SPIS TREŚCI
Wstęp 7
Jacek Santorski
I. MAPY CHARAKTERÓWTypologie psychosomatyczne
Bioenergetyczna analiza charakterów 11
Typologia według Alexandra Lowcna
Anatomia emocjonalna 33
Cztery struktury charakteru według Stanleya Kelemana
Nerwicowe i twórcze aspekty charakteru 44
John Southgate
II. ANALIZA BIOSKRYPTUIntegracja bioenergetyki i Analizy Transakcyjnej
Uwolnienie od skryptu ciała: Jak wykorzystać bioenergetykę i Analizę Transakcyjna 53
według Josepha Cassiusa
Bioskrypt 67
według Vincenta Lenhardta
Trójkąt terapeutyczny: narzędzie diagnozy i terapii _. . . 76
według Patricn M. Allen
Proces skryptowy i koncepcja rriniskryptu 81
Marek Matkowski
III. PROCES TERAPEUTYCZNY Analiza charakteru w indywidualnej psychoterapii długoterminowej
Rozwojowa teoria kształtowania się charakteru 91
według Stephena Johnsona
Terapia osób z zaburzeniami charakteru 97
według Gary'ego M. Yontera
Psychoterapia indywidualna. W poszukiwaniu zasad uniwersalnych czyli o nowym konserwatyzmie 112 Zofia Milska-Wrzosińska
Wybrana literatura charakterologiczna w języku polskim
126
POZNAĆ SWÓJ CHARAKTER... ZMIENIĆ SWOJE ŻYCIE...
P
acjenci skarżą się zwykle na swoje problemy i „objawy". Nikt nie zna ich tak, jak oni sami, i nikt nie cierpi tak bardzo z ich powodu. Otoczenie pacjenta cierpi zaś z powodu jego charakteru. Najbliżsi wiedza często o wiele więcej o cechach charakteru pacjenta niż On sani. Człowiekowi, który przychodzi do nas cierpiący i bezradny, trzeba przede wszystkim pomóc w uzyskaniu ulgi i rozwiązaniu doraźnych problemów. Minie mniej lub więcej czasu, zanim będzie gotowy, by zapytać, komu się to wszystko przydarza, by zacząć badać stereotypy swoich przeżyć i zachowań oraz ich korzenie. Dlatego analiza charakteru, praca ze skryptem czy analiza gier należą do zaawansowanych forn treningu i terapii, jednakże z punktu widzenia terapeuty uchwycenie i zrozumienie zaburzeń charakteru lub stylu charakterologicznego pacjenta może być kluczową sprawą już od pierwszego spotkania. W inny sposób rozmawia się z „failiczno-narcystycznym" mężczyzn.] niż z „oralna/' dziewczynka. Nawet w NLP czy terapii behawioralnej warto wiedzieć, co zrobi z zadaniem domowym osoba „obsesyjno-kompulsywna", co „masochistyczna", a co „symbiotyczna-borderline".
Rozpoznanie charakteru nie zastąpi klinicznej diagnozy objawowej ani empatycznego zrozumienia pacjenta w spotkaniu ru-i-teraz. Może natomiast być niezastąpiona pomocą przy ustalaniu strategii postępowania, kluczem dc zrozumienia oporu i odnalezienia ukrytych zasobów pacjenta —■ docierania poprzez opis tego, co w nim stereotypowe, do lego, co indywidualne i niepowtarzalne
Terapeuta wyposażony w przetrawioną emocjonalnie wiedzę o stereotypach charakterologicznych własnego ego. własnych obszarach szczególne) podatności na zranienie i manipulację czy skłonnościach zagrażających granicom pacjenta, może użyć świadomie tych stereotypów dla jego dobra, a w każdym razie mniej szkodzić.
A zatem wiedza charakterologiczna oraz wgląd i samo-wiedza w tym zakresie mogą być przydatne i są potrzebne każdemu terapeucie.
W pierwszej części niniejszej antologii znajdzie Czytelnik wyczerpujący opis najczęściej przytaczanej typologii charakterów, opracowanej przez Aleksandra Lowena. jest ona twórczą transformacją koncepcji ojca somatycznej cha-rakterologii, Wilhelma Reicha. Ponadto chciałbym zapoznać Czytelnika z mnie] znanymi, ale bardzo użytecznymi w klinicznej pracy z ciałem modelami pozycji charakterolo-
gicznych Stanleya Kelemana i Johna Southgate'a. Oba poznałem dzięki inspiracji Davida Boadelli, znanego w Polsce autora i mojego nauczyciela biosyntezy, którego koncepcje charakterologiczne prezentowałem juz w „Rezonansie i Dialogu" nr 3-
Przedstawione w drugiej części techniki i strategie analizy bioskryptu, wywodzące się z Analizy Transakcyjnej, nawiązują do typologii Lowena i mogą być bardzo pomocne zarówno w prowadzeniu psychoterapii, jak i w pracy edukacyjno-treningowej.
