Dr Piotr BEDNARCZYK
Cechy prawa cywilnego:
1. Formalna równość podmiotów – takie same prawa i obowiązki.
2. Autonomia woli stron – co nie jest zabronione jest dozwolone.
Prawo cywilne jest dla osób czuwających.
Podmioty wchodzące w stosunki cywilno-prawne:
1. osoba fizyczna (identyfikowana przez imię i nazwisko) – każdy człowiek posiadający:
- zdolność do praw i obowiązków;
- zdolność do czynności prawnych – osoby pełnoletnie. Zdolność ta może być ograniczona, może być ubezwłasnowolnienie – z mocy sądu jest pozbawiona czynności prawnych, czynności te mogą wykonywać inne osoby (rodzice, opiekunowie).
2. osoba prawna (identyfikowana przez nazwę) – skarb państwa i jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje osobowość prawną.
- jednostki organizacyjne: spółki akcyjne, spółki z o.o., spółdzielnie (np. mieszkaniowe) fundacje, stowarzyszenia – są reprezentowane przez swoje organy, posiadają statut z chwilą wpisania do KRS (organ – osoba lub grupa osób reprezentujących).
3. ułomne osoby prawne – jednostki organizacyjne, które mają zdolność prawną, ale nie mają osobowości prawnej (np. wspólnota mieszkaniowa, spółka jawna):
- nie ma organów, działa poprzez wspólników;
- odpowiedzialność posiłkowa – za zobowiązania swoim majątkiem odpowiadają wspólnicy.
Sposób zawierania umów
Czynność prawna – stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do powstania, ustania bądź zmiany stosunku prawnego. Dwa oświadczenia woli to umowa.
Oświadczenie woli – zachowanie osoby, z którego można odczytać wolę w sposób dostateczny.
Do umowy muszą być dwie strony, podmiotów może być więcej. Umowy są jednostronne i dwustronne.
Formy oświadczenia woli – pisemnie, ustnie, kwalifikowane formy pisemne np. poświadczone notarialnie, forma z datą pewną, forma aktu notarialnego.
Prawo rzeczowe – część II k.c.
- przedmiotowe – zespół regulacji prawnych korzystania z rzeczy;
- podmiotowe – to konkretny rodzaj uprawnienia do korzystania z rzeczy.
Cechy:
- prawa rzeczowe-podmiotowe są skuteczne względem wszystkich;
- ograniczona liczba spraw rzeczowych;
- prawa rzeczowe dotyczą rzeczy.
Rzecz – przedmiot materialny – art. 45:
- materialność;
- wyodrębnienie spośród innych rzeczy do tego stopnia, że może stanowić dobro osobiste.
Rzeczy – nieruchomości i ruchomości:
- nieruchomość – art. 46 § 1 - części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności;
- ruchomości – wszystkie inne poza nieruchomościami.
Rzecz oznaczona co do gatunku – jest nieograniczona.
Rzecz oznaczona co do tożsamości – jest jedyna w swoim rodzaju.
Nieruchomości są zawsze oznaczone co do tożsamości.
Własność – art. 140 – W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
Ograniczone prawa rzeczowe – prawo na rzeczy cudzej – art. 244: użytkowanie (Dział II), służebność (Dział III), zastaw (Dział IV), spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka (regulują odrębne przepisy).
Hipoteka – jest to ograniczone prawo rzeczowe, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej należności z określonej nieruchomości bez względu na to, czyją ta nieruchomość jest własnością, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi.
Służebności: gruntowa od art. 285; osobiste od art. 296; przesyłu art. 3051 – 3054.
Służebność drogowa – art. 145 – polega na ograniczonym korzystaniu z cudzej nieruchomości – konieczny wpis do księgi wieczystej.
Ochrona własności – art. 222 – Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
- roszczenie – możliwość domagania się od innej osoby określonego zachowania;
- roszczenie windykacyjne – prawo własności rzeczy; posiadanie rzeczy przez inną osobę.
Tytuły własności:
- akty notarialne z umowami sprzedaży, darowizny itp.;
- postanowienia sądu np. dział spadku;
- decyzja administracyjna o utracie własności;
- akt własności ziemi.
Roszczenie negatoryjne – art. 222 § 2 – Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
Przeniesienie (sposoby nabycia) własności – art. 155 - 170:
- pierwotny;
- pochodny.
