B. Pojęcie prawa cywilnego
Prawo cywilne – jest to gałąź prawa regulująca stosunki cywilnoprawne.
1. kryterium podmiotowe(kategorie podmiotów) – prawo cywilne reguluje stosunki pomiędzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi.
2. Kryterium prz3edmiotowe(rodzaj stosunków) – prawo cywilne normuje stosunki majątkowe i niemajątkowe.
3. metoda regulacji – podstawową metodą wyróżniającą prawo cywilne jest autonomiczność podmiotów(braku elementu władczego i równorzędność podmiotów, brak bezpośredniego przymusu), wyjątkiem od tej zasady są tzw. umowy adhezyjne czyli umowy porzez przystąpienie(prawa i obowiązki stron są ustanowione przez jedną ze stron przed zawarciem umowy).
4. inne kryteria
a. organ rozpatrujący – sądy powszechne
b. rodzaj aktu normatywnego, w którym zawarte zostały określone przepisy prawne
3. Zasady kodeksu cywilnego
Zasada równorzędności podmiotów – podmioty stosunków cywilnoprawnych mają równą pozycję, ta zasada ma tez wyraz w przyznaniu każdemu człowiekowi zdolności do czynności prawnych oraz konstrukcja praw podmiotowych
Zasada autonomii woli – wyraża się w możliwości swobodnego kształtowania treści stosunków cywilnoprawnych
Zasada poszanowania powszechnego odczucia sprawiedliwości – zasada łagodzenia skutków nadmiernego rygoryzmu przepisów prawnych przez klauzule generalne, bądź jako uwzględnienie pierwiastka słuszności w prawie cywilnym.
Zasada ochrony bezpieczeństwa obrotu – bezpieczeństwo obrotu wymaga, aby w określonych sytuacjach chronić interesy osoby działających w zaufaniu(ochrona osób działających w dobrej wierze)
Zasada jednakowej ochrony własności – jednakowa ochrona własności niezależnie od podmiotu
4. Przepisy pozakodeksowe
1. konstytucja RP
2. ustawy
3. umowa międzynarodowa
4. rozporządzenia
5. akty prawa miejscowego
5. Systemy norm pozaprawnych jako źródła prawa
A. Prawo zwyczajowe oraz zwyczaje
Prawo zwyczajowe – zaspół norm stosowanych przez państwo mających moc uchylania przepisów prawa stanowionego, w polskim kodeksie Cywilnym stosuje się prawo zwyczajowe poprzez klauzule generalne
Zwyczaj – ustalona wśród pewnej grupy osób lub na pewnym obszarze regułę postępowania aprobowaną i zwykle stosowaną
B. Zasady współżycia społecznego
Pod pojęciem zasad współżycia społecznego w polskim prawie należy rozumieć istniejące w polskim społeczeństwie normy postępowania obejmujące przede wszystkim normy moralne, ale także innego rodzaju normy. Można wymienić trzy grupy przepisów odwołujących się do zasad dobrej wiary:
1. przepisy, w których naruszenie zasad współżycia społecznego pociąga za sobą ujemne konsekwencje dla osoby naruszającej np. art. 5, 93, 754, 1008
2. przepisy, w których uzależniono powstanie, zmianę lub ustanie konkretnego prawa lub obowiązku od oceny danego stosunku prawnego z punktu widzenia zasad współżycia społecznego np. art. 411 pkt2, 440 , 144 1i 2
3. przepisy odsyłające do zasad współżycia społecznego jako kryterium pozwalającego doprowadzić treść stosunków cywilnoprawnych np. art. 56, 65, 354
1. Norma prawna i przepis prawny
norma prawa cywilnego – charakteryzuje się tym, że dotyczy stosunków łączących podmioty równorzędne
Przepis prawny – zamknięta całość zawierająca wypowiedź normatywną, znajdująca się w ustawie
2. Rodzaje przepisów prawnych
Definicje ustawowe(legalne) – w takich przepisach ustawodawca określa sposób rozumienia pojęć używanych w danym akcie np. art. 45 KC.