W części trzeciej znajdzie Czytelnik model porządkujący i integrujący zgromadzoną dotąd wiedzę charakterologiczną, opracowany przez kalifornijskiego psychoterapeutę Stephena Johnsona, oraz cenny przykład łączenia myślenia charakterologicznego z terapią Gestalt — w ujęciu Garv'ego M. Yonrefa.
Aczkolwiek oparte na analizie charakteru diagnozy i strategie nadają się zarówno do jednorazowej konsultacji, jak i do interwencji kryzysowej czy pracy z grupą, szczególne zastosowania otwierają się dla nich w długoterminowej psychoterapii indywidualnej. Pamiętajmy jednak, że poznanie modelów i metod analizy charakteru nie jest równoznaczne z opanowaniem sztuki prowadzenia psychoterapii. Aby uchronić Czytelnika przed DOpadnięciem w to nicbczpiecznc złudzenie, wieńczymy antologię artykułem Zofii Milskiej-Wrzosińskiej, omawiającym zaawansowane poszukiwania względnie uniwersalnego modelu długoterminowego postępowania terapeutycznego.
Podstawowe reguły i zasady etyczne wywodzące się z psychoanalizy mogą być jak szlachetna nitka; poszczególne procedury i strategie postępowania terapeutycznego, nanizane na nią jak paciorki', nabierają głębszego sensu. Natomiast bez tej nitki nawet najgłębsze, najlepiej wycelowane, błyskotliwe i poruszające techniki nie spełnią swego zadania. Podejmując się analizy charakteru pacjenta musimy upewnić się, czy wiemy, co i po co robimy oraz kto ponosi odpowiedzialność za rezultaty i możliwe skutki uboczne takiej pracy- Myślę, ze taki rdzeń jest nam bardzo potrzebny, jeśli tyiko nie odnosimy się do niego z religijną czcią — jak do jedynego, niemodyfikowalnego kanonu.
Czy charakter można zmienić? To pytanie często zadają mi studenci i pacjenci. Nic wiem. Ale jestem pewien, że badając swój charakter zmieniłem swoje życie, jako terapeuta próbuje pomagać w tym innym ludziom.
MAPY CHARAKTERÓW
Typologie psycho-somatyczne
BIOENERGETYCZNA ANALIZA CHARAKTERÓW
TYPOLOGIA WEDŁUG ALEXANDRA LOWENA*
Zasada przyjemności
Autor w swoich rozważaniach wychodzi z założenia, że pierwotną orientacją w życiu człowieka jest dążenie do przyjemności i unikanie bólu. Ma ona biologiczne podłoże, ponieważ na poziomie ciała przyjemność to życie i dobre samopoczucie. Ból zaś, o czym wszyscy wiemy, doświadczany jest jako zagrożenie dla integracji organizmu. Otwieramy się więc na przyjemność, spontanicznie po nią sięgamy — natomiast skuleni wycofujemy się i unikamy sytuacji dla nas bolesnych. Jednakże, gdy sytuacja zawierająca w sobie obietnicę przyjemności skojarzona jest z bólem, odczuwamy lęk.
Koncepcja lęku nie podważa wyrażonego na początku poglądu. Obietnica przyjemności rodzi wychodzący w stronę jej źródła odruch, jednak zagrożenie bólem zmusza organizm do zdławienia tego impulsu, co w rezultacie wywołuje lęk. Prace Pawłowa dotyczące odruchów warunkowych u psów jasno ukazują możliwość wytworzenia lęku poprzez sytuacyjne zestawienie bodźców bólowych z przyjemnymi. Eksperyment Pawłowa był prosty. Najpierw badacz wytworzył u psa reakcję na dźwięk dzwonka, podając mu pokarm zaraz po sygnale dźwiękowym. W krótkim czasie sam dzwonek wystarczył, by pies, oczekujący przyjemności płynącej z jedzenia, stał się pobudzony i zaczął wydzielać ślinę.
Gdy odruch był już dobrze wykształcony, Pawłów zmienił procedurę, wymierzając psu uderzenie prądem elek-tfycznym po każdym sygnale dźwiękowym. Tak więc dźwięk dzwonka został w umyśle psa skojarzony z zapowiedzią jedzenia oraz z groźbą bólu.
W ten sposób pies znalazł się w potrzasku (został związany) — chcąc podążyć w stronę pokarmu, lecz jed-p.ocześnie bojąc się tego, wpadł w stan ostrego lęku.