Zasiedzenie – nabycie własności poprzez odpowiednio długi okres posiadania rzeczy – art. 172.
Użytkowanie wieczyste – art. 232 - 243 – jest to prawo rzeczowe. Najbardziej zbliżone do rzeczywistości, z obowiązkiem uiszczenia opłaty rocznej (art. 238). Oddanie następuje na okres 99 lat, nie mniej niż 40 lat.
Oddanie w użytkowanie wieczyste tylko i wyłącznie na podstawie aktu notarialnego.
Prawo rodzinne
Małżeństwo
Małżeńskie ustroje majątkowe:
- ustawowy – majątek wspólny (art. 31 § 2); majątki osobiste każdego z małżonków (art. 33). W tym ustroju nabywanie rzeczy następuje za zgodą małżonka.
- umowne – wspólność majątkowa (oprócz majątku z art. 49); rozdzielność majątkowa; rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.
Rozwód – Dział IV kodeksu rodzinnego
Rozkład pożycia:
- więź uczuciowa;
- więź fizyczna;
- więź gospodarcza.
Spadki od art. 922.
Dziedziczenie
Dokumenty potrzebne do ubiegania się o spadek (art. 1025) – „postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku” od Sądu; „Akt poświadczenia dziedziczenia” od notariusza.
„Umowa o dział spadku” sporządzana u notariusza w celu określenia co kto nabywa. Może być, że każdy otrzymuje część spadku o różnej wartości – razie braku zgody spadkobierców sprawę kieruje się do Sądu.
Wydziedziczenie – art. 1008.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.
Testament od art. 941.
Zapis jest rozrządzeniem testamentowym, który skutkuje tym, że zapisobierca staje się wierzycielem spadkobiercy. Zapis jest źródłem powstania zobowiązania.
Dział spadku – art. 1035.
Zachowek – art. 991 – część wartości spadku przypadająca określonym osobom niezależnie od tego, kto zostaje spadkobiercą.
Do zachowku uprawnieni są: dzieci, wnuki, małżonek i rodzice. Nie może to być rodzeństwo.
Wysokość zachowku – połowa wartości udziału spadkowego, który by przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
Art. 353 – 921 k.c.
Umowy nazwane:
1. umowa sprzedaży – art. 535 § 1 – rzeczy, energia, prawa majątkowe, nieruchomości (musi być akt notarialny). Umowa sprzedaży jest umową wzajemną – przeniesienie własności na drugą osobę. Rękojmia za wady – art. 556.
2. umowa zamiany – art. 603 - 604.
3. umowa darowizny – art. 888 – koniecznie akt notarialny.
Umowy dotyczące świadczenia usług:
1. umowa o dzieło – art. 627 – przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
Strony umowy:
- przyjmujący zamówienie – ten, czyim wysiłkiem i staraniem dzieło ma być wykonane;
- zamawiający – ten, dla kogo dzieło ma być wykonane.
Przedmiotem świadczenia przyjmującego zamówienie jest wykonanie dzieła, a więc jego stworzenie lub przetworzenie do takiej postaci, w jakiej poprzednio nie istniała. Może to być zarówno dzieło materialne jak i niematerialne, np. uszycie ubrania, wybudowanie domu, stworzenie utworu muzycznego.
Przedmiotem świadczenia zamawiającego jest wynagrodzenie.
2. umowa zlecenia – art. 734 – przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
3. umowa o pracę – cykliczny zakres wykonywania pracy.
4. umowa agencyjna – art. 758 – przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo zawierania ich w jego imieniu.
Umowa agencyjna ujmowana od strony przedmiotu świadczenia agenta, tradycyjnie przybiera 2 formy:
- umowa pośrednictwa – stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów z klientami na rzecz dającego zlecenie;
- umowa o typie przedstawicielstwa, a więc zobowiązująca agenta do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie.
Obie kategorie świadczeń mogą występować łącznie w ramach tej samej umowy. Umowa agencyjna jest normą zobowiązującą, odpłatną i wzajemną.
Zobowiązania – księga trzecia kc - od art. 353
Zobowiązanie – jest stosunkiem prawnym między dwiema lub więcej stronami, na mocy której jedna strona (wierzyciel) może żądać od drugiej strony (dłużnika) określonego działania lub zaniechania, a dłużnik jest zobowiązany to świadczenie spełnić.