Przepisy odsyłające – przepisy, które nie formują wszystkich lub niektórych członów normy prawnej, nakazując stosowanie innych przepisów
Fikcje prawne – wtedy gdy ustawodawca wskazuje, iż stan faktyczny zawarty w pewnej hipotezie (X) jest równoznaczny, mimo swej odmienności, stanowi faktycznemu innej hipotezy (Y) np. 10151 KC.
Domniemania prawne – gdy z treści przepisu wynika, że ustalenie pewnego faktu pociąga za sobą uznanie za udowodniony inny fakt bądź istnienie określonego prawa. Domniemanie w przeciwieństwie do fikcji może zostać obalone w drodze przeciwdowodu.
Zwroty nieokreślone – w przepisie mogą zostać zawarte takie sformułowania, które organowi stosującemu prawo pozwalają nadać im różną treść w zależności od konkretnego stanu faktycznego (np. klauzule generalne)
Przykładowe klauzule:
1. społeczno gospodarcze przeznaczenie prawa – zastosowanie tej klauzuli miało uwzględniać dobro całego społeczeństwa.
a. Działanie sprzeczne ze społeczno gospodarczym, przeznaczeniem prawa wywołuje u podmiotu skutki negatywne => stwierdzenie nadużycia prawa odmowa ochrony
b. Społeczno gospodarcze przeznaczenie prawa dookreśla treść prawa lub stosunku prawnego
Przepisy bezwzględnie obowiązujące - wtedy gdy dyspozycja przepisu nie może być wolą stron w jakikolwiek sposób zmodyfikowana np. art. 119 , 437 KC.
Przepisy względnie obowiązujące – znajdują zastosowanie tylko wtedy kiedy strony nie uregulowały treści łączącego ich stosunku prawnego w sposób odmienny bądź też gdy w odniesieniu do pewnych kwestii niczego nie postanowiły, albo ich postanowienia są niekompletne.
Semiimperatywne – mogą być zmienione tylko w zakresie dozwolonym przez ustawę.
1. Obowiązywanie przepisów prawnych w przestrzeni
Przepisy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium państwa polskiego(tzn. na całym terytorium, ambasadach, statkach i samolotach polskich)
Prawo partykularne – obowiązujące na pewnym fragmencie terytorium państwa
Prawo o zasięgu uniwersalne - obowiązujące na całym terenie państwa polskiego.
W przypadkach pojawienia się elementu obcego sprawę sporą rozstrzygają przepisy prawa międzynarodowego prywatnego
2. Czasowy zasięg mocy wiążącej przepisów prawa cywilnego
A. Początek obowiązywania przepisu
Wchodzą w życie po 14 dniach od ich ogłoszenia, chyba że same mówią inaczej, jednak tylko w sytuacjach ważnych dla państwa te przepisy wchodzą w czasie krótszym niż 14 dni
Sposób określenia daty wejścia w życie może być konkretny tzn. wskazywać konkretny dzień lub wyraźny tzn. wskazywać dokładnie o który dzień chodzi.