„Powyższy wzorzec popadnięcia w stan związania spowodowany niejednoznacznymi sygnałami jest podłożem wszelkich neurotycznych i psychotycznych zaburzeń osobowości" — pisze Lowen. Sytuacje prowadzące do powstania takiego związania mają miejsce w dzieciństwie — wynikają one z relacji między rodzicami i dziećmi. Dziecko upatruje w rodzicu źródła przyjemności, stąd też z miłością sięga ku niemu — jest to normalny biologiczny mechanizm, gdyż rodzice stanowią źródło pokarmu, zapewniają kontakt emocjonalny i zmysłową stymulację, jednym słowem, są źródłem tego, czego dziecko najbardziej potrzebuje. Dopóki niemowlę nie jest frustrowane i nie cierpi z powodu deprywacji, dopóty całe jest sobą, czyli sercem. Stan taki
Na podstawie: Alexander Lowen, Biuenergctics, Harmond-sworth, Penguin Books 1975 (rozdz. 5 i 6).
nie trwa długo w kręgu naszej kultury, gdzie deprywacja kontaktu emocjonalnego i frustracja są powszechne, gdzie dorastaniu towarzyszą głównie karanie i strach. Rodzice nie są więc jedynie źródłem przyjemności — w umyśle dziecka szybko kojarzą się z możliwością bólu. Wynikający z tego lęk jest, zdaniem Lowena, przyczyną niepokoju i nadruchliwości przejawianej przez tak wiele dzieci. Wcześniej czy później formowane są obrony mające obniżać lęk, jednak w konsekwencji redukują one także procesy życia i witalność organizmu.
Sekwencja: sięganie po przyjemność -deprywacja, frustracja lub kara-lęk-obrona to ogólny schemat wyjaśniający wszystkie osobowościowe konflikty. Aby zrozumieć pojedynczy przypadek, powyższy schemat należy uzupełnić wiedzą o specyficznych warunkach sytuacyjnych, które wytworzyły lęk oraz poznać obrony uformowane po to, by sobie z nim radzić. Kolejnym ważnym dla zrozumienia przypadku czynnikiem jest czas, albowiem im wcześniej w życiu pojawia się lęk, tym jest on bardziej dotkliwy, a obrony przeciwko niemu uformowane stają się głębiej zakorzenione. Rodzaj i nasilenie zagrażającego lęku odgrywają ważną rolę w wyznaczaniu pozycji obron.
W naszym społeczeństwie prawie wszyscy rozwijają obrony przeciwko dążeniu do przyjemności. Dzieje się tak, gdyż w przeszłości skojarzyli ją z silnym lękiem. Obrony nie blokują jednak zupełnie wszystkich odruchów sięgania po przyjemność — gdyby tak było rzeczywiście, skończyłoby się to śmiercią. W ostatecznym rozrachunku można by potraktować zgon jako totalną reakcję obronną organizmu na lęk. Ponieważ każda obrona jest pewnym ograniczeniem życia, jest ona również częściowym obumarciem. Obrony zezwalają co prawda na wydostanie się niektórych impulsów, lecz tylko w ograniczonej postaci i jedynie pod pewnymi warunkami. Pomimo tego, że obrony jednostek są odmienne, można je pogrupować w różne typy.
W pracy Bioenergetyka poszczególne typy obron zestawione są w rozdziale Struktury charakteru. Charakter definiowany jest tam jako utrwalony wzór zachowania, typowy sposób radzenia sobie jednostki z jej dążeniem do przyjemności. Ma on swój wyraz w ciele w postaci chronicznego, przeważnie nieświadomego napięcia mięśniowego, które blokuje lub ogranicza "rodzące się impulsy. Charakter to także pewne nastawienie psychiczne, wspierane przez system zaprzeczeń, racjonalizacji i projekcji, dostosowane i podtrzymujące wartości ego idealnego. Funkcjonalna tożsamość psychicznego charakteru, struktury ciała czy postawy mięśniowej jest kluczem do zrozumienia osobowości. Umożliwia nam bowiem odczytanie charakteru z budowy ciała i wytłumaczenie postawy cielesnej jego psychicznymi reprezentacjami oraz vice versa.
12 Bioenergetyczna analiza charakterów
Terapeuci bioenergetyczni nie podchodzą do pacjenta jak do typu charakteru. Widzą w nim niepowtarzalną osobę, którą dążenie do przyjemności przepełniło lękiem — przeciwko któremu z kolei rozwinęła ona typowe obrony. Określenie struktury charakteru umożliwia im analizę głębszych problemów pacjenta i, co za tym idzie, pomoc w uwolnieniu się od ograniczeń narzuconych przez przeszłe doświadczenia życiowe.
Przyjemność może być definiowana w rozmaity sposób. Tak na przykład uznać można, że gładkie, płynne funkcjonowanie organizmu wyzwala uczucie przyjemności, natomiast lęku lub bólu doświadczamy wówczas, gdy funkcjonowanie jest zachwiane lub zagrożone. Kolejną sytuacją, w kt...
ryolz