strukturę dzieła dramatycznego, zarówno kompozycję (która musi się dopasować do wymogów techniki inscenizacyjnych i możliwości percepcyjnych widzów), jak i jego słowne ukształtowanie (powinno spełniać warunki mowy dającej się wygłaszać)

·         widowisko teatralne jest dostępne bezpośrednio obserwacji odbiorcy → ta właściwość jest z góry założona w strukturze utwory dramatycznego, który eliminuje filtr podmiotu literackiego, uzewnętrzniając bezpośrednio swój świat przedstawiony

·         nieobecność nadrzędnego podmiotu wypowiadającego i pełne usamodzielnienie wypowiedzi oraz działań postaci jest podstawową cechą różniącą dzieło dramatyczne od epickiego i lirycznego, a zarazem czynnikiem umożliwiającym przekształcenie świata przedstawionego takiego dzieła w rzeczywistość sceniczną

·         przeznaczenie sceniczne wymaga bardziej szczegółowych założeń kompozycyjnych i stylistycznych utworu dramatycznego

widowisko teatralne: dzieło sztuki teatralnej, przedstawienie sceniczne, odgrywane przez aktorów wobec specjalnie na tę okazję zgromadzonej publiczności

→    stanowi wytwór współpracy różnych dyscyplin artystycznych: literatury, aktorstwa, scenografii, muzyki, choreografii i innych

→    właściwym twórcą spektaklu jest reżyser

→    o całościowym efekcie widowiska teatralnego decyduje współdziałanie znaków reprezentujących rozmaite systemy semiotyczne

→    program sterujący widowiskiem stanowi partykuła teatralna opracowana przez inscenizatora lub reżysera na podstawie tekstu dramatycznego

·         dzieje dramatu w dużej mierze stanowią historie stosunków między tym rodzajem literackim a teatrem → dramat odpowiada na określone zapotrzebowania teatralne, ale z drugiej strony sam wpływa kształtująco na ewolucję konwencji teatralnych

·         odrębna sytuację stwarza tzw. dramat niesceniczny, który mieści się całkowicie w porządku literatury

→    utwór dramatyczny, który nie jest przeznaczony do realizacji scenicznej

→    zwykle silnie nasycony elementami epickimi lub lirycznymi

→    swobodna kompozycja

→    silnie rozwinięty tekst poboczny

→    pisany przez autora jako dzieło do czytania, nie respektuje konieczności inscenizacyjnych, konwencji i środków technicznych widowiska teatralnego

→    Irydion Krasiński, Peer Gynt Ibsen, Róża Żeromski

·         świat przedstawiony dzieła dramatycznego koncentruje się zazwyczaj wokół wyraziście zarysowanej akcji

·         zewnętrznym wykładnikiem strumienia zdarzeń składających się na akcje dramatu jest segmentacja utworu na akty, sceny i odsłony

·         rygory określające kompozycję dramatu mają charakter historyczny: są różne w rozmaitych czasach i gatunkach

·         postacie przedstawione w utworze dramatycznym podlegają wyłącznie charakterystyce pośredniej: to, kim każda z nich jest, ujawnia się tylko poprzez jej działania i wypowiedzi

·         świat przedstawiony utworu dramatycznego to nie tylko obraz pewnej rzeczywistości ludzkiej, ale także wykładnik ideologii, systemu moralnego czy światopoglądu autora

·         na strukturę językową utworu dramatycznego składają się dwie warstwy o nierównym znaczeniu: obok tekstu głównego obejmującego dialogi i monologi postaci, występuje tekst poboczny zawierający informacje, wskazówki i charakterystyki wypowiadane przez autora

·         wypowiedzi postaci spełniają w utworze dramatycznym dwojaką funkcję

1.      stanowią w obrębie świata przedstawionego sposób porozumiewania się postaci między sobą

2.      są skierowane poza rzeczywistość dramatyczną – do odbiorców

·         dominująca rolę stanowią dialogi, poprzez które rozwija się akcja

·         na przeciwległym końcu znajdują się rozbudowane partie monologowe, które nie posuwają na przód akcji, są natomiast sposobem autocharakterystyki postaci

·         dramat jako samodzielny rodzaj literacki wyrósł z obrzędów o charakterze religijnym