B. utrata mocy obowiązującej przepisu
1. uchylenie mocy przepisu w sposób dorozumiany - przepis późniejszy uchyla wcześniejszy(tylko jeśli jest taka sama hipoteza)
2. wyraźne usuniecie mocy obowiązującej przepisu - klauzula derogacyjna
3. upływ czasu na jaki ustawa została wydana
4. utrata mocy obowiązującej na skutek orzeczenia TK
sporny:
5. odwyknięcie – desuetudo
C. Rozstrzyganie kolizji norm prawnych w czasie
1. lex retro non agit – mimo tej zasady stosuje się czasami retroaktywność. Może być jednak retroaktywność celem ustawy
2. lex posteriori derogat priori –
1. Zbieg norm
Zbieg norm – czyli możliwość zastosowania do zaistniałego stanu faktycznego więcej niż jednej normy, zwykle chodzi o sytuację kiedy hipotezy zbiegających się norm są identyczne, lub też dany stan faktyczny zawiera w sobie wszystkie elementy określone hipotezami zbiegających się norm. Taka sytuacja może pociągnąć za sobą zastosowanie jednej z nich z wyłączeniem pozostałych bądź wszystkie zbiegające się normy mogą znaleźć zastosowanie
2. Stosowanie prawa cywilnego
sędzia ocenia czy stan faktyczny pokrywa się z stanem faktycznym zawartym w hipotezie oraz jeśliu dojdzie do pokrycia się tych dwóch stanów stosuje się do dyspozycji
3. wykładnie przepisów prawa cywilnego
1. wykładnia autentyczna – wykładnia dokonywana przez organ, który go wydał nie jest obecnie stosowana w prawie polskim
2. wykładnia legalna – stosowana przez upoważniony do tego organ i mająca moc wiążącą
3. praktyczna – dokonywana przez organ stosujący prawo
4. doktrynalna – dokonywana jest w ramach badań naukowych
5. językowa polega na odnalezieniu normatywnej treściu przepisu na bazie reguł języka polskiego
6. logiczna - odszukiwanie sensu aktu normatywnego poprzez rozumowania logiczne
7. systemowa – opiera się na tym ze obecnie istniejący system prawny jest spójny, należy wie ogólne założenie systemu ptrawnego i na jego podstawie dokonywać wykładni
8. funkcjonalna – należy określić funkcję jaką dany przepis ma pełnic w systemie
1. pojęcie stosunku cywilnoprawnego
stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo, podmioty tego stosunku maja wobec siebie prawa i obowiązki gwarantowane możliwością użycia przymusu państwowego.
stosunek cywilnoprawny to stosunek prawny uregulowany przez prawo cywilne
2. podziały stosunków cywilnoprawnych
dwustronnie zindywidualizowany – charakteryzuje się tym, że powstaje pomiędzy określonymi podmiotami – dwoma lub więcej
jednostronnie zindywidualizowany - to taki stosunek w którym określony jest tylko jeden podmiot.
3. elementy stosunku cywilnoprawnego
każdy stosunek cywilnoprawny składa się z trzech elementów podmiot, przedmiot, treść.
Podmiotami stosunków cywilnoprawnych mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, podmiotami mogą być tez jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznała zdolność prawną.
Stosunki cywilnoprawne są stosunkami dwustronnymi, w najprostszej konstrukcji jednej ze stron przysługują prawa a drugiej obowiązki, często jednak jedna ze stron jest jednocześnie uprawniona i zobowiązana. Poza tym w najprostszej konstrukcji po każdej stronie stosunku istnieje tylko jeden podmiot, istnieje jednak wielopodmiotowość istniejąca na wielu zasadach:
1. wspólność w częściach ułamkowych – mamy do czynienia z jednym prawem przysługującym wielu podmiotom, przy czym każdy z tych podmiotów ma udział w tym prawie w częściach ułamkowych.
2. wspólność łączna – prawo przysługuje więcej niż jednej stronie, lecz, żadna ze stron nie ma w nim określonego udziału. Ponadto wspólność łączna pozostaje definitywnie związana innym stosunkiem prawnym , z którym jest związana.
3. zobowiązania solidarne
a. solidarność bierna(dłużników) – wielość dłużników i jeden wierzyciel wykonanie prawa przez jednego dłużnika powoduje wykonanie stosunku
b. solidarność czynna(wierzycieli) – wielość wierzycieli jeden dłużnik, wykonanie prawa na rzecz jednego wierzyciela powoduje wykonanie prawa
4. przedmiot stosunku
Przedmiot stosunku cywilnoprawnego - to zachowanie się podmiotów stosunku cywilnoprawnego zgodnie z treścią wynikających z tego stosunku praw i obowiązków(zachowanie dozwolone, nakazane, zakazane).
5. treść stosunku cywilnoprawnego
Na treść stosunku składają się obowiązki i prawa podmiotów /stron tego stosunku.