Uprawnienie wierzyciela do domagania się spełnienia świadczenia przez dłużnika nazywamy wierzytelnością, zaś obciążający dłużnika obowiązek spełnienia świadczenia określony jest mianem długu.
Przez dług rozumie się powinność świadczenia ciążącą na dłużniku.
Podobnie jak w każdym stosunku prawnym tak i w zobowiązaniu można wyróżnić 3 elementy:
1. podmioty (osoby), między którymi ten stosunek istnieje;
2. przedmiot;
3. treść stosunku prawnego.
Podmiotem uprawnionym w zobowiązaniu jest wierzyciel, podmiotem zobowiązanym jest dłużnik.
Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, to jest określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia może domagać się wierzyciel. Treść zobowiązania stanowią uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika.
Odpowiedzialność oznacza, że w przypadku nie spełnienia świadczenia przez dłużnika wierzyciel może zrealizować swoje uprawnienia w drodze przymusowej przy wsparciu sądowych organów egzekucyjnych.
Wyróżnia się odpowiedzialność osobistą i rzeczową, przy czym współcześnie w obu przypadkach odpowiedzialność ma charakter majątkowy.
Odpowiedzialność osobista polega na tym, że wierzyciel może kierować egzekucję do całego majątku dłużnika w takim składzie, w jakim znajduje się on w chwili wszczęcia egzekucji.
Przy odpowiedzialności rzeczowej gwarancją zaspokojenia wierzyciela stanowi nie cały majątek dłużnika, ale tylko ściśle oznaczony przedmiot majątkowy, na którym została zabezpieczona wierzytelność. Odpowiedzialność rzeczowa za dług powstaje głównie na mocy zabezpieczenia wierzytelności w drodze zastawu, hipoteki.
Zobowiązania z czynów niedozwolonych (delikt – czyn niedozwolony) to takie zdarzenie wywołujące szkodę, które ma miejsce nie w ramach istniejącego stosunku prawnego, ale które jest samo w sobie źródłem zobowiązania, czyli przyczyną powstania stosunku prawnego w postępowaniu odszkodowawczym.
Świadczenie jako przedmiot zobowiązania
Świadczenie jest zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania czyniąc zadość interesom wierzyciela. Może polegać bądź na działaniu bądź zaniechaniu (czyli na powstrzymywaniu się od działania).
Świadczenie niemożliwe do spełnienia jest nieważne – art. 387.
Świadczenie podzielne – świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości – art. 379 § 2.
Świadczenie odszkodowawcze – naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej – art. 363.
Przez szkodę rozumie się taki uszczerbek dobra lub w interesach prawnie chronionych, którego poszkodowany doznał wbrew swojej woli. Wyróżniamy 3 rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej:
1. odpowiedzialność deliktowa, która występuje wtedy, gdy między poszkodowanym a podmiotem odpowiedzialnym za szkodę nie ma stosunku zobowiązującego lub też gdy szkoda została wyrządzona poza istniejącym stosunkiem.
2. odpowiedzialność kontraktowa, która powstaje wówczas, gdy szkoda zostaje wyrządzona przez niewykonanie lub nie należyte wykonanie zobowiązania.
3. odpowiedzialność gwarancyjno-repartacyjna, która powstaje na skutek przyjęcia na siebie przez dany podmiot odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez inne osoby w określonych okolicznościach, np. odpowiedzialność ubezpieczeniowa.
Zasada nominalizacji – jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej – art. 3581.
Zasada waloryzacji – odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu – art. 359.
Zasada waluty – jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej – art. 358.
Do bezpodstawnego wzbogacenia może dojść:
- wskutek działania samego zubożonego, np. budowa na cudzym gruncie;
- przez działanie wzbogaconego, np. budowa na własnym gruncie z cudzych materiałów;
- na skutek działania osób trzecich, np. zapłata cudzego długu;
- wskutek zdarzeń nie będących działaniem, np. przesunięcie przez nurt rzeki gruntu między sąsiadami.
Powstanie zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest uzależniona od istnienia 3 przesłanek:
1. wzbogacenie jednego podmiotu kosztem zubożenia innego podmiotu.
2. w związku między wzbogaceniem a zubożeniem.
3. brak podstawy prawnej wzbogacenia.
buziaczek1887