6. źródła stosunków
Problematyka źródeł stosunku cywilnoprawnego to zagadnienia dotyczące zdarzeń prawnych, w wyniku których powstaje, ustaje lub ulega zmianie stosunke cywilnoprawny
Zdarzenia prawne - zdarzenie niezależne od woli ludzkiej powodujące ustanie, powstanie lub zmianę stosunku prawnego.
Działanie – zachowanie się człowieka aktywne bądź pasywne powodujące ustanie, powstanie lub zmianę stosunku prawnego. Działania dzielą się na:
1. czynności zmierzające wywołania skutków prawnych
a. oświadczenia woli
b. akt administracyjny – jednostronne oświadczenie odpowiedniego organu określające w sposób władczy sytuację prawna konkretnego adresata w konkretnej sprawie
c. konstytutywne orzeczenie sądowe – pociągają za sobą zmiany w sferze stosunków cywilnoprawnych
2. inne czyny – czyli działania z, którymi ustawa wiąże konkretne skutki prawne
a. czyny dozwolone – obejmują przejawy woli podobne do oświadczeń woli(zawiadomienia o pewnych zdarzeniach, czynności czysto faktyczne{zmierzają do osiągnięcia pozaprawnego skutku, jenak ustawa łączy z nimi także skutki prawne})
b. czyny niedozwolone – działania aktywne i zaniechania działań wbrew nakazowi ustawodawcy
1. Zdolność prawna osób fizycznych
osobą fizyczną jest każdy człowiek, wyposażony przede wszystkim przez ustawę w zdolność prawną
Zdolność prawna to możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków w obszarze stosunków normowanych przez prawo cywilne, zdolność prawna osoby fizycznej jest co do zasady nieograniczona(wyjątkami jest ograniczanie np. pozbawienie praw rodzicielskich)
A. Nabycie zdolności prawnej
Nabycie zdolności prawnej przez osobę fizyczna następuje w wyniku urodzenia, na mocy niektórych przepisów w niektórych sprawach można uznawać nabycie zdolności prawnej od chwili poczęcia
B. ustanie zdolności prawnej osoby fizycznej
1. śmierć osoby fizycznej – zdolność prawna ustaje z chwilą ustania bytyu osoby. Dowodem zgonu jest akt stanu cywilnego
a. akt zgonu sporządzony przez kierownika urzędu stanu cywilnego w księgach stanu cywilnego. Warunki
å lekarskie śwoadecdwo zgon
å wystawione w odpowiednim urzędzie
å zwłoki
b. sądowe stwierdzenie zgonu stosowane kiedy któryś z warunków aktu zgonu nie morze zostać spełniony, w postanowieniu sąd określa chwilę śmierci, a jeśli nie jest to możliwe podaje chwilę najbardziej prawdopodobną
å śmierć niewątpliwa
å zgon nie został stwierdzony w zwykłym, przewidzianym ustawą trybie
2. Uznanie za zmarłego – następuje po przeprowadzeniu sądowego postępowania. Sąd oznacza chwilę śmierci, jest to najbardziej prawdopodobna chwila lub w braku przesłanek dzień w którym uznanie za zmarłego jest możliwe. W przypadku powrotu lub ustalenia, że osoba zmarła w innym momencie przeprowadza się nowe postępowanie. Uchylenie postępowania o uznaniu za zmarłego powoduje powrót wszystkich praw i obowiązków(jeśli żona wyszła za mąż nie uniewaznia się nowego związku)
å Stan zaginięcia
a. Zaginięcie w zwykłych okolicznościach – zaginiony morze zostać uznany za zmarłego jeśli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego w, którym według istniejących wiadomości jeszcze żył
å 5 lat jęśli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby 70 lat
å wydłużony jest jeśli zaginie dziecko do 13 lat
b. zaginięcie w okolicznościach kwalifikowanych – gdy zaginięcie następuje w okolicznościach wskazujących na większe zagrożenie śmiercią
2. Zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych jest to zdolność do nabywania praw i obowiązków przez samo...
buziaczek1887